জুমলী ভাষা
| Jumli Khas | |
|---|---|
| जुम्ली खस | |
 Jumli Khas in Devnagari Script | |
| অঞ্চল | Nepal |
স্থানীয় ভাষিক |
40,000 (2001)[1] |
ভাষা পৰিয়াল |
|
| উপভাষা | *Asi Darali
|
| লিখন প্ৰণালী | Devanagari |
| ভাষা সংকেত | |
| ISO 639-3 | jml |
জুমলী বা জুমলী খছ হৈছে নেপালত কথিত এটি ভাৰতীয়-আৰ্য় ভাষা, যি নেপালী ভাষাৰ এটি ভগ্নী ভাষা। এই ভাষা মুখ্যতঃ নেপালৰ কৰ্ণালী প্ৰান্তত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ভাষাটোক কোনো কোনোৱে নেপালীৰ উপ-ভাষা আখ্যা দিয়ে যদিও নেপালৰ চৰকাৰে ইয়াক এক পৃথক ভাষা বুলি গণ্য কৰে। ২০১১ চনৰ নেপালৰ জনগণনাৰ মতে জুমলী ভাষী লোকৰ সংখ্যা ৮৫১।[2] খছ ভাষাক নেপালী ভাষাৰ উৎসও গণ্য কৰা হয়।
উপ-ভাষা
[সম্পাদনা কৰক]- অছি ডৰলী, যি জুমলা জিলাৰ ৮০ ডৰ, ৫০০ ডৰ আৰু চিঞ্জা ডৰত ব্যৱহৃত।
- ত্ৰিবিকোটী, যি ডোলপা জিলাৰ ১৪২০ ডৰত ব্যৱহৃত।
- ৰসকোটী, যি কালিকোট জিলাত ব্যৱহৃত।
- মুহু, যি মুগু জিলাত আৰু হুমলা জিলাত কোৱা হয়।[3]
লিপি
[সম্পাদনা কৰক]জুমলী খছ ভাষা লিখিবলৈ দেৱনাগৰী লিপি ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]খাছ ভাষা নেপালী ভাষাৰ অভিভাৱক ভাষা বুলি গণ্য কৰা হয়। কাৰ্ণালী প্ৰদেশৰ চিঞ্জা উপত্যকাত এই ভাষা বিকশিত হোৱা বুলি কোৱা হয়।[4]
২০১৭ চনৰ প্ৰস্তাৱিত ধ্বনিতত্ত্ব
[সম্পাদনা কৰক]২০১৭ চনৰ আগষ্টত 'জুমলী খছ ভাষাৰ লিখন প্ৰণালী' নামৰ এখন খচৰা প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। এই খচৰাত ২৯ ব্যঞ্জন বৰ্ণ আৰু ৬ স্বৰ বৰ্ণ অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ লোৱা হৈছিল। ভাষাবিদ আৰু জুমলী খছ অভিধানৰ সম্পাদক ৰামানন্দ আচাৰ্যৰ মতে কৰ্ণালী খছ ৰাজ্যত কথিত ভিন ভিন প্ৰকাৰৰ খছ ভাষাৰ ভিত্তিত এই খচৰা প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল।[5] অৱশ্যে, ১৫ আগষ্ট, ২০২২ত, নেপালৰ ভাষা আয়োগে ২৪টা স্বৰ বৰ্ণ আৰু ৪১টা ব্যঞ্জন বৰ্ণৰ এক ধ্বনিতত্ত্ব সমাপ্ত কৰে।
স্বৰ ধ্বনি
[সম্পাদনা কৰক]নেপালী ভাষাৰ বিপৰীতে, জুমলী খছৰ কেৱল ৬টা মৌখিক ধ্বনি আছে।
| ফ্ৰণ্ট | কেন্দ্ৰীয় | পিছলৈ | |
|---|---|---|---|
| ঘনিষ্ঠ | i | u | |
| মধ্যমীয়া | e | o | |
| মুক্ত মধ্য | ʌ | ||
| মুক্ত | a |
ব্যঞ্জন ধ্বনি
[সম্পাদনা কৰক]| বাইলেবিয়েল | দন্তীয়া | আলভ'লাৰ | ৰিট্ৰ'ফ্লেক্স | পেলেটেল | ভেলাৰ | গ্লটেল | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| নাকচ | m ⟨म⟩ | n ⟨न⟩ | ŋ ⟨ङ⟩ | ||||||
| প্লচিভ
আফ্ৰিকেট |
কণ্ঠহীন | আকাংক্ষিত | p ⟨प⟩ | t ⟨त⟩ | t͡s ⟨च⟩ | ʈ ⟨ट⟩ | k ⟨क⟩ | ||
| আকাংক্ষিত | pʰ ⟨फ⟩ | tʰ ⟨थ⟩ | t͡sʰ ⟨छ⟩ | ʈʰ ⟨ठ⟩ | kʰ ⟨ख⟩ | ||||
| কণ্ঠদান | আকাংক্ষিত | b ⟨ब⟩ | d ⟨द⟩ | d͡z ⟨ज⟩ | ɖ ⟨ड⟩ | ɡ ⟨ग⟩ | |||
| আকাংক্ষিত | bʱ ⟨भ⟩ | dʱ ⟨ध⟩ | d͡zʱ ⟨झ⟩ | ɖʱ ⟨ढ⟩ | ɡʱ ⟨घ⟩ | ||||
| ফ্ৰিকেটিভ | s ⟨स⟩ | ɦ ⟨ह⟩ | |||||||
| ৰ'টিক | r ⟨र⟩ | ||||||||
| এপ্ৰক্সিমেণ্ট | [সম্পাদনা কৰক] | l ⟨ल⟩ | [সম্পাদনা কৰক] | ||||||
২০২২ চনলৈকে এই ভাষাৰ ব্যাকৰণ আৰু শব্দকোষৰ কোনো মানক সংগ্ৰহ উপলব্ধ নাছিল।[4] ১৫ আগষ্ট, ২০২২ত, স্থানীয় চৰকাৰৰ প্ৰচেষ্টাত, ভাষা আয়োগে ভাষাটোৰ নথি-পত্ৰ আৰু সংৰক্ষণৰ প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ কৰে।[6] প্ৰস্তাৱ অনুসৰি, ভাষাটোৰ লিখনি প্ৰণালীৰ বিকাশৰ বাবে ২৪টা স্বৰ বৰ্ণ আৰু ৪১টা ব্যঞ্জন বৰ্ণ সমাপ্ত কৰা হৈছিল।[7]
