টুৱেলভ্থ ফেইল

টুৱেলভ্থ ফেইল
শান্তনু মৈত্ৰৰ সংগীত এলবাম
মুক্তি	৫ ডিচেম্বৰ ২০২৩
শৈলী/ধৰণ	ফিচাৰ ফিল্ম চাউণ্ডট্ৰেক
দৈৰ্ঘ্য	১৯:২৪
ভাষা	হিন্দী
লেবেল	সাৰেগামা

টুৱেলভ্থ ফেইল
পৰিচালক	বিধু বিনোদ চোপ্ৰা
ৰচনা	বিধু বিনোদ চোপ্ৰা
ভিত্তি	টুৱেলভ্থ ফেইল; লেখক: অনুৰাগ পাঠক
প্ৰযোজক	বিধু বিনোদ চোপ্ৰা; যোগেশ ঈশ্বৰ
অভিনয়ত	বিক্ৰান্ত মেছি; মেধা শংকৰ; অনন্ত ভি যোশী; অংশুমান পুষ্কৰ;
সূত্ৰধাৰ	অনন্ত ভি যোশী
চিত্ৰগ্ৰহণকাৰী	ৰঙ্গৰাজন ৰামবদ্ৰণ
সম্পাদনা	যশকোঁৱৰ কোহলী; বিধু বিনোদ চোপ্ৰা
সংগীত পৰিচালক	শান্তনু মৈত্ৰ
প্ৰযোজনা; কোম্পানীসমূহ	বিনোদ চোপ্ৰা ফিল্মছ;
পৰিবেশক	জি ষ্টুডিঅ'ছ
মুক্তি	২৭ অক্টোবৰ ২০২৩
দৈৰ্ঘ্য	১৪৬ মিনিট
দেশ	ভাৰত
ভাষা	হিন্দী
বাজেট	₹২০ কোটি
সৰ্বমুঠ আয়	est. ₹৬৬.৫৮ কোটি

টুৱেলভ্থ ফেইল হৈছে ২০২৩ চনৰ ভাৰতীয় হিন্দী ভাষাৰ এখন জীৱনীমূলক নাট্য চলচ্চিত্ৰ। ছবিখনৰ ৰচনা, প্ৰযোজনা আৰু পৰিচালনা কৰিছে বিধু বিনোদ চোপ্ৰাই। ছবিখন মনোজ কুমাৰ শৰ্মাৰ বাস্তৱ জীৱনৰ ওপৰত অনুৰাগ পাঠক ৰচিত ২০১৯ চনৰ উপন্যাসৰ আধাৰত নিৰ্মাণ কৰা হৈছে। চৰম দৰিদ্ৰতা অতিক্ৰম কৰি ভাৰতীয় আৰক্ষী সেৱাৰ বিষয়া হোৱা শৰ্মাৰ কাহিনী ছবিখনত চিত্ৰিত কৰা হৈছে।^[4] মেধা শংকৰ, অনন্ত ভি যোশী, অংশুমান পুষ্কৰ, আৰু প্ৰিয়াংশু চেটাৰ্জীৰ লগতে ছবিখনৰ মুখ্য চৰিত্ৰত অভিনয় কৰিছে বিক্ৰান্ত মেছীয়ে।

২০২৩ চনৰ ২৭ অক্টোবৰত ছবিগৃহত মুক্তি পোৱা টুৱেলভ্থ ফেইলে সমালোচকসকলৰ পৰা ভূয়সী প্ৰশংসা লাভ কৰে আৰু বাণিজ্যিকভাৱে সফল হয়। ₹২০ কোটি (২.৫ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ) বাজেটত নিৰ্মিত ছবিখনে বিশ্বজুৰি ₹৬৬ কোটি (৮.৩ মিলিয়ন মাৰ্কিন ডলাৰ)তকৈ অধিক উপাৰ্জন কৰে।^[3]^[5]

কাহিনীভাগ

ডকাইত-আক্ৰান্ত ভাৰতৰ চম্বল অঞ্চলত জন্মগ্ৰহণ কৰা মনোজ কুমাৰ শৰ্মা এজন কেৰাণীৰ পুত্ৰ। তেওঁৰ পিতৃ এগৰাকী সৎ ব্যক্তি আছিল যদিও এজন দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত বিষয়াক আঘাত কৰাৰ বাবে সম্প্ৰতি নিলম্বিত হৈছে। মনোজ আৰু তেওঁৰ সহপাঠীসকলে দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ পৰীক্ষাৰ বাবে নকল প্ৰস্তুত কৰে। কিন্তু নতুনকৈ বদলি হোৱা আৰক্ষী বিষয়া ডি এছ পি দুষ্যন্ত সিং বিদ্যালয়ত উপস্থিত হৈ পৰীক্ষাত নকল কৰা বন্ধ কৰি দিয়ে। ফলত মনোজকে ধৰি বিদ্যালয়খনৰ সকলো ছাত্ৰ-ছাত্ৰী পৰীক্ষাত অনুত্তীৰ্ণ হয়। ইফালে পিতৃয়ে তেওঁৰ নিলম্বনৰ বিষয়টো উচ্চ ন্যায়ালয় পৰ্যায়লৈ লৈ যায়। ভাতৃদ্বয়ে ঘৰতে সহায় কৰিবলৈ ট্ৰেভেলিং ৰিক্সা চলাবলৈ সিদ্ধান্ত লয়। মনোজৰ ভাতৃয়ে বাছ চলোৱা সময়ত বিধায়ক এজনৰ স্থানীয় গুণ্ডাক খুন্দা মৰা বুলি মিছা অভিযোগত আৰক্ষী বিষয়াসকলে তেওঁক কাৰাবন্দী কৰি থয়। কিন্তু মনোজে ডি এছ পি দুষ্যন্তৰ সহায়ত ভাতৃক জামিনত উলিয়াই আনে। দুষ্যন্তে মনোজক তেওঁৰ দৰে বিষয়া হ'বলৈ হ'লে "নকল কৰা বন্ধ" কৰিব লাগিব বুলি পৰামৰ্শ দিয়ে।

