সমললৈ যাওক

ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জ

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা

ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জ(ইংৰাজী: Indonesian archipelago) হৈছে দক্ষিণ-পূব এছিয়া আৰু ওচেনিয়াৰ ভাৰত আৰু প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ মাজত অৱস্থিত ১৭,০০০ৰ পৰা ১৮,০০০ৰো অধিক দ্বীপৰ বিশাল আৰু বৈচিত্ৰ্যময় সংকলন।[1][2] [3] ই বিশ্বৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ দ্বীপপুঞ্জ, ইয়াৰ পাঁচটা মূল দ্বীপ আছে—চুমাট্ৰা, জাভা, বৰ্নিও (মালয়েছিয়া আৰু ব্ৰুনাইৰ সৈতে ভাগ কৰা), চুলাৱেচি আৰু নিউ গিনি (পাপুয়া নিউ গিনিৰ সৈতে ভাগ কৰা)। ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জৰ চহকী জৈৱ বৈচিত্ৰ্য, অনন্য বন্যপ্ৰাণী আৰু গ্ৰীষ্মমণ্ডলীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সক্ৰিয় আগ্নেয়গিৰিলৈকে বিভিন্ন পৰিৱেশ তন্ত্ৰৰ বাবে পৰিচিত। এই দ্বীপপুঞ্জটোৱে বৈচিত্ৰ্যময় সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য হাজাৰ হাজাৰ জনগোষ্ঠী আৰু ভাষাৰ গৌৰৱেৰে গৌৰৱান্বিত। ইয়াৰ কৌশলগত অৱস্থান আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদে ইয়াক ঐতিহাসিকভাৱে উল্লেখযোগ্য বাণিজ্যিক কেন্দ্ৰ আৰু আঞ্চলিক আৰু বিশ্বজনীন বিষয়ৰ এক মূল খেলুৱৈ কৰি তুলিছে। ঐতিহাসিকভাৱে ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জটোৱে ১৯৪৫ চনত "ইণ্ডোনেছিয়া" ৰাজ্য হিচাপে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ আগতে হিন্দু আৰু বৌদ্ধ ৰাজ্য, ইছলাম আৰু ইউৰোপীয় ঔপনিৱেশিক শক্তিকে ধৰি বিভিন্ন সংস্কৃতি আৰু সাম্ৰাজ্যৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছিল। এই দ্বীপপুঞ্জত প্ৰায় ৬,০০০ জনৰ বসতিপ্ৰধান দ্বীপ আছে, বাকী অংশ জনবসতিহীন।[4] ঘন জনবসতিপূৰ্ণ আৰু সাংস্কৃতিকভাৱে প্ৰভাৱশালী জাভাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সৰু, দূৰৱৰ্তী দ্বীপপুঞ্জলৈকে এই দ্বীপসমূহৰ আকাৰ আৰু তাৎপৰ্য্যৰ ভিন্নতা আছে। উল্লেখযোগ্য দ্বীপসমূহৰ ভিতৰত বালি, সুমাট্ৰা, আৰু কোমোডো দ্বীপ অন্যতম। প্ৰত্যেকটোৱেই পৰ্যটন, প্ৰাকৃতিক সম্পদ আৰু অনন্য বন্যপ্ৰাণীৰ দৰে নিৰ্দিষ্ট বৈশিষ্ট্যৰ বাবে জনাজাত। বিশ্বব্যাপী মছলাৰ ব্যৱসায়ত ভূমিকা লোৱাৰ বাবে মালুকু বা স্পাইচ দ্বীপপুঞ্জ ঐতিহাসিকভাৱে উল্লেখযোগ্য।[5]

ব্যুৎপত্তি

[সম্পাদনা কৰক]