বৰ্তমানৰ স্থিতি
[সম্পাদনা কৰক]২০২০ চনত, জুমলা জিলাৰ টাটোপানী গ্ৰাম্য পৌৰসভাত ২৮খন বিদ্যালয় জুমলী খাছ ভাষাত শিক্ষা আৰম্ভ কৰে।[8]
অভিধান
[সম্পাদনা কৰক]খছ মানে খছ লোক আৰুআখৰ মানে শব্দ বা আখৰ। ২০০৮ চনত, ৰামানন্দ আচাৰ্যই প্ৰথমবাৰৰ বাবে জুমলী খাছ অভিধান খছিয়া আখৰ নামেৰে সংগ্ৰহ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে।[9] ২০১৯ চনলৈকে তেওঁ প্ৰায় ২৫ হাজাৰ শব্দ সংগ্ৰহ কৰিছিল। কৰ্ণালী প্ৰদেশ চৰকাৰে বিত্তীয় বৰ্ষ ২০৭৭/২০৭৮ বিএছ (২০২০/২০২১) ৰ বাজেটত এই প্ৰক্ৰিয়াটোৰ বাবে পুঁজি আৱণ্টন কৰিছিল।[10]
তথ্য সংগ্ৰহ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Ethnologue: Languages of the World (21st সম্পাদনা). প্ৰকাশক Dallas, Texas: SIL International. 2018. http://www.ethnologue.com/.
- ↑ "Census Nepal 2021". censusnepal.cbs.gov.np. https://censusnepal.cbs.gov.np/Home/Details?tpid=5&dcid=57d4bc52-50ca-4acb-b7fc-20c8923831e5&tfsid=1। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ "जुम्ली शब्दकोश अधुरै" (ne ভাষাত). ekantipur.com. https://ekantipur.com/pradesh-6/2022/08/20/166096244583718026.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ 4.0 4.1 "भाषा आयोगको लापरबाही : जुम्ली खस भाषाको अभिलेख नै छैन" (en ভাষাত). भाषा आयोगको लापरबाही : जुम्ली खस भाषाको अभिलेख नै छैन. https://annapurnapost.com/news/language-nepali-210529। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ संवाददाता, केन्द्रबिन्दु. "‘खस जुम्ली भाषा लेखनशैली’को प्रस्तावित मस्यौदा निर्माण" (ne ভাষাত). kendrabindu.com. Archived from the original on 2022-11-02. https://web.archive.org/web/20221102143630/https://kendrabindu.com/others/11558-1612474617.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ कालिकोट, ललित विष्ट. "जुम्ली खस भाषाको अभिलेखीकरण गर्ने तयारी" (ne ভাষাত). nagariknews.nagariknetwork.com. https://nagariknews.nagariknetwork.com/social-affairs/913991-1660700926.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ "जुम्ली खस भाषाको अभिलेखिकरण गरिँदै" (en-US ভাষাত). Nepal Press. https://www.nepalpress.com/2022/08/15/223352/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ "Teaching and learning in Khas language" (en-US ভাষাত). रेडियो नेपाल. https://onlineradionepal.gov.np/2020/01/12/40196.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ "Jumli dictionary of Khas language being created". Setopati. https://en.setopati.com/social/138940/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.
- ↑ "लेखिने भयो ‘खसिया आखर’" (en ভাষাত). लेखिने भयो ‘खसिया आखर’. https://annapurnapost.com/news/lekhine-bhyo-khsiyaa-aakhr-160036। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-02.