এবছৰৰ পাছত মনোজে নকল নকৰাকৈয়ে পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হৈ এগৰাকী ডি এছ পি বিষয়া হোৱাৰ লক্ষ্যৰে বি.এ. পঢ়িবলৈ লয়। গোৱালিয়ৰত পঢ়া-শুনা কৰিবলৈ ওলোৱাৰ সময়ত আইতাকে তাই সঞ্চয় কৰা সকলোখিনি ধন তাক দিয়ে যদিও বাটত তাৰ সি সকলো হেৰুৱায়। তাৰ পিছত সি গম পায় যে চৰকাৰে এমপিপিএছচিৰ গ্ৰুপ ১ৰ পৰীক্ষা অহা তিনি বছৰৰ বাবে বন্ধ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছে। ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ ডি এছ পি হোৱাৰ সপোন ধ্বংস হয়। তেওঁ প্ৰায় অজ্ঞান হ’বলৈ ওলোৱালৈকে ৰাস্তাত ঘূৰি ফুৰে, কিন্তু স্থানীয় ৰে’ল ষ্টেচনৰ ওচৰৰ হোটেলৰ মালিকে তেওঁক খুৱাই দিয়ে। তাতে তেওঁ পি এছ চি পৰীক্ষাৰ বাবে পঢ়িবলৈ অহা প্ৰীতম পাণ্ডেক লগ পায়। পাণ্ডেৰ দেউতাকে তাক ফোন কৰি দিল্লীত ইউ পি এছ চি পৰীক্ষাৰ বাবে প্ৰস্তুতি চলাবলৈ কয়। মনোজে ইউ পি এছ চিৰ বিষয়ে জানি আই পি এছ অফিচাৰ হোৱাৰ আশাৰে পঢ়া-শুনা কৰিবলৈ প্ৰীতমৰ সৈতে দিল্লীলৈ যায়। উত্তীৰ্ণৰ অন্তিম প্ৰয়াসত সহযোগী আকাংক্ষী গৌৰী ভাইয়াক লগ পায়, যিয়ে মনোজক কাম আৰু পঢ়া-শুনাৰ ঠাই যোগান ধৰে। গৌৰী ভাইয়াই নিজৰ অন্তিম প্ৰচেষ্টা সুনিশ্চিত কৰিব নোৱাৰি প্ৰশিক্ষক প্ৰতিষ্ঠান এটা খুলি দিয়ে।

পিছৰ বছৰত মনোজ প্ৰাৰম্ভিক পৰীক্ষাত ফেইল কৰে যদিও গৌৰীৰ সহায়ত তেওঁ পুনৰ আবিৰ্ভাৱ হয় আৰু ক্লিয়াৰ কৰিবলৈ সক্ষম হয়। এটা কোচিং চেণ্টাৰ ভ্ৰমণৰ সময়ত তেওঁ ইউকেপিএছচিৰ ছাত্ৰী শ্ৰদ্ধা যোশীক লগ পায় আৰু তাইৰ প্ৰেমত পৰে। তেওঁ তাইক কয় যে তেওঁ সাহিত্যৰ স্নাতক নহয়, এগৰাকী এৰ’নটিকেল ইঞ্জিনিয়াৰহে। কঠোৰ পৰিশ্ৰমৰ পিছতো মনোজে সেই বছৰ মূল পৰীক্ষাত ক্লিয়াৰ কৰিবলৈ ব্যৰ্থ হয়; শ্ৰদ্ধাৰ সৈতে তেওঁৰ সম্পৰ্কও ক্ষতিগ্ৰস্ত হয় যেতিয়া তাই তেওঁৰ মিছা কথা গম পায়। হতাশ হৈ মনোজে শ্ৰদ্ধাৰ ওচৰত ক্ষমা খুজিবলৈ আৰু নিজৰ প্ৰেম স্বীকাৰ কৰিবলৈ মুছুৰীলৈ যোৱাৰ সিদ্ধান্ত লয়। তাই তাক দিল্লীলৈ উভতি আহি প্ৰস্তুতি চলাই যাবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে। বৰঞ্চ মনোজে নিজৰ ঘৰলৈ গৈ গম পায় যে আইতাকৰ মৃত্যু হৈছে। পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হ’বলৈ সংকল্পবদ্ধ হৈ তেওঁ পুনৰ দিল্লীলৈ উভতি আহে।

হতাশ হৈ গৌৰীয়ে মনোজক নিজৰ ঘৰলৈ লৈ যায় আৰু তেওঁক কয় যে অদ্ভুত কাম কৰা বাদ দি সম্পূৰ্ণ পঢ়া-শুনাত মনোনিৱেশ কৰক। অৱশেষত তেওঁ মূল পৰীক্ষাত ক্লিয়াৰ কৰে, আনহাতে শ্ৰদ্ধাই ইউ কে পি এছ চি পৰীক্ষাতো ক্লিয়াৰ কৰি ডেপুটি কলেক্টৰ হয়। ইফালে পৰীক্ষাত ফেইল কৰা প্ৰীতমে উৰাবাতৰি বিয়পাইছে যে শ্ৰদ্ধাই মনোজৰ লগত শুই আহিছে। মনোজৰ প্ৰীতমৰ ওপৰত বৰ খং উঠে যদিও উপলব্ধি কৰে যে প্ৰীতমে সঁচাকৈয়ে ৰিপ’ৰ্টাৰ হ’ব বিচাৰে কিন্তু দেউতাকে তেওঁক ইউ পি এছ চিৰ পিছত লগাবলৈ হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিছিল। মনোজে প্ৰীতমক দেউতাকৰ বিৰুদ্ধে থিয় দিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে।

সাক্ষাৎকাৰৰ ৰাউণ্ডৰ সময়ত তেওঁ প্ৰতিটো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ সততাৰে দিয়ে। শ্ৰদ্ধাৰ দ্বাৰা তাক বিয়া কৰাবলৈ কোৱা চিঠি এখনো তেওঁ লাভ কৰে। দুমাহৰ পিছত যেতিয়া মনোজে আই পি এছ বিষয়া হোৱাৰ ৰেংক যোগ্যতা অৰ্জন কৰি ফলাফল ঘোষণা কৰা হয়। এবছৰৰ পিছত এতিয়া আই পি এছ বিষয়া মনোজে মন্দসৌৰ আৰক্ষী থানাত ডি এছ পি দুষ্যন্ত সিঙক সাক্ষাৎ কৰি ডি এছ পিক উৎসাহিত কৰাৰ বাবে ধন্যবাদ জনায়। মনোজে শ্ৰদ্ধাক বিয়া কৰায়, আৰু প্ৰীতমে নিউজ ৰিপ’ৰ্টাৰ হিচাপে কাম কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে।