গ্ৰীক শব্দ "ইণ্ডোচিয়ান দ্বীপপুঞ্জ" (ভাৰত) আৰু "নেচোচ" (দ্বীপ)ৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা "ইণ্ডোনেচিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জ" শব্দটোৱে ইণ্ডোনেছিয়াক বুজায়।[6] ই বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ দ্বীপপুঞ্জ, য'ত কেৱল সুমাত্ৰা, জাভা, বোৰ্নিও (কালিমন্তন), চুলাৱেচি আৰু পাপুয়াৰ দৰে মুখ্য দ্বীপেই নহয়, লগতে ভাৰত আৰু প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ হাজাৰ হাজাৰ সৰু দ্বীপো আছে। এই দ্বীপপুঞ্জৰ ভিতৰত, "চুণ্ডা দ্বীপপুঞ্জ"ই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপগোট গঠন কৰে যাৰ দুটা ভাগ আছে। বৃহত্তৰ চুণ্ডা দ্বীপপুঞ্জৰ ভিতৰত আছে সুমাত্ৰা, জাভা, বোৰ্নিও (কালিমন্তন), আৰু চুলাৱেচি- তেওঁলোকৰ আকাৰ, জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব, আৰু অৰ্থনৈতিক গুৰুত্বৰ বাবে জনাজাত। লেচাৰ চুণ্ডা দ্বীপপুঞ্জ, বালিৰ পৰা পূব দিশলৈ বিস্তৃত আৰু লম্বক, ছুম্বাৱা, ফ্ল'ৰেছ আৰু টিমৰৰ দৰে সৰু দ্বীপসমূহৰ সামৰি লৈছে। প্ৰত্যেক দ্বীপৰে সুকীয়া সাংস্কৃতিক আৰু পৰিৱেশগত বৈশিষ্ট্য আছে। পুৰণি জাভানীজৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা "নুসান্তাৰা" শব্দটো সাধাৰণতে ইণ্ডোনেছিয়া দ্বীপপুঞ্জ বুজাবলৈ ইণ্ডোনেছিয়াত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।.[7][8] এই শব্দটোৱে দক্ষিণ-পূব এছিয়া আৰু ওচেনিয়াত বিস্তৃত বিভিন্ন সংস্কৃতি আৰু দৃশ্যপটৰ সৈতে এখন সামুদ্ৰিক ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে একতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।

ইতিহাস

[সম্পাদনা কৰক]

ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জৰ ইতিহাস হৈছে মানৱ প্ৰব্ৰজন, সাংস্কৃতিক বিনিময়, বাণিজ্য আৰু উপনিবেশিকৰণৰ এক সমৃদ্ধ আৰু জটিল টেপেষ্ট্ৰী যিয়ে সহস্ৰাব্দৰ পৰা এই অঞ্চলটোক গঢ় দিছে। এই অঞ্চলত মানুহৰ উপস্থিতি ২০ লাখ বছৰতকৈও অধিক পুৰণি, জাভা দ্বীপত বিখ্যাতভাৱে জাভা মেন নামেৰে জনাজাত হোমো ইৰেক্টাছৰ অৱশিষ্ট আৱিষ্কাৰ হয়।[9][10]এই তথ্যসমূহে দক্ষিণ-পূব এছিয়াত মানুহৰ বসবাসৰ কিছুমান প্ৰাথমিক প্ৰমাণ দিয়ে, যি মানৱ বিৱৰ্তনৰ অধ্যয়নত অতি গুৰুত্বপুৰ্ণ।[11] প্ৰত্নতাত্ত্বিক প্ৰমাণে আৰু অধিক উন্মোচন কৰে যে দ্বীপপুঞ্জৰ বিভিন্ন ঠাইত যেনে ফ্ল’ৰেছ, চুলাৱেছি, পাপুয়া আদিত হাজাৰ হাজাৰ বছৰৰ আগৰ আদিম সমাজৰ অস্তিত্ব আছে। বিখ্যাত ফ্ল’ৰেছ মেন বা হোমো ফ্ল’ৰেচিয়েন্সিছকে ধৰি ফ্ল’ৰেছত আদিম মানৱ অৱশিষ্ট আৱিষ্কাৰে এই দ্বীপসমূহৰ প্ৰাচীন বাসিন্দাসকলৰ ওপৰত বহু জ্ঞান পোহৰলৈ আনে। ইণ্ডোনেছিয়াত বিশ্বৰ কিছুমান পুৰণি গুহা চিত্ৰও আছে, যিবোৰ বিশেষকৈ চুলাৱেছি আৰু কালিমন্তানৰ গুহাত আৱিষ্কাৰ কৰা হৈছে। হাতৰ ষ্টেনচিল আৰু জীৱ-জন্তুৰ ছবি অংকন কৰা এই চিত্ৰসমূহ ৪৫,৫০০ বছৰৰো অধিক পুৰণি, যিয়ে প্ৰাচীন মানৱ বাসিন্দাসকলৰ কলাত্মক প্ৰকাশভংগীৰ মূল্যৱান অন্তৰ্দৃষ্টি প্ৰদান কৰে।[12][13] শেহতীয়া আৱিষ্কাৰসমূহে, যেনে প্ৰায় ৫১,২০০ বছৰ আগৰ চুলাৱেছিৰ লিয়াং কাৰামপুয়াং গুহাত পোৱা আৱিষ্কাৰসমূহে ইয়াক বিশ্বজুৰি আটাইতকৈ পুৰণি পৰিচিত চিত্ৰ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে।[14][15]

