কেন্দ্ৰীয় চলচ্চিত্ৰ প্ৰামাণীকৰণ পৰিষদ
| কেন্দ্ৰীয় চলচ্চিত্ৰ প্ৰামাণীকৰণ পৰিষদ Central Board of Film Certification | |
|---|---|
 | |
| প্ৰতিষ্ঠা | ১৫ জানুৱাৰী ১৯৫১ |
| ধৰণ | চলচ্চিত্ৰ প্ৰামাণীকৰণৰ বিধিবদ্ধ সংস্থা |
| উদ্দেশ্য | চলচ্চিত্ৰৰ প্ৰামাণীকৰণ আৰু অনুমোদন |
| প্ৰধান কাৰ্যালয় | মুম্বাই, মহাৰাষ্ট্ৰ |
| সেৱা ক্ষেত্ৰ | ভাৰত |
| অধ্যক্ষ | প্ৰসুন যোশী |
| মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া | স্মতা ৱেটছ শৰ্মা |
| ৱেবছাইট | cbfcindia |
কেন্দ্ৰীয় চলচ্চিত্ৰ প্ৰমাণীকৰণ পৰিষদ (ইংৰাজী: Central Board of Film Certification, CBFC) বা চলচ্চিত্ৰ প্ৰমাণীকৰণৰ চেন্সৰ পৰিষদ হৈছে ভাৰত চৰকাৰৰ তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয়ৰ এক বিধিগত চলচ্চিত্ৰ প্ৰমাণীকৰণ সংস্থা। ইয়াক "চিনেমাট'গ্ৰাফ আইন ১৯৫২ৰ বিধান অনুসৰি ছবিৰ ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনী নিয়ন্ত্ৰণ কৰা"ৰ দায়িত্ব দিয়া হৈছে।[1] চিনেমাট'গ্ৰাফ আইন ১৯৫২ত ৰাজহুৱা স্থানত প্ৰদৰ্শিত বাণিজ্যিক ছবিৰ বাবে কঠোৰ প্ৰমাণীকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰা হৈছে। চলচ্চিত্ৰগৃহ আৰু টেলিভিছনত প্ৰদৰ্শিত ছবিসমূহ পৰিষদৰ প্ৰমাণপত্ৰ আৰু সম্পাদনা কৰাৰ পিছতহে ভাৰতত ৰাজহুৱাভাৱে প্ৰদৰ্শন কৰিব পাৰিব৷
প্ৰমাণপত্ৰ আৰু নিৰ্দেশনা
[সম্পাদনা কৰক]বৰ্তমান পৰিষদে চাৰিখন প্ৰমাণ-পত্ৰ প্ৰদান কৰে।
প্ৰথমাৱস্থাত পৰিষদে দুখনহে প্ৰমাণ-পত্ৰ দিছিল-
'U' : পৰিয়াল-অনুকূল চিনেমাৰ সৈতে মুক্ত ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনী৷
'A' : প্ৰাপ্তবয়স্ক দৰ্শকৰ বাবে সীমাবদ্ধ৷ যিকোনো ধৰণৰ নগ্নতাৰ বা অনুমতি দিয়া নহয়।
১৯৮৩ চনৰ জুন মাহত আৰু দুখন নতুন প্ৰমাণপত্ৰ যোগ কৰা হয়৷ যি দুখন হ'ল-
'U/A' : মুক্ত ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনী, ১২ বছৰৰ তলৰ শিশুৰ বাবে, কিন্তু অভিভাৱকৰ নিৰ্দেশনাৰ সৈতে আৰু
'S' : বিশেষ দৰ্শকৰ বাবে সীমাবদ্ধ, যেনে-চিকিৎসক বা বিজ্ঞানী।[2]
পৰিষদে কোনো ছবিৰ প্ৰমাণপত্ৰ দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিব পাৰে।[3] ইয়াৰ উপৰিও একে অৰ্থ বহন কৰা U, U/A আৰু A ৰ ভিডিঅ' ছবিৰ বাবে V/U, V/UA, V/A ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[4]