কলা-কুশলী

বিক্ৰান্ত মেছি - মনোজ কুমাৰ শৰ্মা
মেধা শংকৰ - শ্ৰদ্ধা যোশী
অনন্ত ভি যোশী - প্ৰীতম পাণ্ডে
অংশুমান পুষ্কৰ - গৌৰী ভাইয়া
প্ৰিয়ংশু চেটাৰ্জী - ডিএছপি দুষ্যন্ত সিং
গীতা আগৰৱাল শৰ্মা - পুষ্পা শৰ্মা, মনোজৰ মাতৃ
হৰিশ খান্না - ৰামবীৰ শৰ্মা, মনোজৰ পিতৃ
সৰিতা যোশী - মনোজৰ আইতাক
সঞ্জয় বিষ্ণোই - নৌসেনা
বিকাশ দিব্যাকৰ্তী - নিজে
বিজয় কুমাৰ ডোগ্ৰা - সুন্দৰ
পেৰী ছাব্ৰা - ৰজনী শৰ্মা, মনোজৰ সৰু ভগ্নী
নীৰজ কলৰা - শ্ৰদ্ধাৰ পিতৃ
ডাৰিয়াছ চিনয় - মিষ্টাৰ ছ'লাংকি
ৰাধিকা যোশী - তনয়া
ফাচি খান - কিষাণ, শ্ৰদ্ধাৰ ঘৰৰ চাকৰ
ৰাহুল দেৱ শেট্টী - শ্ৰী মেহতা, মনোজৰ ইউ পি এছ চিৰ সাক্ষাৎকাৰ গ্ৰহণকাৰী

উৎপাদন

উন্নয়ন

২০২২ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাতা বিধু বিনোদ চোপ্ৰাই অনুৰাগ পাঠকৰ টুৱেলভ্থ ফেইল উপন্যাসৰ আধাৰত নিৰ্মিত ছবিখনৰ কথা ঘোষণা কৰে।^[6] আই পি এছ বিষয়া মনোজ কুমাৰ শৰ্মা আৰু আই আৰ এছ বিষয়া শ্ৰদ্ধা যোশীৰ বাস্তৱ জীৱন কাহিনীৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ নিৰ্মিত হৈছে এই ছবিখন।^[7]

কলা-কুশলী নিৰ্বাচন

২০২২ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত চোপ্ৰাই ঘোষণা কৰে যে অভিনেতা বিক্ৰান্ত মেছিয়ে মুখ্য চৰিত্ৰত অভিনয় কৰিব, যাৰ লগত তেওঁৰ প্ৰথম সহযোগিতা।^[8] ইউ পি এছ চিৰ প্ৰশিক্ষক বিকাশ দিব্যাকৰ্তীক পৰ্দাত অভিনয় কৰিবলৈ নিৰ্বাচিত কৰা হৈছিল।^[9] বাস্তৱ জীৱনৰ বহু ইউ পি এছ চিৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক বিভিন্ন ভূমিকাত অভিনয় কৰোৱা হৈছিল। মেছিৰ মতে ই ছবিখনত "প্ৰামাণ্যতা" যোগ কৰিছিল।^[10] ছবিখনত বাস্তৱৰ শৰ্মা আৰু যোশী দুয়োজনে কেমিঅ’ অভিনয় কৰিছিল।^[11]

চিত্ৰগ্ৰহণ

মূলতঃ আগ্ৰা, চম্বল, দিল্লী, মুছুৰী আৰু মুম্বাইৰ বিভিন্ন স্থানত ছবিখনৰ দৃশ্যগ্ৰহণ কৰা হৈছিল। ছবিখনৰ এটা ডাঙৰ অংশ চৰকাৰী চাকৰিৰ আকাংক্ষী ৰাজেন্দ্ৰ নগৰ আৰু মুখাৰ্জী নগৰৰ শিক্ষা কেন্দ্ৰ দুটাত শ্বুটিং কৰা হৈছিল।^[12]^[13] ২০২২ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত চিত্ৰগ্ৰহণৰ কাম শেষ হৈছিল।^[14]

মুক্তি

থিয়েটাৰ

২০২৩ চনৰ ১০ আগষ্টত মুক্তি লাভ কৰিছিল ছবিখনৰ টিজাৰে আৰু ২০২৩ চনৰ ৩ অক্টোবৰত মুক্তি পাইছিল ট্ৰেইলাৰখনে।^[15]^[16] হিন্দী ভাষাত সফলতা লাভ কৰাৰ পিছত নিৰ্মাতাসকলে ঘোষণা কৰে যে ছবিখন তামিল, তেলেগু আৰু কন্নড় ভাষাত ডাব কৰা হ’ব আৰু একেই বৰ্ষৰ ৩ নৱেম্বৰত ছবিখন ডাবকৃত ৰূপত মুক্তি লাভ কৰে।^[17]^[18]

হোম মিডিয়া

২০২৩ চনৰ ২৯ ডিচেম্বৰৰ পৰা ডিজনী+ হটষ্টাৰত ছবিখনৰ প্ৰচাৰ আৰম্ভ হয়।^[19]

সংগীত

ছবিখনৰ সংগীতৰ ৰচনা কৰিছে শান্তনু মৈত্ৰই, আৰু গীতৰ কথা ৰচনা কৰিছে স্বানন্দ কিৰকিৰে আৰু ৰাফতাৰে।^[20] ১৯৫৫ চনৰ বাংলা ছবি পথেৰ পাঁচালীৰ পণ্ডিত ৰবি শংকৰৰ দ্বাৰা ৰচিত সংগীতৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ চেতাৰ আৰু বাঁহীৰ ব্যৱহাৰেৰে মৈত্ৰই ছবিখনৰ আৱহ সংগীত ৰচনা কৰিছিল।^[21]