খ্ৰীষ্টীয় প্ৰথম সহস্ৰাব্দৰ ভিতৰত ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জটো পূব আৰু পশ্চিমক সংযোগ কৰা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সামুদ্ৰিক বাণিজ্যিক পথত পৰিণত হৈছিল। প্ৰাথমিক বাণিজ্যিক নেটৱৰ্কে দ্বীপসমূহ আৰু মূল চীন, ভাৰতীয় উপমহাদেশ আৰু মধ্যপ্ৰাচ্যকে ধৰি চুবুৰীয়া অঞ্চলসমূহৰ মাজত সামগ্ৰী, ধাৰণা আৰু সংস্কৃতিৰ আদান-প্ৰদানৰ সুবিধা কৰি দিছিল। এই সময়ছোৱাত প্ৰভাৱশালী হিন্দু ধৰ্ম আৰু বৌদ্ধ ৰাজ্যৰ উত্থান ঘটিছিল, যিয়ে দ্বীপপুঞ্জৰ সাংস্কৃতিক আৰু ৰাজনৈতিক পৰিৱেশ গঢ় দিয়াত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল।[16][17][18] এই ৰাজ্যসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম আদিম আৰু শক্তিশালী ৰাজ্য আছিল শ্ৰীবিজয় সাম্ৰাজ্য, যি সপ্তম শতিকাত সুমাত্ৰাত আৱিৰ্ভাৱ হৈছিল।[19][20] কেইবা শতিকা ধৰি দক্ষিণ-পূব এছিয়াত শ্ৰীবিজয়ে বাণিজ্যিক আধিপত্য বিস্তাৰ কৰি কৌশলগত মালাক্কা আৰু সুন্দা জলদ্বীপ নিয়ন্ত্ৰণ কৰি সমগ্ৰ অঞ্চলটোত হিন্দু আৰু বৌদ্ধ ধৰ্মৰ প্ৰসাৰত সহায় কৰিছিল। শ্ৰীবিজয়ৰ ধন-সম্পত্তি আৰু প্ৰভাৱ ইয়াৰ ৰাজধানী পালেম্বাঙত প্ৰতিফলিত হৈছিল, যিটো শিক্ষণ আৰু সংস্কৃতিৰ এক প্ৰধান কেন্দ্ৰত পৰিণত হৈছিল।[21]

