গৌহৰ জান
| গৌহৰ জান | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| জন্ম | এঞ্জেলিনা ইয়োৱাৰ্ড ২৬ জুন, ১৮৭৩ আজমগড়, নৰ্থ ৱেষ্টাৰ্ণ প্ৰভিন্সেছ, ব্ৰিটিছ ভাৰত | ||||||||
| মৃত্যু | ১৭ জানুৱাৰী, ১৯৩০ (৫৬ বছৰ) মহীশূৰ, ব্ৰিটিছ ভাৰত | ||||||||
| পেচা | সংগীতজ্ঞ, নৃত্যশিল্পী | ||||||||
| সক্ৰিয় হৈ থকা সময় | ১৮৮৭–১৯৩০[1] | ||||||||
| |||||||||
গৌহৰ জান (ইংৰাজী: Gauhar Jaan, জন্ম: এঞ্জেলিনা ইয়োৱাৰ্ড; ২৬ জুন ১৮৭৩ – ১৭ জানুৱাৰী ১৯৩০)[2] এগৰাকী ভাৰতীয় কণ্ঠশিল্পী আৰু নৃত্যশিল্পী আছিল। তেওঁ ভাৰতৰ ৭৮ আৰপিএম ৰেকৰ্ডত সংগীত ৰেকৰ্ড কৰা প্ৰথম প্ৰদৰ্শনকাৰীসকলৰ ভিতৰত অন্যতম আছিল। এয়া পিছলৈ গ্ৰামোফোন কোম্পানীৰ দ্বাৰা মুকলি কৰা হৈছিল। তেওঁ ভাৰতত গীত ৰেকৰ্ড কৰা প্ৰথম গৰাকী ব্যক্তি।[3] ১৯০২ চনৰ পৰা ১৯২০ চনৰ ভিতৰত দহটাতকৈও অধিক ভাষাত ৬০০ ৰো অধিক গান ৰেকৰ্ড কৰি এই সময়ছোৱাত হিন্দুস্তানী ধ্ৰুপদী সংগীত যেনে থুমৰী, দাদৰা, কাজৰী আৰু তাৰানাক জনপ্ৰিয় কৰাৰ কৃতিত্ব তেওঁক দিয়া হয়।
প্ৰাৰম্ভিক জীৱন
[সম্পাদনা কৰক]১৮৭৩ চনৰ ২৬ জুন তাৰিখে আজমগড়ত গৌহৰ জানৰ জন্ম হৈছিল।[4][5] জন্মতে তেওঁৰ নাম এঞ্জেলিনা ইয়োৱাৰ্ড আছিল আৰু তেওঁৰ মাতৃ আৰ্মেনিয়ান আছিল। তেওঁৰ পিতৃ উইলিয়াম ৰবাৰ্ট ইয়োৱাৰ্ডে শুকান বৰফ কাৰখানাত অভিযন্তা হিচাপে কাম কৰিছিল আৰু ১৮৭২ চনত তেওঁৰ মাতৃ এলেন ভিক্টোৰিয়া হেমিঙক বিয়া কৰাইছিল। জন্মগতভাৱে ভিক্টোৰিয়া ভাৰতীয় আছিল আৰু সংগীত আৰু তেওঁ নৃত্যৰ প্ৰশিক্ষণ লাভ কৰিছিল।
১৮৭৯ চনত তেওঁলোকৰ বিবাহ বিচ্ছেদ হয়। তাৰপিছত তেওঁলোক ১৮৮১ চনত বেনাৰছলৈ যায়। এই সময়ত মাতৃ আৰু কন্যা দুয়োৰে কষ্ট হৈছিল। তেওঁলোক এজন মুছলমান ব্যক্তি 'খুৰশীদ'ৰ সৈতে যি ভিক্টোৰিয়াৰ সংগীতক তেওঁৰ স্বামীতকৈ অধিক প্ৰশংসা কৰিছিল একেলগে আছিল। পিছত ভিক্টোৰিয়াই ইছলাম ধৰ্ম লৈ ধৰ্মান্তৰিত হয় আৰু এঞ্জেলিনাৰ নাম 'গৌহৰ জান' আৰু নিজৰ নাম 'মালকা জান' লৈ সলনি কৰে।[6]
কৰ্মজীৱন
[সম্পাদনা কৰক]কিছুসময়ৰ ভিতৰতে মালকা জানে বেনাৰছৰ এজন দক্ষ কণ্ঠশিল্পী, কথক নৃত্যশিল্পী আৰু এগৰাকী দেহোপজীৱিত পৰিগণিত হয়। তেওঁ নিজেকে বড়ি মালকা জান হিচাপে প্ৰচাৰ কৰে। কাৰণ সেই সময়ত আন তিনি গৰাকী মালকা জান বিখ্যাত আছিল। তাৰে আগ্ৰাৰ মালকা জান, মুলক পুখৰাজৰ মালকা জান আৰু চুলবুলিৰ মালকা জান আৰু তেওঁ তেওঁলোকৰ ভিতৰত আটাইতকৈ ডাঙৰ আছিল।[7]