গীতৰ তালিকা
নং	শিৰোনাম	গায়ক-গায়িকাসকল	দৈৰ্ঘ্য
1.	"বলো না"	শান, শ্ৰেয়া ঘোষাল	৪:৫৩
2.	"ৰিষ্টাৰ্ট"	স্বানন্দ কিৰকিৰে, শান, বিধু বিনোদ চোপ্ৰা, শান্তনু মৈত্ৰ	৪:০৩
3.	"ৰিষ্টাৰ্ট" (ৰেপ)	ৰাফতাৰ	২:৫৯
4.	"ৰিষ্টাৰ্ট" (ৰেপ 'এন' ফ'ল্ক)	স্বানন্দ কিৰকিৰে, শান, বিধু বিনোদ চোপ্ৰা, শান্তনু মৈত্ৰ, ৰাফতাৰ	৩:৪৭
5.	"বলো না" (চলচ্চিত্ৰ সংস্কৰণ)	মেধা শংকৰ	৩:৫২
মুঠ দৈৰ্ঘ্য:			১৯:২৪

অভ্যৰ্থনা

টুৱেলভ্থ ফেইল ছবিখনে সমালোচকসকলৰ পৰা ভূয়সী প্ৰশংসা লাভ কৰে।^[22] ৰিভিউ এগ্ৰিগেটৰ ৱেবছাইট ৰটেন টমেটোছত ১০ জন সমালোচকৰ পৰা গড় ৰেটিং ৬.৮/১০ পাই এক ইতিবাচক পৰ্যালোচনা লাভ কৰে।^[23]

এনডিটিভিৰ শৈবাল চেটাৰ্জীয়ে ৫টাৰ ভিতৰত ৩.৫ তাৰকা দি কয় যে ই ভাৰতীয় আৰক্ষী সেৱাৰ (আইপিএছ) বিষয়াৰ জীৱনৰ মৌলিক চিত্ৰণ, টুৱেলভ্থ ফেইল এখন চিন্তা-উদ্দীপক আৰু আমোদজনক ছবি। সঁচাকৈয়ে সহানুভূতিশীল কাহিনী এটা চিত্ৰনাট্যৰ দ্বাৰা প্ৰস্তুত কৰা হৈছে। মানুহজনৰ যাত্ৰাৰ বাম্প এণ্ড টাম্বলৰ পৰা শেষৰ প্ৰতিটো নাটক উলিয়াই আনিবলৈ ই যিকোনো ধৰণৰ অতিৰিক্ততা এৰাই চলিছে।^[24] মিড-ডেৰ ময়ংক শেখৰে ৫ৰ ভিতৰত ৪ টা ষ্টাৰ দি "এয়াই ভাৰতৰ কাহিনী!" বুলি চিনেমাখনৰ পৰ্যালোচনা কৰে।^[25] হিন্দুস্তান টাইমছৰ মনিকা ৰাৱাল কুক্ৰেজাই তেওঁৰ পৰ্যালোচনাত উল্লেখ কৰিছে যে ইউ পি এছ চিৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলে যি কষ্ট আৰু আৱেগ কষ্টৰ মাজেৰে পাৰ হৈ যায়, সেই কথা বুজিবলৈ দ্বাদশ অনুত্তীৰ্ণ হোৱাটোৱেই নহয়, ই আমাৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ সামগ্ৰিক দিশটোৰ ওপৰতো পোহৰ পেলায়, যিদৰে থ্ৰী ইডিয়টচ্ৰ সৈতে চোপ্ৰাই হৃদয় জিনিছিল।^[26]

দ্য ইণ্ডিয়ান এক্সপ্ৰেছৰ শুভ্ৰা গুপ্তাই ৫ টাৰ ভিতৰত ৩ টা তাৰকা দি লিখিছে যে চাউণ্ডট্ৰেক আৰু মেজাজৰ বিচ্ছিন্ন উত্থানৰ পিছতো টুৱেলভ্থ ফেইল বেছিভাগেই এখন গ্ৰাউণ্ডেড ৰিয়েলিটি ছবি হৈয়েই আছে য'ত এনে চৰিত্ৰ আছে যিবোৰে যেন ৰাস্তাৰ পৰা আঁতৰি বিচৰণ কৰি গৈছে আৰু লগত আড্ডা মাৰি আছে আমাক, প্ৰেৰণাৰে ছটিওৱা জীৱনৰ পাঠ ভাগ-বতৰা কৰি। কেৱল বৃহৎ অভিনেতা-অভিনেত্ৰীয়েই নহয়, উত্তৰ দিল্লীৰ মুখাৰ্জী নগৰৰ দৰে প্ৰশিক্ষকৰ সুবিধাৰে জনপ্ৰিয় অঞ্চলত সমবেত হোৱা বৃহৎ সংখ্যক যুৱক-যুৱতীও আছে। ঘৰৰ পৰা দূৰৈৰ সৰু সৰু ঠাইত ভিৰ কৰি পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হৈ নিজকে কোন সেইটো সলনি কৰাৰ প্ৰয়াসত দিনে-নিশাই অধ্যয়ন কৰি থকা এই লোকসকলৰ ভাবমূৰ্তিটো এক মূল ভাৰতীয় কাহিনী।^[27] ৰেডিফ.কম ৰ দীপা গাহলটে বিক্ৰান্ত মেছিৰ অভিনয়ক প্ৰশংসা কৰি কয় যে ‘যদি বিক্ৰান্ত মেছেই এই ছবিখনৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় বঁটা লাভ নকৰে তেন্তে এনে অমিশ্ৰিত উজ্জ্বলতাৰ অভিনয় কৰা অভিনেতাৰ প্ৰতি অন্যায় হ’ব’।^[28] দ্য টাইমছ অৱ ইণ্ডিয়াৰ ধৱল ৰয়ে ৫টাৰ ভিতৰত ৪টা তাৰকা দি তেওঁৰ পৰ্যালোচনাত উল্লেখ কৰিছে যে "টুৱেলভ্থ ফেইল" এখন উৎকৃষ্ট ছবি যিখনক অতিশয় পৰামৰ্শ দিয়া হয়, ইয়াৰ ১৪৭ মিনিটৰ প্ৰায় প্ৰতিটো দৃশ্যই আপোনাক অনুপ্ৰাণিত আৰু আচৰিত অনুভৱ কৰাইছে। ছবিখনৰ প্ৰতিটো চৰিত্ৰক নিজৰ সৰ্বোত্তম সুযোগ দিয়াটো নিশ্চিত কৰাৰ বাবে চোপ্ৰালৈ ব্ৰাভো।^[29] ভাৰতৰ ভাৱনা আগৰৱালে ৫ টাৰ ভিতৰত ৪ টা ষ্টাৰ দি লিখিছে "পাৰফৰমেন্স পত্ৰিকাত সুখ্যাতিৰে লৈ উত্তীৰ্ণ হৈছে বিক্ৰান্ত মেছি"।^[30]