অষ্টম আৰু নৱম শতিকাত ইউনেস্কোৰ বিশ্ব ঐতিহ্য ক্ষেত্ৰ আৰু বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ বৌদ্ধ কীৰ্তিচিহ্ন হিচাপে পৰিগণিত হোৱা মহান বড়োবুদুৰ মন্দিৰ এৰি মধ্য জাভাত ছইলেন্দ্ৰ বংশই প্ৰাধান্য লাভ কৰে। পৰৱৰ্তী সময়ত ত্ৰয়োদশ শতিকাত হিন্দু মাজাপাহিত সাম্ৰাজ্যৰ উত্থানে ইণ্ডোনেছিয়াৰ ইতিহাসত আন এক সোণালী যুগ চিহ্নিত কৰে। ৰজা হায়াম ৱুৰুক আৰু তেওঁৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী গজাহ মাদাৰ দৰে শক্তিশালী শাসকৰ নেতৃত্বত মাজাপাহিতে আধুনিক ইণ্ডোনেছিয়াৰ বহু অংশৰ লগতে মালয়েছিয়া, ছিংগাপুৰ আৰু ফিলিপাইনছৰ কিছু অংশত নিজৰ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে।[22] সাংস্কৃতিক সাফল্য, প্ৰশাসনিক কৌশল, সামৰিক শক্তিৰ বাবে মাজাপাহিত সাম্ৰাজ্যক প্ৰায়ে স্মৰণ কৰা হয়।

ত্ৰয়োদশ শতিকাত ইছলামৰ আগমনৰ লগে লগে সাংস্কৃতিক আৰু ধৰ্মীয়ভাৱে উল্লেখযোগ্য পৰিৱৰ্তন ঘটিছিল। মধ্যপ্ৰাচ্য, ভাৰত আৰু চীনৰ ইছলামিক ব্যৱসায়ীসকলে এই ধৰ্ম প্ৰসাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল, যাৰ ফলত সমগ্ৰ দ্বীপপুঞ্জত শক্তিশালী ইছলামিক চুলতানেট স্থাপন হৈছিল। জাভাত ডেমাকৰ চুলতান, সুমাট্ৰাৰ আচেহৰ চুলতান আৰু মালুকু দ্বীপপুঞ্জৰ টাৰ্নেট আৰু টিডোৰ চুলতান ইছলামিক শিক্ষা আৰু সংস্কৃতিৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ কেন্দ্ৰ হৈ পৰে। এই চুলতানসমূহে এক সজীৱ সামুদ্ৰিক বাণিজ্যিক নেটৱৰ্ক গঢ়ি তুলিছিল আৰু সমগ্ৰ অঞ্চলটোত ইছলামৰ প্ৰসাৰত অৰিহণা যোগাইছিল।

ইণ্ডোনেছিয়াৰ ভূগোল

[সম্পাদনা কৰক]

ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জ হৈছে দক্ষিণ-পূব এছিয়াত অৱস্থিত এক বিশাল আৰু বৈচিত্ৰময় দ্বীপ শৃংখল, ই সামুদ্ৰিক দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ প্ৰান্তৰ পৰা ওচেনিয়াৰ প্ৰান্তলৈকে বিস্তৃত। এই বিস্তৃত দ্বীপপুঞ্জটো পূবৰ পৰা পশ্চিমলৈ প্ৰায় ৫,১২০ কিলোমিটাৰ (৩,১৮১ মাইল) আৰু উত্তৰৰ পৰা দক্ষিণলৈ ১,৭৬০ কিলোমিটাৰ (১,০৯৪ মাইল) বিস্তৃত, বিষুৱৰেখাৰ ৬° উত্তৰ আৰু ১১° দক্ষিণ অক্ষাংশ আৰু ৯৫° পূবৰ পৰা ১৪১° পূব দ্ৰাঘিমাংশৰ মাজত বিস্তৃত। ১৭,০০০ৰো অধিক দ্বীপেৰে গঠিত, ইয়াৰে প্ৰায় ৬,০০০ দ্বীপত বসবাস কৰা এইখন বিশ্বৰ সৰ্ববৃহৎ দ্বীপপুঞ্জৰ ৰাজ্য।[23]

ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জৰ মুঠ মাটিকালি ১,৯০৪,৫৬৯ বৰ্গ কিলোমিটাৰ (৭৩৫,৩৫৮ বৰ্গমাইল), য'ত ৯৩,০০০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ (৩৫,৯০৮ বৰ্গমাইল) অভ্যন্তৰীণ সাগৰ যেনে জলদ্বীপ, উপসাগৰ আৰু অন্যান্য জলভাগ আছে। ইয়াৰ চাৰিওফালৰ সাগৰীয় অঞ্চলসমূহে ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জৰ সাধাৰণতে স্বীকৃতিপ্ৰাপ্ত ভূখণ্ড (স্থল আৰু সাগৰ) প্ৰায় ৫০ লাখ কিমি² বৰ্গক্ষেত্ৰলৈ বৃদ্ধি কৰে। একচেটিয়া অৰ্থনৈতিক অঞ্চলৰ আয়তন ৬,১৫৯,০৩২ কিমি² বৰ্গমিটাৰ (২,৩৭৮,০১৬ বৰ্গমাইল), যাৰ ফলত মুঠ আয়তন প্ৰায় ৭.৯ মিলিয়ন কিমি²।[24][25]

এই দ্বীপপুঞ্জটো বৃহত্তৰ চুণ্ডা দ্বীপপুঞ্জ, লেছাৰ চুণ্ডা দ্বীপপুঞ্জ, মালুকু দ্বীপপুঞ্জ, আৰু পশ্চিম নিউগিনিকে ধৰি কেইবাটাও প্ৰধান দ্বীপ গোটেৰে গঠিত। ইয়াৰ ভিতৰত আটাইতকৈ ডাঙৰ দ্বীপসমূহ হ’ল সুমাট্ৰা, জাভা, বৰ্নিও (মালয়েছিয়া আৰু ব্ৰুনাইৰ সৈতে ভাগ কৰা), চুলাৱেচি আৰু নিউ গিনিৰ পশ্চিম অৰ্ধেক অংশ। এই দ্বীপসমূহৰ আকাৰ বহু পৰিমাণে ভিন্ন, সুমাট্ৰাৰ আয়তন ৪৭৩,৪৮১ বৰ্গ কিলোমিটাৰ, জাভা ১৩৮,৭৯৪ বৰ্গ কিলোমিটাৰ আৰু বৰ্নিওৰ ইণ্ডোনেছিয়াৰ অংশ, যিটো কালিমন্তান নামেৰে জনাজাত, ৭৪৩,৩৩০ বৰ্গ কিলোমিটাৰ বিস্তৃত।

ভূতত্ত্ব

[সম্পাদনা কৰক]

ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জটো জটিল আৰু গতিশীল, লাখ লাখ বছৰৰ টেকটনিক কাৰ্য্যকলাপ আৰু আগ্নেয়গিৰিৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা গঠিত। ই কেইবাটাও প্ৰধান টেকটনিক প্লেটৰ অভিসৰণত অৱস্থিত: ইউৰেছিয়া, ভাৰত-অষ্ট্ৰেলিয়া, ফিলিপাইন সাগৰ আৰু প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ প্লেট। এই পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াই পৃথিৱীৰ অন্যতম ভূতাত্ত্বিকভাৱে সক্ৰিয় অঞ্চলৰ সৃষ্টি কৰিছে, যিটো পেচিফিক ৰিং অৱ ফায়াৰৰ অংশ।[26] Between 1972 and 1991, there were 29 volcanic eruptions, mostly on Java.[27] ১৯৭২ চনৰ পৰা ১৯৯১ চনৰ ভিতৰত ২৯টা আগ্নেয়গিৰিৰ বিস্ফোৰণ ঘটিছিল, বেছিভাগেই জাভাত।[28] ইণ্ডোনেছিয়াত প্ৰায় ১৫০ টা সক্ৰিয় আগ্নেয়গিৰি আছে, আগ্নেয়গিৰিৰ কাৰ্যকলাপে উৰ্বৰ মাটিত অৰিহণা যোগায়, বিশেষকৈ জাভাত। সঘনাই হোৱা টেকটনিক চলাচলৰ লগতে গ্ৰেট সুমাত্ৰান ত্ৰুটিৰ দৰে ত্ৰুটি ৰেখাই ভূমিকম্পৰ কাৰ্যকলাপ আৰু চুনামিত অৰিহণা যোগায়, যাৰ উদাহৰণ হৈছে ২০০৪ চনৰ ভাৰত মহাসাগৰৰ চুনামি। [29] এই দ্বীপপুঞ্জ তেল, প্ৰাকৃতিক গেছ, কয়লা, সোণ, টিন, তাম, নিকেল আদি খনিজ সম্পদেৰে সমৃদ্ধ। অনন্য ভূতাত্ত্বিক গঠনে কাৰ্ষ্টৰ প্ৰাকৃতিক দৃশ্যও সৃষ্টি কৰে, যেনে গুনুং চেউ আৰু মাৰোছ-পাংকেপ অঞ্চল, গুহা ব্যৱস্থা আৰু পাহাৰ। বিভিন্ন ভূতত্ত্বৰ ফলত কাৰ্ষ্ট অঞ্চলত ভূগৰ্ভস্থ নদী আৰু আগ্নেয়গিৰি অঞ্চলত ক্ৰেটাৰ হ্ৰদৰ দৰে বৈশিষ্ট্যও দেখা যায়, যেনে টোবা হ্ৰদ।[30]

জৈৱ বৈচিত্ৰ্য

[সম্পাদনা কৰক]

ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জ পৃথিৱীৰ অন্যতম জৈৱ বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ অঞ্চল আৰু ই কনজাৰ্ভেচন ইণ্টাৰনেশ্যনেলে চিনাক্ত কৰা ১৭খন মেগাডাইভাৰ্চিটি দেশৰ ভিতৰত অন্যতম।[31] এই বিশাল অঞ্চলটোৱে এছিয়া আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ জৈৱ-ভৌগোলিক অঞ্চল দুয়োটাকে সামৰি লৈছে, যাৰ ফলত ইয়াত উদ্ভিদ, প্ৰাণী আৰু সাগৰীয় জীৱৰ এক অনন্য আৰু সমৃদ্ধ শৃংখলৰ সৃষ্টি হৈছে।[32][33] ইণ্ডোনেছিয়াৰ দ্বীপপুঞ্জৰ বিভিন্ন পৰিৱেশ তন্ত্ৰ, ৰসাল বৰ্ষাৰণ্যৰ পৰা আৰম্ভ কৰি মেংগ্ৰোভ আৰু ছাভানালৈকে, বিভিন্ন ধৰণৰ উদ্ভিদ পোৱা যায়। এই দ্বীপপুঞ্জত প্ৰায় ২৮,০০০ প্ৰজাতিৰ ফুলৰ উদ্ভিদ আছে, য'ত প্ৰায় ২,৫০০ প্ৰজাতিৰ অৰ্কিড আছে। কিছুমান উল্লেখযোগ্য উদ্ভিদ হ’ল বিশ্বৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ ফুল উৎপন্ন কৰা ৰেফ্লেছিয়া আৰ্নলডি আৰু বিশাল পুষ্প আৰু সুকীয়া গন্ধৰ বাবে পৰিচিত টাইটান আৰাম।

