সমললৈ যাওক

হিন্দুত্ব

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
Translation arrow icon
এই প্ৰবন্ধটো অন্য কোনো ভাষাৰ পৰা কৰা আসোঁৱাহ থকা অনুবাদ। এয়া সম্ভৱতঃ যান্ত্ৰিক অনুবাদৰ দ্বাৰা বা দুয়োটা ভাষাৰ যথাযথ দক্ষতা নথকা অনুবাদকৰ দ্বাৰা অনূদিত। অনুগ্ৰহ কৰি এই অনুবাদ উন্নত কৰাত সহায় কৰক।
এই প্ৰবন্ধটো ৱিকিপিডিয়াৰ ৰচনাশৈলী অনুসৰি ৱিকিফাইড কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে। অনুগ্ৰহ কৰি সম্পৰ্কীয় আন্তঃৱিকি সংযোগ অথবা প্ৰবন্ধৰ গঠনশৈলী পৰিবৰ্তন কৰি এই প্ৰবন্ধৰ বিকাশ কৰাত সহায় কৰক।

হিন্দুত্ব (হিন্দী উচ্চাৰণ: [hɪnˈdʊtvə] lit. 'Hindu-ness') হৈছে হিন্দু ৰাষ্ট্ৰবাদৰ সাংস্কৃতিক ন্যায্যতা আৰু হিন্দু আধিপত্য প্ৰতিষ্ঠাৰ বিশ্বাসক সামৰি লোৱা এক ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শ।[1][2][3][4] এই মতাদৰ্শটো ১৯২২ চনত বিনায়ক দামোদৰ সাৱৰকাৰ য়ে প্ৰণয়ন কৰিছিল।[5][6] ইয়াক ৰাষ্ট্ৰীয় স্বয়ংসেৱক সংঘ (আৰ এছ এছ), বিশ্ব হিন্দু পৰিষদ (ভি এইচ পি), ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি (বিজেপি)[7][8] আৰু অন্যান্য সংগঠন, যিবোৰক সামূহিকভাৱে সংঘ পৰিয়াল বুলি কোৱা হয়, সমৰ্থন কৰে।

ইউৰোপীয় ফেচিবাদৰপৰা অনুপ্ৰাণিত,[9][10] হিন্দুত্ববাদী আন্দোলনক সোঁপন্থী উগ্ৰবাদৰ এটা ভিন্নতা হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে,[11] আৰু "ধ্ৰুপদী অৰ্থত প্ৰায় ফেচিষ্ট" হিচাপে, সমতাপূৰ্ণ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আৰু সাংস্কৃতিক আধিপত্যৰ সৈতে যুক্ত কৰা হৈছে।[12][13] কিছুমানে হিন্দুত্বক বিচ্ছিন্নতাবাদী মতাদৰ্শ বুলিও বৰ্ণনা কৰিছে।[14][15] কিছুমান বিশ্লেষকে হিন্দুত্বক ফেচিবাদৰ সৈতে চিনাক্তকৰণৰ ওপৰত বিতৰ্ক কৰে, আৰু ইয়াক ৰক্ষণশীলতা বা "জাতিগত নিৰপেক্ষতাবাদ"ৰ এক চৰম ৰূপ বুলি মত প্ৰকাশ কৰে।[16]

সংজ্ঞাসমূহ

[সম্পাদনা কৰক]

তৃতীয় পৰ্যায়ৰ উৎস

[সম্পাদনা কৰক]

Oxford English Dictionary (OED) ৰ মতে হিন্দুত্ব হৈছে "মূলতঃ হিন্দু হোৱাৰ অৱস্থা বা গুণ; 'হিন্দুত্ব'। এতিয়া: আধিপত্যৰ পোষকতা কৰা, বা প্ৰতিষ্ঠা কৰিব বিচৰা আন্দোলন ভাৰতৰ ভিতৰত হিন্দু আৰু হিন্দু ধৰ্ম।" [4]

ব্যুৎপত্তি OED অনুসৰি — "আধুনিক সংস্কৃতৰপৰা হিন্দুত্ব (হিন্দু গুণ, হিন্দু পৰিচয়) হিন্দুৰপৰা (হিন্দীৰপৰা হিন্দু) + ধ্ৰুপদী সংস্কৃত -tva প্ৰত্যয়।" [4]