U প্ৰমাণপত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]U প্ৰমাণপত্ৰ থকা ছবিসমূহ মুক্ত ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনীৰ বাবে উপযুক্ত আৰু পৰিয়ালৰ অনুকূল। এই ছবিবোৰত শিক্ষা, পৰিয়াল, নাটক, ৰোমাঞ্চ, বিজ্ঞান-কল্পকাহিনী, একচন আদি সাৰ্বজনীন বিষয়বস্তু থাকিব পাৰে৷ এই ছবিবোৰত কিছু মৃদু হিংসাও থাকিব পাৰে, কিন্তু ইয়াক দীঘলীয়া কৰিব নোৱাৰি। ইয়াত অতি মৃদু যৌন দৃশ্যও থাকিব পাৰে (নগ্নতা বা যৌন বিৱৰণ প্ৰদৰ্শন নকৰাকৈ)।
U/A প্ৰমাণপত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]U/A প্ৰমাণপত্ৰ থকা ছবিত মধ্যমীয়া প্ৰাপ্তবয়স্কৰ বিষয়বস্তু থাকিব পাৰে যিবোৰ প্ৰকৃতিত শক্তিশালী নহয় আৰু অভিভাৱকৰ নিৰ্দেশনা অবিহনে শিশুৱে চোৱাটো উপযুক্ত বুলি গণ্য কৰা নহয়। এই ছবিবোৰত মধ্যমীয়াৰ পৰা শক্তিশালী হিংসা, মধ্যমীয়া যৌন দৃশ্য (নগ্নতা আৰু মধ্যমীয়া যৌন বিৱৰণ থাকিব পাৰে), ভয়ংকৰ দৃশ্য, তেজৰ সোঁত বা উগ্ৰ গালি-গালাজ আদি থাকিব পাৰে। কেতিয়াবা এনে ছবিবোৰ চোৱাৰ বাবে V/U ৰ সহায়ত পুনৰ প্ৰমাণীকৰণ কৰা হয়। পূৰ্বে বয়সৰ সীমা ১২ বছৰ বুলি নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল যদিও ২০২৩ চনত ইয়াক আৰু অধিক পৰিশোধন কৰি ৭, ১৩ আৰু ১৬ বছৰ বয়সত ভাগ কৰা হয়। [5]
- UA ৭+ : মুক্ত ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনী, কিন্তু ৭ বছৰৰ তলৰ শিশুৰ বাবে, অভিভাৱকৰ নিৰ্দেশনাৰে সৈতে।
- UA ১৩+ : মুক্ত ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনী, কিন্তু ১৩ বছৰৰ তলৰ শিশুৰ বাবে, অভিভাৱকৰ নিৰ্দেশনাৰে সৈতে।
- UA ১৬+ : মুক্ত ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনী, কিন্তু ১৬ বছৰৰ তলৰ শিশুৰ বাবে, অভিভাৱকৰ নিৰ্দেশনাৰে সৈতে৷
A প্ৰমাণপত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]A প্ৰমাণপত্ৰ থকা ছবিসমূহ ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শনৰ বাবে মুক্তি দিয়া হয় যদিও প্ৰাপ্তবয়স্ক (বয়স ১৮+)ৰ দৰ্শনৰ বাবে সীমিত৷ এই ছবিবোৰত প্ৰবল হিংসা, স্পষ্ট আৰু শক্তিশালী যৌন দৃশ্য, নিৰ্যাতনমূলক ভাষা থাকিব পাৰে৷ কিন্তু নাৰী বা যিকোনো সামাজিক গোটক অপমান বা অৱনমিত কৰা শব্দ (বহু ছবিত অতি সাধাৰণ হোৱাৰ পিছতো) আৰু নগ্নতা আদিৰ অনুমতি নাই[6][7][8][9][10][11][12]৷ কিছুমান বিতৰ্কিত আৰু প্ৰাপ্তবয়স্ক বিষয়বস্তু যুৱ দৰ্শকৰ বাবে অনুপযুক্ত বুলি গণ্য কৰা হয়। এনে ছবিসমূহক প্ৰায়ে টিভিৰ বাবে V/U আৰু V/UAৰ দ্বাৰা পুনৰ প্ৰমাণীকৰণ কৰা হয়, যিটো U আৰু U/A প্ৰমাণিত চিনেমাৰ ক্ষেত্ৰত নহয়৷