দ্য হিন্দুৰ অনুজ কুমাৰে চিনেমাখনৰ পৰ্যালোচনা কৰি লিখিছে "'টুৱেলভ্থ ফেইল' চিনেমাৰ পৰ্যালোচনা: বিধু বিনোদ চোপ্ৰাই আশাৰ আন এক আলিংগন দিলে যিটো যাদুকৰীতকৈ অধিক আন্তৰিক"।^[31]চিএনবিচি টিভি১৮ৰ স্নেহা বেংগানীয়ে চিনেমাখনৰ পৰ্যালোচনা কৰি লিখিছে "বিক্ৰান্ত মেছিয়ে এই উল্লেখযোগ্য কাহিনীৰ জৰিয়তে অধ্যৱসায়ৰ শক্তি প্ৰদান কৰে"।^[32] জি নিউজৰ গুঞ্জন ডি বিদানীয়ে ৫ৰ ভিতৰত ৪ টা তাৰকা দি লিখিছে "হাইপাৰবলিক হ'বলৈ নহয়, কিন্তু 'টুৱেলভ্থ ফেইল' হয়তো কেৱল নিখুঁত হ'ব পাৰে। 'টুৱেলভ্থ ফেইল'ক সঠিকভাৱে চাবলৈ ধৈৰ্য্যৰ প্ৰয়োজন। কোৱা বাহুল্য যে ছবিখন ইয়াৰ মূলতে আছে।" বিধু বিনোদ চোপ্ৰা-পৰিচালকৰ চাপটো হৈছে অধ্যয়নৰ বোজা, কৌশলী সামাজিক গতিশীলতা, জীৱিকাৰ বাবে নিম্নমানৰ চাকৰি আৰু আৱেগৰ কেঁচা ছিটিকি পৰাৰ দৈনন্দিন ঢৌ।"^[33] অনমানোৰামাৰ সজেশ মোহনে তেওঁৰ পৰ্যালোচনাত লিখিছে "মানৱ শ্ৰোত্ৰীয়াই নিখুঁতভাৱে নিৰ্মাণ কৰা শব্দৰ দৃশ্যই মনোজৰ যাত্ৰাৰ যন্ত্ৰণা আৰু আনন্দক বৃদ্ধি কৰিছে। মানৱে ভিৰ কৰা দৃশ্যতো মনোজ আৰু তেওঁৰ আৱেগক পৃথক কৰিবলৈ ভিতৰলৈ আৰু বাহিৰলৈ ম্লান হৈ অহা পটভূমিৰ শব্দ ব্যৱহাৰ আৰু পুনৰ ব্যৱহাৰ কৰাৰ ধৰণটোৱে ধ্যান-ধাৰণামূলক মনোযোগ যোগ কৰে।"^[34]