হিন্দু শব্দৰ ব্যুৎপত্তি আৰু অৰ্থ (OED অনুসৰি): "হিন্দী আৰু উৰ্দু হিন্দুৰ পৰা, মূলতঃ ভাৰতৰপৰা অহা এজন ব্যক্তিক বুজায়, যি এতিয়া বিশেষভাৱে হিন্দু ধৰ্মৰ অনুগামী; ই পাৰ্চী হিন্দু (মধ্য পাৰ্চী হিন্দুগ)ৰ পৰা, যাৰ মূল পুৰণি পাৰ্চী হিন্দু (= সিন্ধু অঞ্চল, আচামেনিড সাম্ৰাজ্যৰ পূব প্ৰদেশ)।" [17]

মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰৰ বিশ্ব ধৰ্ম বিশ্বকোষৰ মতে, হিন্দুত্ব হৈছে "ভাৰতীয় সাংস্কৃতিক, জাতীয়, আৰু ধৰ্মীয় পৰিচয়"ৰ ধাৰণা।[18] ইয়াত বৰ্ণনা কৰা হৈছে যে "যিসকল ধৰ্মীয়ভাৱে হিন্দু নহয় কিন্তু ভাৰতত উদ্ভৱ হোৱা ধৰ্মৰ অনুগামী (যেনে: জৈন, বৌদ্ধ, শিখ) — তেওঁলোকে হিন্দুত্বৰ ঐতিহাসিক, সাংস্কৃতিক আৰু জাতীয় সত্তাৰ অংশ। কিন্তু যিসকলৰ ধৰ্ম আমদানি (যেনে: মুছলমান, খ্ৰীষ্টান) — তেওঁলোকে সংখ্যাগৰিষ্ঠ সংস্কৃতিৰ অন্তৰ্গত হ'লে তাতে হিন্দুত্বৰ সীমাৰ ভিতৰত পৰিব পাৰে।" [18]

Concise Oxford Dictionary of Politics and International Relations ৰ মতে — হিন্দুত্বক হিন্দু-নেস বুলি অনুবাদ কৰা হৈছে, যি হিন্দু জাতীয়তাবাদী মতাদৰ্শ বুজায়। ইয়াত অন্তৰ্ভুক্তিমূলক বৰ্ণনা আছে, কিন্তু ফেচিবাদীয় আণ্ডাৰটনো বিদ্যমান।[19]

The Dictionary of Human Geography অনুসৰি — হিন্দুত্ব হ'ল হিন্দু জাতীয়তাবাদৰ সাংস্কৃতিক ন্যায্যতা।[3]

A Political and Economic Dictionary of South Asia বুলিছে যে, হিন্দুত্বৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল "হিন্দু ঐক্য" গঢ়ি তোলা, যদিও আৰম্ভণিতে বৌদ্ধ, শিখ আৰু জৈনক বাদ দিয়া হৈছিল; পাছলৈ এই ধাৰণাক অহিন্দুসকলক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ কৌশল হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।[20]

Encyclopædia Britannicaৰ সাৱৰকাৰ প্ৰবন্ধত কোৱা হৈছে — সাৱৰকাৰে হিন্দুত্বক ভাৰতীয় সংস্কৃতিক হিন্দু মূল্যবোধৰ প্ৰকাশ হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিছিল।[21]

Hinduism Encyclopediaত কোৱা হৈছে — হিন্দুত্ব হৈছে "হিন্দু জাতিৰ সংস্কৃতি", য’ত হিন্দু ধৰ্ম মাত্ৰ এটা অংশ; ইয়াত শিখ আৰু বৌদ্ধকো অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। হিন্দুত্বৰ সমৰ্থকসকলে "বিদেশী" ধৰ্ম গ্ৰহণকাৰীহঁতক পুনৰ দাবী কৰাৰ প্ৰচেষ্টা কৰিছিল আৰু ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টি আদিৰ দৰে সংগঠনৰে ইয়াক ৰাজনৈতিক ৰূপ দিছিল।[22]

সাৱৰকাৰ

[সম্পাদনা কৰক]