S প্ৰমাণপত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]S প্ৰমাণপত্ৰ থকা ছবিসমূহ জনসাধাৰণে চাব নোৱাৰে। ইয়াৰ সৈতে জড়িত লোকসকলকহে (চিকিৎসক, বিজ্ঞানী আদি) এই ছবিসমূহ চাবলৈ অনুমতি দিয়া হৈছে।[13]
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]ভাৰতৰ প্ৰথমখন ছবি দাদাচাহেব ফাল্কেৰ ৰাজা হৰিশ্চন্দ্ৰ নিৰ্মাণৰ সাত বছৰৰ পাছত ১৯২০ চনত ভাৰতীয় চিনেমাট’গ্ৰাফ আইন কাৰ্যকৰী হয়। চেন্সৰশ্বিপ ব’ৰ্ডসমূহ প্ৰথমে মাদ্ৰাজ (বৰ্তমান চেন্নাই), বম্বে (বৰ্তমান মুম্বাই), কলিকতা (বৰ্তমান কলকাতা), লাহোৰ (বৰ্তমান পাকিস্তানত), আৰু ৰেংগুন (বৰ্তমান ম্যানমাৰৰ ইয়াংগন) চহৰৰ আৰক্ষী অধীক্ষকৰ অধীনস্থ স্বতন্ত্ৰ সংস্থা আছিল৷ ইয়াক সংশোধন কৰি ২০২৩ চনৰ ১ আগষ্টত চিনেমেট’গ্ৰাফী সংশোধনী বিধেয়ক হিচাপে উত্থাপন কৰা হয়। এই বিধেয়কখন ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সন্মতিৰ বাবে অপেক্ষা কৰি আছে ।
১৯৪৭ চনত ভাৰত স্বাধীন হোৱাৰ পিছত ভাৰতৰ একাধিক স্বায়ত্তশাসিত আঞ্চলিক চেঞ্চৰব'ৰ্ডক বম্বে ব’ৰ্ড অৱ ফিল্ম চেঞ্চৰত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়। ১৯৫২ চনৰ চিনেমাট'গ্ৰাফ আইনখনে বম্বে ব'ৰ্ডক কেন্দ্ৰীয় ব'ৰ্ড অৱ ফিল্ম চেন্সৰ হিচাপে পুনৰ সংগঠিত কৰে।[14] ১৯৮৩ চনত চিনেমেট'গ্ৰাফীৰ নিয়মৰ পুনৰীক্ষণৰ লগে লগে এই সংস্থাটোৰ নাম সলনি কৰি চেণ্ট্ৰেল ব'ৰ্ড অৱ ফিল্ম চাৰ্টিফিকেশন হিচাপে নামাংকিত কৰা হয়৷[15]
২০২১ চনত ভাৰত চৰকাৰে চলচ্চিত্ৰ প্ৰমাণীকৰণ আপীল ন্যায়াধিকৰণ (FCAT) বাতিল কৰে।[16][17]
নীতি-নিয়ম
[সম্পাদনা কৰক]পৰিষদৰ নিৰ্দেশনামূলক নীতিসমূহ হ’ল সুস্থ ৰাজহুৱা মনোৰঞ্জন আৰু শিক্ষা নিশ্চিত কৰা আৰু আধুনিক প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰি প্ৰমাণীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া আৰু ব’ৰ্ডৰ কাৰ্যকলাপক চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাতা, সংবাদ মাধ্যম আৰু জনসাধাৰণৰ বাবে স্বচ্ছ কৰি তোলা৷ ইয়াৰ লগতে প্ৰতিটো ভিডিঅ’ যিকোনো প্লেটফৰ্মত সম্প্ৰচাৰ বা বিতৰণৰ বাবে চিবিএফচি প্ৰমাণপত্ৰ দিব লাগিব, যাৰ জৰিয়তে ভাৰতত আৰু বিশ্বৰ যিকোনো ঠাইৰ বাবে সমান মানদণ্ডৰ পৰামৰ্শ দিব পৰা যায়।[18]
প্ৰমাণপত্ৰ দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰা
[সম্পাদনা কৰক]প্ৰমাণপত্ৰৰ উপৰিও ছবিখনক প্ৰমাণপত্ৰ দিবলৈ ব’ৰ্ডে একেবাৰেই অস্বীকাৰ কৰাৰ সম্ভাৱনাও আছে৷
পৰিষদৰ নিৰ্দেশনাসমূহ হ'ল :-
- অসামাজিক কাৰ্যকলাপ (যেনে-হিংসা)ক যাতে মহিমামণ্ডিত কৰা নহওক।
- অপৰাধমূলক কাৰ্য্যৰ চিত্ৰণ যাতে নহওক।
- তলত দিয়া কামবোৰ নিষিদ্ধ:
- ক) শিশুক হিংসাত্মক কাৰ্য্য বা নিৰ্যাতনত জড়িত কৰা।
- খ) শাৰীৰিক বা মানসিকভাৱে অক্ষম লোকক নিৰ্যাতন বা উপহাস কৰা।
- গ) জীৱ-জন্তুৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা নিষ্ঠুৰতাৰ অপ্ৰয়োজনীয় চিত্ৰণ।
- বিনামূলীয়া হিংসা, নিষ্ঠুৰতা বা ভয়ানকতা।
- মদ্যপান, ড্ৰাগছ আসক্তি বা ধূমপানক উৎসাহিত কৰা কোনো দৃশ্য নাই।
- কোনো অশ্লীলতা নাই।
- নাৰীক অৱমাননা কৰা কোনো দৃশ্য (বহু যৌনতাবাদী চিনেমা প্ৰমাণিত হোৱাৰ পিছতো), যৌন হিংসাকে ধৰি (যথাসম্ভৱ) নাই।
- জাতি, ধৰ্ম বা আন সামাজিক গোটৰ দ্বাৰা কোনো ধৰণৰ অপমান কৰা নহয়।
- সাম্প্ৰদায়িক, অন্ধকাৰবাদী, বৈজ্ঞানিক আৰু জাতীয় বিৰোধী মনোভাৱৰ প্ৰচাৰ নহওক।
- বিদেশী দেশৰ সৈতে সম্পৰ্ক প্ৰভাৱিত হ’ব নালাগে।
- প্ৰতীক আৰু নাম (অনুচিত ব্যৱহাৰ প্ৰতিৰোধ) আইন, ১৯৫০ (১৯৫০ চনৰ ১২) কোনো ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতীক বা প্ৰতীকৰ বাহিৰে৷ [19]
বলৱৎকৰণ
[সম্পাদনা কৰক]২০০৪ চনৰ পৰা চেন্সৰশ্বিপ কঠোৰভাৱে বলৱৎ কৰা হৈছে।[20]
গঠন আৰু নেতৃত্ব
[সম্পাদনা কৰক]এইখন পৰিষদত এজন অধ্যক্ষ আৰু ২৩ গৰাকী সদস্য থাকে৷ সকলো সদস্যকে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে নিযুক্তি দিয়ে। প্ৰসুণ যোশী ব’ৰ্ডৰ বৰ্তমানৰ অধ্যক্ষ৷ পেহলাজ নিহলানীক চাকৰিৰ পৰা বৰ্খাস্ত কৰাৰ পিছত ২০১৭ চনৰ ১১ আগষ্টত যোশী ইয়াৰ ২৮ সংখ্যক অধ্যক্ষ হয়।[21]
মুম্বাইত মুখ্য কাৰ্যালয় থকা পৰিষদৰ মুঠতে ৯ ঠাইত আঞ্চলিক কাৰ্যালয় আছে:
অধ্যক্ষতা
[সম্পাদনা কৰক]| নং | ক্ৰমাংক | পৰা | লৈ |
|---|---|---|---|
| ১ | C S Aggarwal | 15 January 1951 | 14 June 1954 |
| ২ | B D Mirchandani | 15 June 1954 | 9 June 1955 |
| 3 | M D Bhatt | 10 June 1955 | 21 November 1959 |
| 4 | D L Kothari | 22 November 1959 | 24 March 1960 |
| 5 | B D Mirchandani | 25 March 1960 | 1 November 1960 |
| 6 | D L Kothari | 2 November 1960 | 22 April 1965 |
| 7 | B P Bhatt | 23 April 1965 | 22 April 1968 |
| 8 | R P Nayak | 31 April 1968 | 15 November 1969 |
| 9 | M V Desai | 12 December 1969 | 19 October 1970 |
| 10 | Brig. R. Sreenivasan | 20 October 1970 | 15 November 1971 |
| 11 | Virendra Vyas | 11 February 1972 | 30 June 1976 |
| 12 | K L Khandpur | 1 July 1976 | 31 January 1981 |
| 13 | Hrishikesh Mukherjee | 1 February 1981 | 10 August 1982 |
| 14 | Aparna Mohile | 11 August 1982 | 14 March 1983 |