মালকা জান ১৮৮৩ চনত কলিকতালৈ গৈছিল আৰু কলকাতাৰ ওচৰৰ মেতিয়াবুৰ্জত বসতি স্থাপন কৰা নবাব ৱাজিদ আলী শ্বাহৰ দৰবাৰত নিজকে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তিনি বছৰৰ ভিতৰত ২৪ চিট পোৰ ৰোড (বৰ্তমান ৰবীন্দ্ৰ সৰাণী) ৪০,০০০ টকাত এখন অট্টালিকা ক্ৰয় কৰিছিল। ইয়াত যুৱতী গৌহৰে তেওঁৰ প্ৰশিক্ষণ আৰম্ভ কৰিছিল। তেওঁ পাটিয়ালাৰ কালে খান, 'কালু উস্তাদ', আৰু উস্তাদ আলী বক্স জাৰনাইল (পাটিয়ালা ঘৰাণাৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সদস্য) আৰু বিখ্যাত বৃন্দাদিন মহাৰাজৰ (বিৰজু মহাৰাজৰ আজু খুড়া) ওচৰত হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় সংগীত, শ্ৰীজানবাঈৰ ধ্ৰুপদ ধামাৰ আৰু চৰণ দাসৰ ওচৰত বঙালী কীৰ্তন শিকিছিল। সোনকালেই তেওঁ ছদ্মনাম 'হামডাম'ৰ অধীনত গজল লিখিবলৈ আৰু ৰচনা কৰা আৰম্ভ কৰিছিল আৰু ৰবীন্দ্ৰ সংগীতত দক্ষ হৈ পৰিছিল।[8]
গৌহৰ জানে ১৮৮৭ চনত দৰভংগা ৰাজৰ ৰাজকীয় দৰবাৰত তেওঁৰ প্ৰথম ৰাজহুৱা প্ৰদৰ্শন কৰিছিল আৰু বেনাৰছৰ এজন পেছাদাৰী নৃত্যশিল্পীৰ পৰা ব্যাপক নৃত্য আৰু সংগীত প্ৰশিক্ষণ লাভ কৰাৰ পিছত দৰবাৰত সংগীতজ্ঞ হিচাপে নিযুক্ত হৈছিল।[7] গৌহৰ জান ১৮৯৬ চনত কলিকতাত নৃত্যৰ প্ৰদৰ্শন আৰম্ভ কৰিছিল আৰু তেওঁৰ ৰেকৰ্ডত 'প্ৰথম নৃত্যৰত ছোৱালী' বুলি কোৱা হৈছিল। তেওঁ ১৯০৪-১৯০৫ চনৰ গুজৰাটী পাৰ্চী থিয়েটাৰ শিল্পী অমৃত কেশৱ নায়কক লগ পাইছিল আৰু ১৯০৭ চনত তেওঁৰ আকস্মিক মৃত্যুৰ আগতে তেওঁৰ সৈতে গৌহৰ জানৰ সৈতে এক চমু সম্পৰ্ক আছিল। তেওঁৰ গৌহৰ জনৰ মাকৰ মৃত্যুৰ পিছত তেওঁক মানসিক ভাৱে সহায় কৰিছিল।[9]
গৌহৰ জানে প্ৰথম বাৰৰ বাবে ১৯১০ চনত মাদ্ৰাজ ভ্ৰমণ কৰিছিল। তেওঁ ভিক্টোৰিয়া পাবল হলত এক কনচাৰ্টৰ বাবে মাদ্ৰাজলৈ গৈছিল। সোনকালেই তেওঁৰ হিন্দুস্তানী আৰু উৰ্দু গান এখন তামিল সংগীত কিতাপ এখনত প্ৰকাশ কৰা হৈছিল। ১৯১১ চনৰ ডিচেম্বৰত তেওঁক দিল্লী দৰবাৰত ৰজা জৰ্জ পঞ্চমৰ সিংহাসন আৰোহণ অনুষ্ঠানত প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনোৱা হৈছিল। য'ত তেওঁ এলাহাবাদৰ জানকীবাঈৰ সৈতে এটা দ্বৈত গীত 'ইয়ে হে তাজপোচি কা জলচা, মুবাৰক হো মুবাৰক হো' গাইছিল।[7]
অৱশেষত তেওঁৰ অন্তিম কালত তেওঁ মহীশূৰৰ কৃষ্ণ ৰাজা ৱাদিয়া চতুৰ্থৰ আমন্ত্ৰণত মহীশূৰলৈ যায় আৰু ১৯২৮ চনৰ ১ আগষ্ট তাৰিখে তেওঁক 'ৰাজমহলৰ সংগীতজ্ঞ' হিচাপে নিযুক্ত কৰা হৈছিল। তাৰ ১৮ মাহৰ পিছত ১৯৩০ চনৰ ১৭ জানুৱাৰী তাৰিখে মহীশূৰত তেওঁৰ মৃত্যু হয়।[10]
তেওঁৰ জীৱনকালত ১৯০২ চনৰ পৰা ১৯২০ লৈ দহটাতকৈও অধিক ভাষাত ৬০০ ৰো অধিক গান ৰেকৰ্ড কৰিছিল,[11] ইয়াৰে ভিতৰত বঙালী, হিন্দুস্তানী, গুজৰাটী, তামিল, মাৰাঠী, আৰবী, পাৰ্চী, পাষ্টো, ফৰাচী, আৰু ইংৰাজী ভাষাত তেওঁ গীত গাইছিল। তেওঁ 'মোৰ নাম গৌহাৰ জান' ঘোষণা কৰি ৰেকৰ্ডৰ বাবে তেওঁৰ প্ৰদৰ্শন শেষ কৰিছিল।[3][12]
তেওঁ থুমৰী, দাদৰা, কাজৰী, চাইতি, ভজন, তাৰাণা উপস্থাপনেৰে লঘু হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় সংগীত জনপ্ৰিয় কৰিছিল। বিস্তৃত সুৰ হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় শৈলী প্ৰদৰ্শন কৰা কৌশলটো ৰেকৰ্ডৰ বাবে মাত্ৰ তিনি মিনিটত উপস্থাপনৰ কলা আয়ত্ত কৰিছিল। তেওঁৰ আটাইতকৈ বিখ্যাত গানসমূহ হৈছে ভৈৰৱী ৰাগৰ থুমৰী 'মোৰা নাহক লায়ে গাভনাভা', 'জবছে গয়ে মৰি সুদ হুনা লিভে',[13] 'ৰস কে ভৰে তোৰে নইন', 'মেৰে দাৰ্ড-ই-জিগাৰ'[14] আৰু ভজন যেনে 'ৰাধে কৃষ্ণ বোল মুখচে'।