সাৱৰকাৰৰ Hindutva: Who Is a Hindu? (১৯২৩) গ্ৰন্থত, হিন্দুত্বৰ তিনিটা প্ৰয়োজনীয় উপাদান আছিল — সাধাৰণ ৰাষ্ট্ৰ, সাধাৰণ জাতি, আৰু সাধাৰণ সংস্কৃতি।[23] সাৱৰকাৰে "হিন্দু" আৰু "সিন্ধু" শব্দ দুটা বিনিময়ত ব্যৱহাৰ কৰিছিল।[23][24] সেই শব্দবোৰ তেওঁৰ হিন্দুত্বৰ ভেটিত আছিল—ভৌগোলিক, সাংস্কৃতিক আৰু জনগোষ্ঠীয় ধাৰণা হিচাপে—আৰু "ধৰ্ম তেওঁৰ সমষ্টিত স্থান নাছিল", শৰ্মাই কয়।[23][25] হিন্দুত্বৰ বিষয়ে তেওঁৰ বিশদ বিৱৰণীত সকলো ভাৰতীয় ধৰ্ম অৰ্থাৎ হিন্দু, বৌদ্ধ, জৈন আৰু শিখ ধৰ্ম অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল। সাৱৰকাৰে "হিন্দু জাতীয়তা"ক "ভাৰতীয় ধৰ্ম"ৰ মাজত সীমাবদ্ধ কৰি ৰাখিছিল এই অৰ্থত যে তেওঁলোকৰ উৎপত্তিস্থলৰ ভূমিৰ প্ৰতি এক উমৈহতীয়া সংস্কৃতি আৰু আকৰ্ষণ আছিল।[23][24] সাৱৰকাৰে কৰিলে হিন্দু আৰু হিন্দুত্বৰ মাজত স্পষ্ট পাৰ্থক্য, যি একে বস্তু নহয়; ই ধৰ্ম বা আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ বিষয়ে নহয়, বৰঞ্চ ভাৰতৰ জাতীয় চৰিত্ৰৰ ভিত্তিহে।[26][27]

দক্ষিণ এছিয়াৰ বিশেষজ্ঞ ৰাজনীতি বিজ্ঞানী ক্ৰিষ্টোফ জাফ্ৰেলটৰ মতে, সাৱৰকাৰে – নিজকে নাস্তিক বুলি ঘোষণা কৰি – "হিন্দূৰ সংজ্ঞাত ধৰ্মৰ গুৰুত্বক ন্যূনতম কৰি তোলে", আৰু তাৰ পৰিৱৰ্তে এটা জনগোষ্ঠীৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে গোটটোৰ সৈতে ভাগ কৰা সংস্কৃতি আৰু লালন-পালন কৰা ভূগোল।[24][25] সাৱৰকাৰৰ মতে, এজন হিন্দু হৈছে "প্ৰথম আৰু প্ৰধানকৈ এনে এজন ব্যক্তি যিয়ে সিন্ধু নদীৰ সিপাৰে, হিমালয় আৰু ভাৰত মহাসাগৰৰ মাজৰ অঞ্চলত বাস কৰে।" [24] তেওঁ নিজৰ মতাদৰ্শ গঢ়ি তুলিছিল খিলাফত আন্দোলনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে, য'ত ভাৰতীয় মুছলমানসকলে ইস্তানবুলৰ অট্টোমান খলিফা আৰু ইছলামিক প্ৰতীকসমূহক সমৰ্থন কৰিছিল। জাফ্ৰেলটে কয়, ছাভাৰকাৰৰ বাবে "মুছলমানসকল আছিল প্ৰকৃত শত্ৰু, ব্ৰিটিছ নহয়", কাৰণ তেওঁলোকৰ ইছলামিক মতাদৰ্শই "প্ৰকৃত জাতি অৰ্থাৎ হিন্দু ৰাষ্ট্ৰৰ বাবে ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিছিল।" [24] সাৱৰকাৰে খ্ৰীষ্টান বা মুছলমান ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰা লোকক বাদ দিছিল, কিন্তু যিসকলে ভাগ কৰা ভাৰতীয় সংস্কৃতিক গ্ৰহণ আৰু লালন-পালন কৰিছিল তেওঁলোকক পুনৰ সংযুক্ত কৰিব পৰা লোক বুলি গণ্য কৰিছিল।