| 15 | Sharad Upasani | 15 March 1983 | 9 May 1983 |
| 16 | Surresh Mathur | 10 May 1983 | 7 July 1983 |
| 17 | Vikram Singh | 8 July 1983 | 19 February 1989 |
| 18 | Moreshwar Vanmali | 20 February 1989 | 25 April 1990 |
| 19 | B P Singhal | 25 April 1990 | 1 April 1991 |
| 20 | Shakti Samanta | 1 April 1991 | 25 June 1998 |
| 21 | Asha Parekh | 25 June 1998 | 25 September 2001 |
| 22 | Vijay Anand[22] | 26 September 2001 | 19 July 2002 |
| 23 | Arvind Trivedi | 20 July 2002 | 16 October 2003 |
| 24 | Anupam Kher[23] | 16 October 2003 | 13 October 2004 |
| 25 | Sharmila Tagore[24] | 13 October 2004 | 31 March 2011 |
| 26 | Leela Samson | 1 April 2011 | 16 January 2015 |
| 27 | Pahlaj Nihalani | 19 January 2015 | 11 August 2017 |
| 28 | Prasoon Joshi | 12 August 2017 | Present |
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ "Welcome to CBFC". cbfcindia.gov.in. https://www.cbfcindia.gov.in/main/। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 February 2020.
- ↑ Jhinuk Sen (15 June 2011). "UA, S, X, R demystified: How films are rated". Network18 GroupNews18. https://www.news18.com/news/india/ua-s-x-r-demystified-how-films-are-rated-376237.html.
- ↑ Jha, Lata; Ahluwalia, Harveen (17 March 2017). "Censor board denied certification to 77 films in 2015–16". Livemint. https://www.livemint.com/Consumer/CThHt0ZPEGJcG4iA5Ym8AO/Censor-board-denied-certification-to-77-films-in-201516.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 14 May 2020.
- ↑ "Certification". cbfcindia.gov.in. https://www.cbfcindia.gov.in/main/certification.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 June 2022.
- ↑ "Cinematograph (Amendment) Act 2023". প্ৰকাশক India: Ministry of Law and Justice. https://prsindia.org/files/bills_acts/acts_parliament/2023/Cinematograph_(Amendment)_Act,_2023.pdf.
- ↑ "CBFC at it again: Malayalam film asked to cut out nudity and mute Kazhuveriyude Mone". thenewsminute. 20 June 2016. https://www.thenewsminute.com/article/cbfc-it-again-malayalam-film-asked-cut-out-nudity-and-mute-kazhuveriyude-mone-45164?amp.