তথ্য উৎস

↑ "12th Fail (12A)". British Board of Film Classification. 22 October 2023. https://www.bbfc.co.uk/release/12th-fail-q29sbgvjdglvbjpwwc0xmde3mdm3। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 October 2023.
↑ "बॉलीवुड की इन कम बजट वाली फिल्मों में बॉक्स ऑफिस पर मचाया धमाल, मेकर्स हुए मालामाल" (hi ভাষাত). ABP News. 2023-11-01. https://www.abplive.com/photo-gallery/entertainment/bollywood-12th-fail-to-the-kashamir-files-and-many-more-bollywood-low-budget-films-collected-so-much-on-box-office-2527604। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-11-04. "विक्रांत मैसी की हालिया रिलीज फिल्म 12th फेल 28 अक्टूबर को रिलीज हुई है. ये फिल्म सिर्फ 20 करोड़ के बजट में बनी है लेकिन बॉक्स ऑफिस पर अच्छी कमाई हो रही है। फिल्म ने सिर्फ 5 दिन में करीब 11 करोड़ का कलेक्शन कर लिया है।"
↑ ^3.0 ^3.1 "12th Fail Box Office Collection". Bollywood Hungama. 27 October 2023. https://www.bollywoodhungama.com/movie/12th-fail/box-office/#bh-movie-box-office। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 December 2023.
↑ "Vikrant Massey and Vidhu Vinod Chopra on 12th Fail: It is an homage to bureaucrats of the country". Indian Express. https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/vikrant-massey-on-working-with-vidhu-vinod-chopra-in-12th-fail-dream-come-true-8287904/lite/.
↑ "12th Fail box office collection: Vikrant Massey's film crosses ₹1300 crore during 5th week in India". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/entertainment/bollywood/12th-fail-box-office-collection-vikrant-masseys-film-crosses-rs-50-crore-during-5th-week-in-india-101701246864646.html.
↑ "Vidhu Vinod Chopra's next titled '12th Fail': Story of aspiring IAS, IPS students". ANI News. https://www.aninews.in/news/entertainment/bollywood/vidhu-vinod-chopras-12th-fail-story-of-aspiring-ias-ips-students20221124220139/.
↑ "Vidhu Vinod Chopra announces new film 12th Fail. Vikrant Massey to play the lead". India Today. https://www.indiatoday.in/amp/movies/bollywood/story/vidhu-vinod-chopra-announces-new-film-12th-fail-vikrant-massey-to-play-the-lead-2301139-2022-11-24.
↑ "Vikrant Massey shares how he prepared for his role in '12th Fail'". Times of India. https://m.timesofindia.com/entertainment/hindi/bollywood/news/vikrant-massey-shares-how-he-prepared-for-his-role-in-12th-fail/amp_articleshow/103953127.cms.
↑ "12th Fail: Real UPSC professor Vikas Divyakirti on acting in Vidhu Vinod Chopra's film: "For the first time, Hindi cinema has tried..."". Bollywood Hungama. https://www.bollywoodhungama.com/amp/news/features/12th-fail-real-upsc-professor-vikas-divyakirti-acting-vidhu-vinod-chopras-film-first-time-hindi-cinema-tried/.
↑ "Vikrant Massey on shooting 12th Fail with junior-artists-cum-UPSC-aspirants: This really did add further authenticity". Bollywood Hungama. https://www.bollywoodhungama.com/news/features/vikrant-massey-shooting-12th-fail-junior-artists-cum-upsc-aspirants-mukherjee-nagar-really-add-authenticity/.
↑ "Vikrant Massey Confirms IPS Manoj Sharma-IRS Shraddha Joshi's Cameo in 12th Fail". The Quint. January 3, 2024. https://www.thequint.com/amp/story/entertainment/celebrities/vikrant-massey-confirms-ips-manoj-sharma-irs-shraddha-joshis-cameo-in-12th-fail#read-more। আহৰণ কৰা হৈছে: January 4, 2024.
↑ "Vidhu Vinod Chopra shot major chunk of Vikrant Massey starrer '12th Fail' in Delhi's old Rajendra Nagar". Times of India. https://m.timesofindia.com/entertainment/hindi/bollywood/news/vidhu-vinod-chopra-shot-major-chunk-of-vikrant-massey-starrer-12th-fail-in-delhis-old-rajendra-nagar/amp_articleshow/103870955.cms.
↑ "Vikrant Massey shares picture with Vidhu Vinod Chopra from '12th Fail' sets". The Print. https://theprint.in/feature/vikrant-massey-shares-picture-with-vidhu-vinod-chopra-from-12th-fail-sets/1714072/?amp.
↑ "Vidhu Vinod Chopra and Vikrant Massey's 12th Fail wraps up shoot". Cinema Express. Archived from the original on 4 October 2023. https://web.archive.org/web/20231004141258/https://m.cinemaexpress.com/hindi/news/2022/dec/12/vidhu-vinod-chopras-12th-fail-wraps-up-shoot-37649.amp.
↑ "12th Fail teaser: Vikrant Massey and Vidhu Vinod Chopra chronicle the struggles of UPSC students". Filmfare. Archived from the original on 24 December 2023. https://web.archive.org/web/20231224125046/https://www.filmfare.com/news/bollywood/12th-fail-teaser-vikrant-massey-and-vidhu-vinod-chopra-chronicle-the-struggles-of-upsc-students-60433.
↑ "12th Fail Trailer". https://www.news18.com/education-career/ips-officer-manoj-kumar-sharmas-real-life-story-played-by-vikrant-massey-in-vidhu-vinod-chopras-12th-fail-8608745.html.
↑ "Vikrant Massey starrer 12th Fail to release in Tamil and Telugu tomorrow". Bollywood Hungama. 2 November 2023. https://www.bollywoodhungama.com/news/features/vikrant-massey-starrer-12th-fail-release-tamil-telugu-tomorrow/.
↑ "After surprise success at box office, Vidhu Vinod Chopra's Vikrant Massey-starrer 12th Fail to release in Tamil, Telugu". Daily News and Analysis. 2 November 2023. https://www.dnaindia.com/bollywood/report-after-surprise-success-at-box-office-vidhu-vinod-chopra-vikrant-massey-12th-fail-to-release-in-tamil-telugu-3066845/.
↑ "Vikrant Massey starrer 12th Fail to release on THIS OTT platform". Bollywood Hungama. https://www.bollywoodhungama.com/news/features/vikrant-massey-starrer-12th-fail-release-ott-platform/.
↑ "12th Fail (Original Motion Picture Soundtrack)". Apple Music. https://music.apple.com/us/album/12th-fail-original-motion-picture-soundtrack-ep/1719756548। আহৰণ কৰা হৈছে: 24 December 2023.
↑ "Vidhu Vinod Chopra's 12th Fail passes with flying colours". The Telegraph. 27 October 2023. https://www.telegraphindia.com/entertainment/vidhu-vinod-chopras-12th-fail-passes-with-flying-colours/cid/1975783. "As both the filmmaker and composer admitted, Pather Panchali was indeed an inspiration behind the score.."
↑ "'12th Fail' box office collection Day 2: Vikrant Massey's film gets a thumbs up" (en ভাষাত). India Today. https://www.indiatoday.in/movies/bollywood/story/12th-fail-box-office-collection-day-2-vikrant-massey-2455135-2023-10-29। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-10-30.
↑ "12th Fail". Rotten Tomatoes. https://www.rottentomatoes.com/m/12th_fail.
↑ Chatterjee, Saibal (27 October 2023). "12th Fail Review: A Gentle Little Film That Stays True To Its Purpose". NDTV. https://www.ndtv.com/entertainment/12th-fail-review-a-gentle-little-film-that-stays-true-to-its-purpose-3-5-stars-4518068.
↑ "12th Fail Movie Review: This is the India story!". mid-day.com. 27 October 2023. https://www.mid-day.com/entertainment/bollywood-news/article/12th-fail-movie-review-vikrant-massey-anant-v-joshi-starrer-is-the-india-story-23316869.
↑ Kukreja, Monika Rawal (27 October 2023). "12th Fail Review: Vikrant Massey delivers a superlative act in this pure and honest tale of success and failure". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/entertainment/bollywood/12th-fail-review-vikrant-massey-delivers-a-superlative-act-in-this-pure-and-honest-tale-of-success-and-failure-101698308950091.html.
↑ Gupta, Shubhra (27 October 2023). "12th Fail movie review: Vidhu Vinod Chopra film is the elixir our cynical times need". The Indian Express. https://indianexpress.com/article/entertainment/movie-review/12th-fail-movie-review-vidhu-vinod-chopra-film-vikrant-massey-9001458/.
↑ Gahlot, Deepa (27 October 2023). "12th Fail Review: Terrific!". rediff.com. https://www.rediff.com/movies/review/12th-fail-review/20231027.htm.
↑ Roy, Dhaval (28 October 2023). "12th Fail Movie Review: A top-class tale of grit and determination". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/movie-reviews/12th-fail/movie-review/104698543.cms.
↑ Agarwal, Bhavna (27 October 2023). "12th Fail Review: Vikrant Massey passes with flying colors on performance sheet". indiatoday.in. https://www.indiatoday.in/movies/reviews/story/12th-fail-review-vikrant-massey-passes-with-flying-colors-on-the-performance-sheet-2454280-2023-10-27.
↑ Kumar, Anuj (26 October 2023). "'12th Fail' movie review: Vidhu Vinod Chopra delivers yet another hug of hope that is more earnest than magical". The Hindu. https://www.thehindu.com/entertainment/movies/12th-fail-movie-review-vidhu-vinod-chopra-delivers-yet-another-hug-of-hope-that-is-more-earnest-than-magical/article67460764.ece.
↑ Bemgani, Sneha (27 October 2023). "12th Fail movie review: Vikrant Massey powers through this remarkable story of perseverance". CNBC TV18. https://www.cnbctv18.com/entertainment/12th-fail-movie-review-vikrant-massey-powers-through-this-remarkable-story-of-perseverance-18173091.htm.
↑ D. Bidani, Gunjan (27 October 2023). "12th Fail Movie Review: Vidhu Vinod Chopra Does It Again! Vikrant Massey Demands — And Deserves — Your Full Attention". zee news. https://zeenews.india.com/bollywood/12th-fail-movie-review-vidhu-vinod-chopra-does-it-again-vikrant-massey-demands-and-deserves-your-full-attention-2680284.html.
↑ Mohan, Sajesh (28 October 2023). "Vidhu Vinod Chopra's '12th Fail' will inspire you to 'restart'". onmanorama. https://www.onmanorama.com/entertainment/movie-reviews/2023/10/28/vidhu-vinod-chopra-12th-fail-movie-review-vikrant-massey.html.