মানৱ অধিকাৰ আৰু ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদৰ বিশেষজ্ঞ সমাজবিজ্ঞানী চেতন ভাটৰ মতে, সাৱৰকাৰে "হিন্দু আৰু হিন্দুত্বৰ ধাৰণাক হিন্দু ধৰ্মৰপৰা আঁতৰাই ৰাখে।" [28][টোকা 1] তেওঁ হিন্দুত্বৰ বৰ্ণনা কৰিছে, কয় ভাট, "মানৱ জিভাই জনা আটাইতকৈ ব্যাপক আৰু বিভ্ৰান্তিকৰ কৃত্ৰিম ধাৰণাসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম" আৰু "হিন্দুত্ব শব্দ নহয় বৰঞ্চ ইতিহাস; কেৱল আমাৰ মানুহৰ আধ্যাত্মিক বা ধৰ্মীয় ইতিহাস নহয়, যিদৰে কেতিয়াবা সত্তাৰদ্বাৰা বুলি ভুল কৰা হয়, বৰঞ্চ সম্পূৰ্ণ ইতিহাস।" [28]

সাৱৰকাৰৰ হিন্দুত্ব ধাৰণাই তেওঁৰ হিন্দু জাতীয়তাবাদৰ ভেটি গঠন কৰিছিল।[23] ক্লিফৰ্ড গেৰ্টজৰ নিৰ্ধাৰণ অনুসৰি ই আছিল জাতিগত জাতীয়তাবাদৰ এটা প্ৰকাৰ।[24][30]

ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়

[সম্পাদনা কৰক]

১৯৬৬ চনত গজেন্দ্ৰগদকাৰ (Chief Justice) ৰ নেতৃত্বত ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয় ৰ "যগনপুৰুষদাসজী" ৰায়ত কোৱা হৈছিল — হিন্দু ধৰ্মক সংজ্ঞায়িত কৰাটো প্ৰায় অসম্ভৱ; ই এক জীৱন-পদ্ধতি বুলি কোৱা যায়।[31]

১৯৯৫ চনৰ সাতটাকৈ ৰায়ত "হিন্দুত্ব" শব্দৰ অৰ্থ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল, যাক প্ৰায়তে "হিন্দুত্ববাদী ৰায়" বুলি কোৱা হয়। ৰাম জেঠমালানীৰ মতে, উচ্চতম ন্যায়ালয়ে কৈছিল — হিন্দুত্ব হৈছে "জীৱনৰ এক ধাৰণ, সংস্কৃতি বা দৰ্শন", ই হিন্দু মৌলবাদৰ সমান নহয়।[32]

কিন্তু এ. জি. নূৰাণী এই ৰায়ক সমালোচনা কৰি কৈছিল — উচ্চতম ন্যায়ালয়ে হিন্দুত্বক সৌজন্য অৰ্থ দিছে, যি আসলে ৰাজনীতি আৰু ধৰ্মৰ সীমা অস্পষ্ট কৰি পেলালে।[33]

ইতিহাস

[সম্পাদনা কৰক]

মতাদৰ্শ

[সম্পাদনা কৰক]

হিন্দুত্ব শব্দটো ইতিমধ্যে ১৮৯০ চনৰ শেষৰফালে চন্দ্ৰনাথ বসুই ব্যৱহাৰ কৰিছিল।[34][35][36][37] বসুৰ এই ব্যৱহাৰটো মূলতঃ পৰম্পৰাগত হিন্দু সাংস্কৃতিক দৃষ্টিভংগীৰ চিত্ৰণ আছিল, যি প্ৰকৃতপক্ষে পৰৱৰ্তী সময়ত বিনায়ক দামোদৰ সাৱৰকাৰৰ ৰাজনৈতিক মতাদৰ্শৰ সৈতে প্ৰভেদযুক্ত।[38][39]

সোঁপন্থী জাতীয়তাবাদী আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনৰ কৰ্মী সাৱৰকাৰে ১৯২২ চনত হিন্দুত্ব: হিন্দু কোন? শীৰ্ষক এখন গ্ৰন্থ লিখিছিল,[40][41] য’ত তেওঁ হিন্দু পৰিচয়ৰ সৰ্বজনীন আৰু অপৰিহাৰ্য ধাৰণাৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰিছিল। ইয়াত হিন্দু পৰিচয়ক ব্যাপকভাৱে ব্যাখ্যা কৰি আনৰ জীৱন-ধাৰণ আৰু মূল্যবোধৰপৰা পৃথক কৰা হৈছিল।[41]