- ↑ "Nudity, the final frontier for films in India". livemint. 28 January 2014. https://www.livemint.com/Consumer/1jhytL84dGCvm8G1vAtPFL/Nudity-the-final-frontier-for-films-in-India.html.
- ↑ "Fifty Shades of Grey banned in India despite removal of nudity". theguadian.com. https://amp.theguardian.com/film/2015/mar/05/fifty-shades-of-grey-banned-in-india-despite-removal-of-nudity.
- ↑ "censor board bans Unfreedom says film will ignite unnatural passions". The News Minute. 31 March 2015. https://www.thenewsminute.com/article/censor-board-bans-unfreedom-says-film-will-ignite-unnatural-passions-20933?amp.
- ↑ "CBFC bans computer-generated nudity". Dna India. https://www.dnaindia.com/bollywood/report-cbfc-bans-computer-generated-nudity-2549889/amp.
- ↑ "CBFC reported bans film title x zone due to graphic love making scenes, nudity". Firstspot. 10 September 2017. https://www.firstpost.com/entertainment/cbfc-reportedly-bans-film-titled-x-zone-due-to-graphic-love-making-scenes-nudity-4027513.html.
- ↑ "Sanskari CBFC Bans Nudity on Robots & Blurs Alcohol Bottles From Blade Runner 2049 But Allows Swear Words". India.com. 3 October 2017. https://www.india.com/viral/sanskari-cbfc-bans-nudity-on-robots-blurs-alcohol-bottles-from-blade-runner-2049-but-allows-swear-words-2512585/amp/.
- ↑ "About Us". Indian Board of Film Certification. https://www.cbfcindia.gov.in/main/about-us.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 14 March 2020.
- ↑ "The Cinematograph Act, 1952 and Rules | Ministry of Information and Broadcasting | Government of India". www.mib.gov.in. https://www.mib.gov.in/acts/cinematograph-act-1952-and-rules। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 January 2021.
- ↑ "Background". CBFC Website. Central Board of Film Certification. http://cbfcindia.gov.in/html/uniquepage.aspx?unique_page_id=6। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 January 2012.
- ↑ Ramachandran, Naman (7 April 2021). "Indian Government Quietly Scraps Censorship Appeals Body" (en-US ভাষাত). Variety. https://variety.com/2021/film/news/india-scraps-censorship-appeals-body-1234945516/। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 April 2021.
- ↑ "With Abolition of Film Certificate Tribunal, Bad Days for Filmmakers Will Become Worse". The Wire. https://thewire.in/film/abolition-film-certificate-apellate-tribunal-filmmakers-censorship। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 April 2021.
- ↑ "Vision & Mission". Central Board of Film Certification. https://www.cbfcindia.gov.in/main/vision-and-mission.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 14 March 2020.
- ↑ "Guidelines". Indian Board of Film Certification. https://www.cbfcindia.gov.in/main/guidelines.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 14 March 2020.
- ↑ "Minors caught watching "7-GRainbow Colony"". Sify. http://www.sify.com/movies/minors-caught-watching-7-grainbow-colony-news-tamil-kkfvDLihebfsi.html.
- ↑ "Pahlaj Nihalani sacked as CBFC chief, to be succeeded by Prasoon Joshi". The Times of India. 11 August 2017. https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/bollywood/news/pahlaj-nihalani-sacked-as-cbfc-chief-to-be-succeeded-by-prasoon-joshi/articleshow/60022954.cms.
- ↑ IndiaTimes Movies staff (22 July 2002). "Vijay Anand Quits Censor Board". The Times of India. http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2002July22/news-interviews/27308006_1_vijay-anand-cbfc-chairman-films.[সংযোগবিহীন উৎস]
- ↑ rediff. com Entertainment Bureau Staff reporter (8 October 2003). "Anupam Kher is new chief of censors". Rediff Movies. rediff. com. http://www.rediff.com/movies/2003/oct/08kher.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 January 2012.
- ↑ "Sharmila Tagore replaces Kher". IndiaGlitz. 16 October 2004. http://www.indiaglitz.com/channels/hindi/article/10963.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 January 2012.