উৎস

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ Undang-undang RI Nomor 9 Tahun 1996 tentang Perairan Indonesia [Law No 9/1996 on Maritime Territory of Indonesia] (Law 9, Explanatory notes of Law 9/1996) (in Indonesian). People's Representative Council. 1996.
  2. ↑ Purwanto, Heru, ed (10 January 2017). "Indonesia to register 14,752 officially named islands with UN". Antara News. https://en.antaranews.com/news/108862/indonesia-to-register-14752-officially-named-islands-with-un। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 October 2021. 
  3. ↑ Frederick, William H.; Worden, Robert L. (1993) (en ভাষাত). Indonesia: A Country Study. Area Handbook Series. 550. প্ৰকাশক Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. পৃষ্ঠা. 98. ISBN 9780844407906. https://books.google.com/books?id=6dgmXWMgWcwC&pg=PA98। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 November 2023. 
  4. ↑ "The World Factbook: Indonesia". Central Intelligence Agency. 2018-10-29. https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/indonesia/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2018-11-11. 
  5. ↑ "Spices and Their Costs in Medieval Europe". www.economics.utoronto.ca. https://www.economics.utoronto.ca/munro5/SPICES1.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 June 2020. 
  6. ↑ Tomascik, Tomas; Mah, Anmarie Janice; Nontji, Anugerah; Moosa, Mohammad Kasim (1996). The Ecology of the Indonesian Seas – Part One. প্ৰকাশক Hong Kong: Periplus Editions. ISBN 978-962-593-078-7. 
  7. ↑ Echols, John M.; Shadily, Hassan (1989), Kamus Indonesia Inggris (An Indonesian-English Dictionary) (1st,6th সম্পাদনা), প্ৰকাশক Jakarta: Gramedia, ISBN 979-403-756-7 
  8. ↑ Friend, T. (2003). Indonesian Destinies. Harvard University Press. পৃষ্ঠা. 601. ISBN 0-674-01137-6. https://archive.org/details/indonesiandestin00theo/page/601. 
  9. ↑ Pope, G.G. (1988). "Recent advances in far eastern paleoanthropology". Annual Review of Anthropology খণ্ড 17: 43–77. doi:10.1146/annurev.an.17.100188.000355.  cited in Whitten, T.; Soeriaatmadja, R.E.; Suraya, A.A. (1996). The Ecology of Java and Bali. প্ৰকাশক Hong Kong: Periplus Editions. পৃষ্ঠা. 309–412. 
  10. ↑ de Vos, J.P.; Sondaar, P.Y. (1994). "Dating hominid sites in Indonesia". Science খণ্ড 266 (16): 4988–4992. doi:10.1126/science.7992059. 
  11. ↑ Pope, G.G. (1983). "Evidence on the age of the Asian Hominidae". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America খণ্ড 80 (16): 4988–4992. doi:10.1073/pnas.80.16.4988. PMID 6410399. 
  12. ↑ Aubert, M. (11 December 2019). "Earliest hunting scene in prehistoric art.". Nature খণ্ড 576 (7787): 442–445. doi:10.1038/s41586-019-1806-y. PMID 31827284. 
  13. ↑ Ferreira, Becky (11 December 2019). "Mythical Beings May Be Earliest Imaginative Cave Art by Humans - The paintings on an Indonesian island are at least 43,900 years old and depict humanoid figures with animal-like features in a hunting scene.". The New York Times. https://www.nytimes.com/2019/12/11/science/cave-art-indonesia.html. 