সমসাময়িক অৰ্থত হিন্দুত্বৰ বুজা-বুজি বহুলাংশে সাৱৰকাৰৰ ধাৰণাৰপৰা উদ্ভৱ হৈছে, যি ১৯৮০ চনৰ পিছত গণৰাজনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ জৰিয়তে অধিক বিস্তৃত হৈছিল।[37] জাফ্ৰেলটৰ মতে সাৱৰকাৰৰ হিন্দুত্বত পৰিচয়-নিৰ্মাণ "কলংকিতকৰণ"ৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে স্পষ্টভাৱে চিত্ৰিত হৈছিল, য’ত প্যান-ইছলামবাদ আদি ভাবধাৰাৰ বিপৰীতে হিন্দু সমাজক একত্ৰিত কৰাৰ প্ৰচেষ্টা দেখা যায়। তেওঁ লিখিছিল:

হে হিন্দুসকল, হিন্দু জাতীয়তাক একত্ৰিত আৰু শক্তিশালী কৰক; আমাৰ কোনো অহিন্দু দেশবাসীক অপৰাধী কৰা নহয়, কিন্তু আমাৰ জাতি আৰু ভূমিৰ ন্যায্য আৰু জৰুৰী প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে; আনৰ বাবে তাইক বিশ্বাসঘাতকতা কৰাটো অসম্ভৱ কৰি তোলা বা তাইক মহাদেশৰপৰা মহাদেশলৈ সংগ্ৰাম কৰি থকা সেই "প্যান-ইজম"বোৰৰ কোনো এটাৰদ্বাৰা অপ্ৰৰোচিত আক্ৰমণৰ বলি কৰা।[42]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; ব্ৰাউনমেকলিন২০১৮ নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  2. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  3. ↑ 3.0 3.1 Gregory, Derek; Johnston, Ron; Pratt, Geraldine; Watts, Michael; Whatmore, Sarah (2011), Dictionary of Human Geography, John Wiley & Sons, p. 1–, ISBN 978-1-4443-5995-4, https://books.google.com/books?id=5gCHckKszz0C&pg=RA1-PT467 
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 "হিন্দুত্ব, n.", অক্সফৰ্ড ইংৰাজী অভিধান অনলাইন, অক্সফৰ্ড ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ, 2011, http://www.oed.com/view/Entry/291968?redirectedFrom=Hindutva#eid, আহৰণ কৰা হৈছে: ১৭ নৱেম্বৰ ২০২১ 
  5. ↑ ৰছ. বিভক্ত সমাজত সংস্কৃতি আৰু অন্তৰ্গততা: প্ৰতিযোগিতা আৰু প্ৰতীকী প্ৰাকৃতিক দৃশ্য. প্ৰকল্প MUSE ৰ ওপৰত কিতাপৰ সংগ্ৰহ. ইউনিভাৰ্চিটি অৱ পেনচিলভেনিয়া প্ৰেছ, ইনকৰ্পৰেটেড. পৃষ্ঠা. 34. ISBN ৯৭৮-০-৮১২২-০৩৫০-৯. https://কিতাপ.গুগল.কম/কিতাপ?id=osHNwPkLh30C&pg=PA34. [সংযোগবিহীন উৎস]
  6. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  7. ↑ "হিন্দুত্ববাদী পথ" (en ভাষাত). ফ্ৰণ্টলাইন. ৪ ডিচেম্বৰ ২০০৪. https://frontline.thehindu.com/politics/article30225920.ece. 
  8. ↑ কৃষ্ণ ২০১১, পৃষ্ঠা. ৩২৪.
  9. ↑ পেট্ৰিচিয়া এম ছাণ্ট. খিলঞ্জীয়া: নিৰ্মাণ আৰু পুনৰ/উপস্থাপন. নোভা বিজ্ঞান প্ৰকাশক. পৃষ্ঠা. 85. ISBN 978-1-56072-674-6. https://books.google.com/books?id=3JmAAAAAMAAJ. "হিন্দুত্বই বিশেষকৈ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত ইউৰোপীয় ফেচিবাদ উভয়ৰেপৰা মতাদৰ্শগত ঋণ লোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়া আৰু স্থানীয়/গোলকীয় বাইনাৰীবাদক অৱজ্ঞা কৰা "বৈদিক হিন্দু ধৰ্ম"ৰ এটা ৰচনাৰ উদাহৰণ দাঙি ধৰে।" 