অনুপ্ৰেৰণা আৰু সন্মান
[সম্পাদনা কৰক]প্ৰাৰম্ভিক দিনত বেগম আখটাৰে হিন্দী ছবিত কেৰিয়াৰ গঢ়িব বিচাৰিছিল। কিন্তু গৌহৰ আৰু তেওঁৰ মাকৰ গান শুনি তেওঁ ধাৰণাটো সম্পূৰ্ণৰূপে এৰি দিছিল আৰু হিন্দুস্তানী শাস্ত্ৰীয় সংগীত শিকিবলৈ লৈছিল। তেওঁৰ প্ৰথম শিক্ষক ওস্তাদ ইমদাদ খানে মাতৃ-কন্যাদ্বয় লগত সাৰংগীত সংগত কৰিছিল।
২০১৮ চনৰ ২৬ জুন তাৰিখে গুগলে গৌহৰ জানৰ ১৪৫ তম জন্ম বাৰ্ষিকীত ডুডলেৰে স্মৰণ কৰে।[15] গুগলে মন্তব্য কৰিছিল:
২০ শতিকাৰ গৌহৰ জানে তেওঁৰ গীত আৰু নৃত্যৰ জৰিয়তে জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছিল, আৰু ভাৰতীয় পৰিৱেশ্য কলাৰ ভৱিষ্যত নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল।[16]
ভাৰতৰ প্ৰথম ৰেকৰ্ডিং
[সম্পাদনা কৰক]গৌহৰ জানে ভাৰতৰ প্ৰথম ৰেকৰ্ডিঙৰ মুখ্য শিল্পী আছিল। তেওঁ ৰাগ জোগীয়াত এটা খেয়াল গাইছিল আৰু গ্ৰামোফোন কোম্পানীৰ ফ্ৰেড গাইচবাৰ্গে এয়া ৰেকৰ্ড কৰিছিল। এই ৰেকৰ্ডিং ১৯০২ চনৰ ৮ নৱেম্বৰত আৰম্ভ হৈছিল। ছয় সপ্তাহৰ ভিতৰতে স্থানীয় শিল্পীসকলৰ ৫০০ তকৈও অধিক ৰেকৰ্ড কৰা হৈছিল। ৰেকৰ্ডসমূহ জাৰ্মানীত নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল আৰু ১৯০৩ চনৰ এপ্ৰিলত ভাৰতলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। তেওঁলোকে ভাৰতত গ্ৰামোফোন জনপ্ৰিয় কৰাত এক ডাঙৰ সফলতা প্ৰমাণ কৰিছিল। ভাৰতত স্থানীয় লোকসকলৰ পশ্চিমীয়া সংগীতৰ প্ৰতি কোনো আগ্ৰহ বা প্ৰশংসা নাছিল যদিও পাৰম্পৰিক শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ উচ্চ চাহিদা আছিল।[17] ৰেকৰ্ডিংটো কলকাতাৰ এখন হোটেলৰ দুটা ডাঙৰ কোঠাত এটা অস্থায়ী ৰেকৰ্ডিং ষ্টুডিঅ'ত কৰা হৈছিল।[18] ১৯০৩ চনৰ ভিতৰত তেওঁৰ ৰেকৰ্ডবোৰ ভাৰতীয় বজাৰত ওলোৱা আৰম্ভ কৰে আৰু এইবোৰ সেইসময়ত যথেষ্ট চাহিদাত আছিল।[19][20][21][3]
তথ্য উৎস
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Nevile, Pran (13 April 2008). "Melodies on record". The Tribune (Chandigarh). http://www.tribuneindia.com/2008/20080413/spectrum/main1.htm.
- ↑ Thiyyadi, Sreevalsan (26 June 2018). "The Unheralded Revolution Gauhar Jaan Brought in to Indian Classical Music". Outlook. https://www.outlookindia.com/website/story/the-unheralded-revolution-gauhar-jaan-brought-in-to-indian-classical-music/312862। আহৰণ কৰা হৈছে: 15 January 2021.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 'First dancing girl, Calcutta'
- ↑ Vikram., Sampath (2010). "My name is Gauhar Jaan!" : the life and times of a musician. প্ৰকাশক New Delhi: Rupa & Co. ISBN 9788129116185. OCLC 631243857.