বাহ্যিক সংযোগ

টুৱেলভ্থ ফেইল সম্পৰ্কে ইণ্টাৰনেট মুভি ডাটাবেছত থকা তথ্য।
12th Fail at iBomma Hindi Movies
টুৱেলভ্থ ফেইল সম্পৰ্কে বলিউড হাংগামাত থকা তথ্য

[1] "12th Fail (12A)". British Board of Film Classification. 22 October 2023. https://www.bbfc.co.uk/release/12th-fail-q29sbgvjdglvbjpwwc0xmde3mdm3। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 October 2023.

[2] "बॉलीवुड की इन कम बजट वाली फिल्मों में बॉक्स ऑफिस पर मचाया धमाल, मेकर्स हुए मालामाल" (hi ভাষাত). ABP News. 2023-11-01. https://www.abplive.com/photo-gallery/entertainment/bollywood-12th-fail-to-the-kashamir-files-and-many-more-bollywood-low-budget-films-collected-so-much-on-box-office-2527604। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-11-04. "विक्रांत मैसी की हालिया रिलीज फिल्म 12th फेल 28 अक्टूबर को रिलीज हुई है. ये फिल्म सिर्फ 20 करोड़ के बजट में बनी है लेकिन बॉक्स ऑफिस पर अच्छी कमाई हो रही है। फिल्म ने सिर्फ 5 दिन में करीब 11 करोड़ का कलेक्शन कर लिया है।"

[bo-3] 3.0 ^3.1 "12th Fail Box Office Collection". Bollywood Hungama. 27 October 2023. https://www.bollywoodhungama.com/movie/12th-fail/box-office/#bh-movie-box-office। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 December 2023.

[4] "Vikrant Massey and Vidhu Vinod Chopra on 12th Fail: It is an homage to bureaucrats of the country". Indian Express. https://indianexpress.com/article/entertainment/bollywood/vikrant-massey-on-working-with-vidhu-vinod-chopra-in-12th-fail-dream-come-true-8287904/lite/.

[5] "12th Fail box office collection: Vikrant Massey's film crosses ₹1300 crore during 5th week in India". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/entertainment/bollywood/12th-fail-box-office-collection-vikrant-masseys-film-crosses-rs-50-crore-during-5th-week-in-india-101701246864646.html.

[6] "Vidhu Vinod Chopra's next titled '12th Fail': Story of aspiring IAS, IPS students". ANI News. https://www.aninews.in/news/entertainment/bollywood/vidhu-vinod-chopras-12th-fail-story-of-aspiring-ias-ips-students20221124220139/.

[7] "Vidhu Vinod Chopra announces new film 12th Fail. Vikrant Massey to play the lead". India Today. https://www.indiatoday.in/amp/movies/bollywood/story/vidhu-vinod-chopra-announces-new-film-12th-fail-vikrant-massey-to-play-the-lead-2301139-2022-11-24.

[8] "Vikrant Massey shares how he prepared for his role in '12th Fail'". Times of India. https://m.timesofindia.com/entertainment/hindi/bollywood/news/vikrant-massey-shares-how-he-prepared-for-his-role-in-12th-fail/amp_articleshow/103953127.cms.

[9] "12th Fail: Real UPSC professor Vikas Divyakirti on acting in Vidhu Vinod Chopra's film: "For the first time, Hindi cinema has tried..."". Bollywood Hungama. https://www.bollywoodhungama.com/amp/news/features/12th-fail-real-upsc-professor-vikas-divyakirti-acting-vidhu-vinod-chopras-film-first-time-hindi-cinema-tried/.

[10] "Vikrant Massey on shooting 12th Fail with junior-artists-cum-UPSC-aspirants: This really did add further authenticity". Bollywood Hungama. https://www.bollywoodhungama.com/news/features/vikrant-massey-shooting-12th-fail-junior-artists-cum-upsc-aspirants-mukherjee-nagar-really-add-authenticity/.

[11] "Vikrant Massey Confirms IPS Manoj Sharma-IRS Shraddha Joshi's Cameo in 12th Fail". The Quint. January 3, 2024. https://www.thequint.com/amp/story/entertainment/celebrities/vikrant-massey-confirms-ips-manoj-sharma-irs-shraddha-joshis-cameo-in-12th-fail#read-more। আহৰণ কৰা হৈছে: January 4, 2024.

[12] "Vidhu Vinod Chopra shot major chunk of Vikrant Massey starrer '12th Fail' in Delhi's old Rajendra Nagar". Times of India. https://m.timesofindia.com/entertainment/hindi/bollywood/news/vidhu-vinod-chopra-shot-major-chunk-of-vikrant-massey-starrer-12th-fail-in-delhis-old-rajendra-nagar/amp_articleshow/103870955.cms.

[13] "Vikrant Massey shares picture with Vidhu Vinod Chopra from '12th Fail' sets". The Print. https://theprint.in/feature/vikrant-massey-shares-picture-with-vidhu-vinod-chopra-from-12th-fail-sets/1714072/?amp.