  10. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  11. ↑ Leidig, Eviane (১৭ জুলাই ২০২০). "সোঁপন্থী উগ্ৰবাদৰ এটা ভিন্নতা হিচাপে হিন্দুত্ব". Patterns of Prejudice খণ্ড 54 (3): 215–237. doi:10.1080/0031322X.2020.1759861. ISSN 0031-322X. 
  12. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; j3517631 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  13. ↑ Frykenberg 2008, পৃষ্ঠা 178–220: "এই ৰচনাখনে দেখুৱাবলৈ চেষ্টা কৰিছে যে কেনেকৈ — বিশ্লেষণাত্মক বা ঐতিহাসিক দৃষ্টিকোণৰপৰা — হিন্দুত্ববাদী আন্দোলনক হিন্দু ফেচিবাদ আৰু হিন্দু মৌলবাদৰ মিশ্ৰণ ৰূপে বুজিব পাৰি।"
  14. ↑ এন্থনী পেৰেল. গান্ধী, স্বাধীনতা, আৰু আত্মশাসন. লেক্সিংটন বুকছ. পৃষ্ঠা. 133. ISBN ৯৭৮-০-৭৩৯১-০১৩৭-৭. https://books.google.com/books?id=sErf-DzVI9EC. "আত্ম-পৰিচয় আৰু আত্ম-সংজ্ঞাৰ বিষয়ত হিন্দুত্ববাদী এজেণ্ডা শক্তিশালী হ'লেও বিচ্ছিন্নতাবাদী হোৱাৰ প্ৰৱণতা দেখা গৈছে।" 
  15. ↑ সাঁচ:পুথিৰ উদ্ধৃতি দিয়ক
  16. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Bhatt & Mukta নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  17. ↑ "হিন্দু, ন.", অক্সফৰ্ড ইংৰাজী অভিধান অনলাইন, অক্সফৰ্ড ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ, 2011, https://www.oed.com/view/Entry/87084?redirectedFrom=হিন্দু#eid, আহৰণ কৰা হৈছে: ১৭ নৱেম্বৰ ২০২১ 
  18. ↑ 18.0 18.1 মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰ; এনচাইক্লোপিডিয়া ব্ৰিটানিকা (1999). মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰৰ বিশ্ব ধৰ্ম বিশ্বকোষ. মেৰিয়াম-ৱেবষ্টাৰ. পৃষ্ঠা. 464. ISBN 978-0-87779-044-0. https://books.google.com/books?id=ZP_f9icf2roC. 
  19. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; BrownMcLean2018 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  20. ↑ Schottli, Jivanta; Mitra, Subrata K.; Pahuja, Siegfried (2015), Political and Economic Dictionary of South Asia, Routledge, p. 215–, ISBN 978-1-135-35575-3, https://books.google.com/books?id=yOIjCQAAQBAJ&pg=PT215 
  21. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; britannica-savarkar1 নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  22. ↑ Cush, Denis; Robinson, Catherine; York, Michael (2012), Encyclopedia of Hinduism, Routledge, pp. 351–352, ISBN 978-1-135-18978-5, https://books.google.com/books?id=3N4mGlbutbgC&pg=PA351 
  23. ↑ 23.0 23.1 23.2 23.3 23.4 শৰ্মা, অৰবিন্দ (2002). "হিন্দু, হিন্দুস্তান, হিন্দু ধৰ্ম আৰু হিন্দুত্বৰ ওপৰত". Numen খণ্ড 49 (1): 22–23, 1–36. doi:10.1163/15685270252772759. 
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 24.4 24.5 Christophe Jaffrelot (2009). হিন্দু জাতীয়তাবাদ: এজন পাঠক. প্ৰিন্সটন ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ. পৃষ্ঠা. 14–15, 86–93. ISBN ৯৭৮-1-4008-2803-6. https://books.google.com/books?id=mOXWgr53A5kC. 