- ↑ Savitha Gautam (13 May 2010). "The Hindu : Arts / Music : Recording Gauhar Jaan". Beta.thehindu.com. http://www.thehindu.com/features/friday-review/music/article429071.ece। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 January 2012.
- ↑ The importance of being Gauhar Jan The Tribune, 26 May 2002.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 'My name is Gauhar Jan' Archived 17 May 2008 at the Wayback Machine www.the-south-asian.com, October 2003.
- ↑ Gohar Jan Archived 24 July 2008 at the Wayback Machine Chowk, 16 April 2008.
- ↑ Vikram Sampath. My Name is Gauhar Jaan. Rupa Publications. পৃষ্ঠা. 120–122. ISBN 978-81-291-2233-9. https://books.google.com/books?id=ZpSaAwAAQBAJ&pg=PT120.
- ↑ Gauhar Jan in Madras Archived 2010-08-26 at the Wayback Machine The Hindu, 14 January 2008.
- ↑ Making musical waves Archived 2009-02-28 at the Wayback Machine The Hindu, 3 February 2003.
- ↑ Gauhar Jan Discography
- ↑ Melodies on record Pran Nevile, The Tribune, 13 April 2008.
- ↑ Ras Ke Bhare
- ↑ "Who was Gauhar Jaan, the singer Google Doodle is honouring today?". India Today. 26 June 2018. https://www.indiatoday.in/lifestyle/people/story/who-was-gauhar-jaan-the-singer-google-doodle-is-honouring-today-1269871-2018-06-26। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 April 2019.
- ↑ "Gauhar Jaan's 145th Birthday". Google. 26 June 2018. https://www.google.com/doodles/gauhar-jaans-145th-birthday। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 April 2019.
- ↑ Lubinski, Christina; Steen, Andreas (2017). "Traveling Entrepreneurs, Traveling Sounds: The Early Gramophone Business in India and China". Itinerario খণ্ড 41 (2): 275–303. doi:10.1017/S0165115317000377. ISSN 0165-1153.
- ↑ Gauhar Jaan: Early Recordings in India This announcement was necessary since the wax masters were sent to Hanover in Germany for pressing the records and the technicians would make proper labels and confirm the name by listening to these announcements at the end of the three minutes performance.
- ↑ Saregama’s online store www.livemint.com Wall Street Journal, 10 December 2007.
- ↑ Rebuilding a 100 years of priceless recordings Archived 2 March 2009 at the Wayback Machine The Indian Express, 17 September 2006.