[14] "Vidhu Vinod Chopra and Vikrant Massey's 12th Fail wraps up shoot". Cinema Express. Archived from the original on 4 October 2023. https://web.archive.org/web/20231004141258/https://m.cinemaexpress.com/hindi/news/2022/dec/12/vidhu-vinod-chopras-12th-fail-wraps-up-shoot-37649.amp.

[15] "12th Fail teaser: Vikrant Massey and Vidhu Vinod Chopra chronicle the struggles of UPSC students". Filmfare. Archived from the original on 24 December 2023. https://web.archive.org/web/20231224125046/https://www.filmfare.com/news/bollywood/12th-fail-teaser-vikrant-massey-and-vidhu-vinod-chopra-chronicle-the-struggles-of-upsc-students-60433.

[16] "12th Fail Trailer". https://www.news18.com/education-career/ips-officer-manoj-kumar-sharmas-real-life-story-played-by-vikrant-massey-in-vidhu-vinod-chopras-12th-fail-8608745.html.

[17] "Vikrant Massey starrer 12th Fail to release in Tamil and Telugu tomorrow". Bollywood Hungama. 2 November 2023. https://www.bollywoodhungama.com/news/features/vikrant-massey-starrer-12th-fail-release-tamil-telugu-tomorrow/.

[18] "After surprise success at box office, Vidhu Vinod Chopra's Vikrant Massey-starrer 12th Fail to release in Tamil, Telugu". Daily News and Analysis. 2 November 2023. https://www.dnaindia.com/bollywood/report-after-surprise-success-at-box-office-vidhu-vinod-chopra-vikrant-massey-12th-fail-to-release-in-tamil-telugu-3066845/.

[19] "Vikrant Massey starrer 12th Fail to release on THIS OTT platform". Bollywood Hungama. https://www.bollywoodhungama.com/news/features/vikrant-massey-starrer-12th-fail-release-ott-platform/.

[20] "12th Fail (Original Motion Picture Soundtrack)". Apple Music. https://music.apple.com/us/album/12th-fail-original-motion-picture-soundtrack-ep/1719756548। আহৰণ কৰা হৈছে: 24 December 2023.

[21] "Vidhu Vinod Chopra's 12th Fail passes with flying colours". The Telegraph. 27 October 2023. https://www.telegraphindia.com/entertainment/vidhu-vinod-chopras-12th-fail-passes-with-flying-colours/cid/1975783. "As both the filmmaker and composer admitted, Pather Panchali was indeed an inspiration behind the score.."

[:0-22] "'12th Fail' box office collection Day 2: Vikrant Massey's film gets a thumbs up" (en ভাষাত). India Today. https://www.indiatoday.in/movies/bollywood/story/12th-fail-box-office-collection-day-2-vikrant-massey-2455135-2023-10-29। আহৰণ কৰা হৈছে: 2023-10-30.

[23] "12th Fail". Rotten Tomatoes. https://www.rottentomatoes.com/m/12th_fail.

[24] Chatterjee, Saibal (27 October 2023). "12th Fail Review: A Gentle Little Film That Stays True To Its Purpose". NDTV. https://www.ndtv.com/entertainment/12th-fail-review-a-gentle-little-film-that-stays-true-to-its-purpose-3-5-stars-4518068.

[25] "12th Fail Movie Review: This is the India story!". mid-day.com. 27 October 2023. https://www.mid-day.com/entertainment/bollywood-news/article/12th-fail-movie-review-vikrant-massey-anant-v-joshi-starrer-is-the-india-story-23316869.

[26] Kukreja, Monika Rawal (27 October 2023). "12th Fail Review: Vikrant Massey delivers a superlative act in this pure and honest tale of success and failure". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/entertainment/bollywood/12th-fail-review-vikrant-massey-delivers-a-superlative-act-in-this-pure-and-honest-tale-of-success-and-failure-101698308950091.html.

[27] Gupta, Shubhra (27 October 2023). "12th Fail movie review: Vidhu Vinod Chopra film is the elixir our cynical times need". The Indian Express. https://indianexpress.com/article/entertainment/movie-review/12th-fail-movie-review-vidhu-vinod-chopra-film-vikrant-massey-9001458/.

[28] Gahlot, Deepa (27 October 2023). "12th Fail Review: Terrific!". rediff.com. https://www.rediff.com/movies/review/12th-fail-review/20231027.htm.

[29] Roy, Dhaval (28 October 2023). "12th Fail Movie Review: A top-class tale of grit and determination". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/entertainment/hindi/movie-reviews/12th-fail/movie-review/104698543.cms.

[30] Agarwal, Bhavna (27 October 2023). "12th Fail Review: Vikrant Massey passes with flying colors on performance sheet". indiatoday.in. https://www.indiatoday.in/movies/reviews/story/12th-fail-review-vikrant-massey-passes-with-flying-colors-on-the-performance-sheet-2454280-2023-10-27.

[31] Kumar, Anuj (26 October 2023). "'12th Fail' movie review: Vidhu Vinod Chopra delivers yet another hug of hope that is more earnest than magical". The Hindu. https://www.thehindu.com/entertainment/movies/12th-fail-movie-review-vidhu-vinod-chopra-delivers-yet-another-hug-of-hope-that-is-more-earnest-than-magical/article67460764.ece.

[32] Bemgani, Sneha (27 October 2023). "12th Fail movie review: Vikrant Massey powers through this remarkable story of perseverance". CNBC TV18. https://www.cnbctv18.com/entertainment/12th-fail-movie-review-vikrant-massey-powers-through-this-remarkable-story-of-perseverance-18173091.htm.

[33] D. Bidani, Gunjan (27 October 2023). "12th Fail Movie Review: Vidhu Vinod Chopra Does It Again! Vikrant Massey Demands — And Deserves — Your Full Attention". zee news. https://zeenews.india.com/bollywood/12th-fail-movie-review-vidhu-vinod-chopra-does-it-again-vikrant-massey-demands-and-deserves-your-full-attention-2680284.html.

[34] Mohan, Sajesh (28 October 2023). "Vidhu Vinod Chopra's '12th Fail' will inspire you to 'restart'". onmanorama. https://www.onmanorama.com/entertainment/movie-reviews/2023/10/28/vidhu-vinod-chopra-12th-fail-movie-review-vikrant-massey.html.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]