  25. ↑ 25.0 25.1 Martha Nussbaum (2009). The Clash Within: Democracy, Religious Violence, and India's Future. হাৰ্ভাৰ্ড ইউনিভাৰ্চিটি প্ৰেছ. পৃষ্ঠা. 58–59. ISBN ৯৭৮-০-৬৭৪-০৪১৫৬-১. https://books.google.com/books?id=JLMQh4oc38gC. "সাৱৰকাৰ কোনো ধৰ্মীয় মানুহ নাছিল; তেওঁৰ বাবে পৰম্পৰাগত ধৰ্মীয় বিশ্বাস আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰ হিন্দুত্বৰ মূলতে নাছিল। তেওঁ অৱশ্যে ধৰ্মৰ সাংস্কৃতিক পৰম্পৰাক হিন্দুত্বৰ মূল চিহ্নিতকাৰী বুলি গণ্য কৰিছিল, লগতে মাতৃভূমিৰ প্ৰতি ভৌগোলিক মোহ আৰু নিজকে "এটা উমৈহতীয়া উৎপত্তিৰদ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত, উমৈহতীয়া তেজৰ অধিকাৰী" জাতিৰ অংশ হিচাপে অনুভৱ কৰিছিল।" 
  26. ↑ পুৰন্দৰে, বৈভৱ (2019-08-22). "হিন্দুত্বৰ লগত হিন্দু ধৰ্ম একে নহয় বুলি ক'লে সাৱৰকাৰ". টেলিগ্ৰাফ ইণ্ডিয়া. https://www.telegraphindia.com/india/হিন্দু-ধৰ্মই-কোৱা-সাৱৰকাৰ/cid/1699550। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-03-30. 
  27. ↑ এ জি নূৰাণী (2000). আৰএছএছ আৰু বিজেপি: শ্ৰম বিভাজন. সেউজীয়া বিদ্যালয় ধাৰাবাহিক. বাওঁশব্দৰ কিতাপ. পৃষ্ঠা. 106. ISBN ৯৭৮-৮১-৮৭৪৯৬-১৩-৭. https://books.google.com/books?id=6PnBFW7cdtsC&pg=PT106. 
  28. ↑ 28.0 28.1 Chetan Bhatt (1997). মুক্তি আৰু বিশুদ্ধতা: জাতি, নতুন ধৰ্মীয় আন্দোলন আৰু উত্তৰ আধুনিকতাৰ নৈতিকতা. টেইলৰ আৰু ফ্ৰান্সিছ. পৃষ্ঠা. 186. ISBN ৯৭৮-১-৮৫৭২৮-৪২৩-২. https://books.google.com/books?id=aap0HaCzrFwC. 
  29. ↑ Aparna Devare (2013). History and the Making of a Modern Hindu Self. Routledge. পৃষ্ঠা. 195–196. ISBN 978-1-136-19708-6. https://books.google.com/books?id=1drfCgAAQBAJ. 
  30. ↑ Jaffrelot 1996, পৃষ্ঠা. 12–13.
  31. ↑ ৰণোজয় চেন (2007). Defining Religion: The Indian Supreme Court and Hinduism. Heidelberg University. পৃষ্ঠা. 15–16. http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/volltextserver/6936/1/Ranajoy_Sen_Defining_Religion.pdf. [সংযোগবিহীন উৎস]
  32. ↑ হিন্দুত্ব হৈছে এক ধৰ্মনিৰপেক্ষ জীৱন-শৈলী Archived 2015-02-17 at the Wayback Machine, দ্য ছাণ্ডে গাৰ্ডিয়ান, ৫ মাৰ্চ ২০১৫
  33. ↑ Noorani, A.G. (1996). The Supreme Court on Hindutva. Tulika. পৃষ্ঠা. 80–83. 
  34. ↑ Bhattacharya, Snigdhendu (30 September 2020). "হিন্দুত্ব আৰু... 'হিন্দু বিপদত পৰিছে' বুলি ধাৰণা বংগত জন্ম হৈছিল" (en-US ভাষাত). ThePrint. https://theprint.in/pageturner/excerpt/hindutva-and-idea-that-hindus-in-danger-born-in-bengal/513174/। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 December 2020. "চন্দ্ৰনাথ বসুৰ হিন্দুত্ব গ্ৰন্থখন ১৮৯২ চনত গুৰুদাস চেটাৰ্জীৰদ্বাৰা প্ৰকাশিত হৈছিল। হিন্দুত্ব শব্দৰ প্ৰথম লিপিবদ্ধ ব্যৱহাৰ, অন্ততঃ ছপা ৰূপত, এই গ্ৰন্থত কৰা বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।" 