  14. ↑ Oktaviana, Adhi Agus; Joannes-Boyau, Renaud; Hakim, Budianto; Burhan, Basran; Sardi, Ratno; Adhityatama, Shinatria; Hamrullah; Sumantri, Iwan et al. (2024-07-03). "Narrative cave art in Indonesia by 51,200 years ago" (en ভাষাত). Nature খণ্ড 631 (8022): 814–818. doi:10.1038/s41586-024-07541-7. ISSN 0028-0836. PMID 38961284. 
  15. ↑ Harris, Garreth (2024-07-04). "Oldest example of figurative art found in Indonesian cave". The Art Newspaper. https://www.theartnewspaper.com/2024/07/04/oldest-example-of-figurative-art-found-in-indonesian-cave। আহৰণ কৰা হৈছে: 2024-07-05. 
  16. ↑ Taylor 2003, পৃষ্ঠা. 15–18.
  17. ↑ Taylor 2003, পৃষ্ঠা. 3, 9–11, 13–15, 18–20, 22–23.
  18. ↑ Vickers 2005, পৃষ্ঠা. 18–20, 60, 133–134.
  19. ↑ Taylor 2003, পৃষ্ঠা. 22–26.
  20. ↑ Ricklefs 1991, পৃষ্ঠা. 3.
  21. ↑ Laet, Sigfried J. de; Herrmann, Joachim (1994). History of Humanity. Routledge. 
  22. ↑ Lewis, Peter (1982). "The next great empire". Futures খণ্ড 14 (1): 47–61. doi:10.1016/0016-3287(82)90071-4. 
  23. ↑ Frederick, William H.; Worden, Robert L. (1993) (en ভাষাত). Indonesia: A Country Study. Area Handbook Series. 550. প্ৰকাশক Washington, D.C.: Federal Research Division, Library of Congress. পৃষ্ঠা. 98. ISBN 9780844407906. https://books.google.com/books?id=6dgmXWMgWcwC&pg=PA98। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 November 2023. 
  24. ↑ Faure, Michael G. (2006) (en ভাষাত). Prevention and Compensation of Marine Pollution Damage: Recent Developments in Europe, China and the US. Kluwer Law International. ISBN 9789041123381. https://books.google.com/books?id=E5NafsG5RiEC&q=Indonesia+land+sea+total+area&pg=PA99. 
  25. ↑ Frederick, William H.; Worden, Robert L. (2011) (en ভাষাত). Indonesia: A Country Study. Government Printing Office. ISBN 9780844407906. https://books.google.com/books?id=6dgmXWMgWcwC&q=Indonesia+total+sea+area&pg=PR32. 
  26. ↑ "Indonesia: Volcano nation". BBC. 2015-11-05. https://www.bbc.com/news/world-asia-26167897। আহৰণ কৰা হৈছে: 2017-11-28. 
  27. ↑ World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia, Volume 10. Marshall Cavendish. 2007. পৃষ্ঠা. 1306. ISBN 978-0-7614-7631-3. 
  28. ↑ World and Its Peoples: Eastern and Southern Asia, Volume 10. Marshall Cavendish. 2007. পৃষ্ঠা. 1306. ISBN 978-0-7614-7631-3. 
  29. ↑ "Indonesia: Volcano nation". BBC. 2015-11-05. Archived from the original on 2017-11-28. Retrieved 2017-11-28.
  30. ↑ Bressan, David (2017-08-11). "Early Humans May Have Lived Through A Supervolcano Eruption". Forbes. https://www.forbes.com/sites/davidbressan/2017/08/11/early-humans-may-have-lived-through-a-supervolcano-eruption/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2017-10-11. 
  31. ↑ "These Are The 5 Most Biodiverse Countries In The World". Yahoo. https://news.yahoo.com/5-most-biodiverse-countries-world-214740659.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-03-02. 
  32. ↑ Whitten, T.; Henderson, G.; Mustafa, M. (1996). The Ecology of Sulawesi. প্ৰকাশক Hong Kong: Periplus Editions Ltd.. ISBN 978-962-593-075-6. 
  33. ↑ Monk, K.A.; Fretes, Y.; Reksodiharjo-Lilley, G. (1996). The Ecology of Nusa Tenggara and Maluku. প্ৰকাশক Hong Kong: Periplus Editions Ltd.. ISBN 978-962-593-076-3. 
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=ইণ্ডোনেছিয়াৰ_দ্বীপপুঞ্জ&oldid=455333"ৰ পৰা অনা হৈছে