  35. ↑ NP, Ullekh (28 মাৰ্চ 2019). "ইয়াৰ হিন্দু পুনৰুজ্জীৱনবাদী অতীতে পশ্চিম বংগৰ ভৱিষ্যতক খেদি ফুৰিবনে?". Open The Magazine. https://openthemagazine.com/features/politics-features/general-election-2019/ইয়াৰ-হিন্দু-পুনৰুজ্জ্বলতা-অতীত-ৱেষ্ট-বেংগলছ-ভৱিষ্যত-হ'ব/। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 October 2019. [সংযোগবিহীন উৎস]
  36. ↑ Gopal, Sangita (১ July 2003). "হিন্দু ক্ৰয়/হিন্দু সত্তা: হিন্দুত্ব অনলাইন আৰু সাংস্কৃতিক জাতীয়তাবাদৰ পণ্য যুক্তি". South Asian Review খণ্ড 24 (1): 161–179. doi:10.1080/02759527.2003.11978304. ISSN 0275-9527. 
  37. ↑ 37.0 37.1 Chetan Bhatt (2001). হিন্দু জাতীয়তাবাদ: উৎপত্তি, মতাদৰ্শ আৰু আধুনিক মিথ. Berg. পৃষ্ঠা. 77. ISBN 978-1-85973-343-1. https://books.google.com/books?id=W2PXAAAAMAAJ. 
  38. ↑ Sen, Amiya P. (22 May 2014) (as-US ভাষাত). বক্তৃতা, ৰাজহুৱা ভাষণ, আৰু অনানুষ্ঠানিক আলোচনা. Oxford University Press. doi:10.1093/acprof:oso/9780198098966.001.0001. ISBN 9780199083015. https://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780198098966.001.0001/acprof-9780198098966-chapter-2. 
  39. ↑ Bhatt, Chetan (2004). "'গৰিষ্ঠতা জনগোষ্ঠীয় দাবী আৰু স্বৈৰাচাৰী জাতীয়তাবাদ: হিন্দুত্বৰ ক্ষেত্ৰ'". In Kaufman, Eric P.. জাতিগততাক পুনৰ চিন্তা কৰা : সংখ্যাগৰিষ্ঠ গোট আৰু প্ৰধান সংখ্যালঘু. প্ৰকাশক London: Routledge. doi:10.4324/9780203563397. ISBN 9780203563397. https://www.taylorfrancis.com/books/9780203563397/chapters/10.4324/9780203563397-20. 
  40. ↑ উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: অবৈধ <ref> টেগ; Sweetman Malik নামৰ refৰ বাবে কোনো পাঠ্য প্ৰদান কৰা হোৱা নাই
  41. ↑ 41.0 41.1 W. J. Johnson (2010). হিন্দু ধৰ্মৰ অভিধান. Oxford University Press. পৃষ্ঠা. 142. ISBN 978-0-19-861026-7. https://books.google.com/books?id=MztqQgAACAAJ. , উদ্ধৃতি: "শব্দটোৰ সাহিত্যিক প্ৰচলন প্ৰথমে ১৮৭০ চনৰ সময়ত বাংকিমচন্দ্ৰ চেটাৰ্জীৰ আনন্দমঠ উপন্যাসৰ ধাৰাবাহিক প্ৰকাশৰ সময়তে হৈছিল। তাৰ পিছত সাৱৰকাৰে হিন্দুত্ব: হু ইজ এ হিন্দু (১৯২৩)ত ইয়াক মতাদৰ্শ ৰূপে সুসংগঠিত কৰিছিল।" }}
  42. ↑ Christophe Jaffrelot (1999). হিন্দু জাতীয়তাবাদী আন্দোলন আৰু ভাৰতীয় ৰাজনীতি: ১৯২৫ চনৰপৰা ১৯৯০ চনলৈকে : পৰিচয়-নিৰ্মাণ, ৰোপণ আৰু সংগঠনৰ কৌশল (মধ্য ভাৰতৰ বিশেষ উল্লেখেৰে). Penguin. পৃষ্ঠা. 25–26. ISBN 978-0-14-024602-5. https://books.google.com/books?id=iVsfVOTUnYEC. 


উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: <ref> টেগ্‌সমূহ "টোকা" নামৰ এটা গোটৰ বাবে আছে, কিন্তু তাৰ <references group="টোকা"/> টেগ্‌ পোৱা নগ'ল

"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=হিন্দুত্ব&oldid=538426"ৰ পৰা অনা হৈছে