ভাৰতত লিংগ অনুসৰি মজুৰিৰ ব্যৱধান

ভাৰতত লিংগ অনুসৰি মজুৰিৰ ব্যৱধান (ইংৰাজী: Gender pay gap in India) হৈছে বেতনপ্ৰাপ্ত নিযুক্তি আৰু শ্ৰমিক মাজত মহিলা আৰু পুৰুষৰ মাজত উপাৰ্জনৰ পাৰ্থক্য। ২০১৩ বৰ্ষত ভাৰতত লিংগ অনুসৰি মজুৰিৰ ব্যৱধান ২৪.৮১% বুলি অনুমান কৰা হৈছিল। লগতে অৰ্থনীতিত মহিলাৰ অংশগ্ৰহণৰ স্তৰ বিশ্লেষণ কৰোঁতে এই প্ৰতিবেদনে ভাৰতক বিশ্বৰ ভিতৰত তালিকাৰ তলৰ ১০খন দেশৰ ভিতৰত অন্যতম হিচাপে স্থান দিছে। ভাৰতত অসমান দৰমহাৰ উপৰিও অসমান লিংগ প্ৰতিনিধিত্বও বিদ্যমান। কিয়নো যদিও মহিলাসকল ভাৰতীয় মুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৪৮% কৰ্মশক্তিত তেওঁলোকৰ প্ৰতিনিধিত্ব মুঠৰ মাত্ৰ এক-চতুৰ্থাংশ।

ইতিহাস আৰু কাৰকসমূহ

১৯০১ চনৰ পৰা ১৯৫১ চনলৈ ভাৰতত মহিলা শ্ৰমিকৰ অংশগ্ৰহণৰ হাৰ আছিল ২৮ ৰ পৰা ৩৪ শতাংশৰ ভিতৰত। ১৯৯০ চনত অংশগ্ৰহণৰ স্তৰৰ হাৰ ইয়াৰ আগৰ বছৰৰ তুলনাত কম আছিল। এই হাৰ ৰাজ্য ভেদেও ভিন ভিন হয়। উত্তৰ ভাৰতৰ অঞ্চলবোৰত (যিবোৰ অধিক পুৰুষতান্ত্ৰিক বুলি গণ্য কৰা হৈছে) দক্ষিণ ভাৰতৰ ৰাজ্যবোৰতকৈ মহিলাসকলৰ অংশগ্ৰহণৰ হাৰ কম। দক্ষিণ ভাৰতত উত্তৰ ভাৰতৰ তুলনাত মহিলাসকলৰ আনুষ্ঠানিক অৰ্থনীতিত অংশগ্ৰহণ কৰাৰ অধিক স্বাধীনতা আছে। শেহতীয়াকৈ চিইডব্লিউএ (স্ব-নিয়োজিত মহিলা সন্থা)ত দেখা গৈছে যে মহিলা শ্ৰমিকৰ গড় মজুৰি আছিল ১৮১৫ টকা আৰু পুৰুষৰ গড় মজুৰি আছিল ৩৮৪২ টকা।

ভাৰতত বিদ্যমান লিংগ বেতনৰ ব্যৱধানত অৰিহণা যোগোৱা কিছুমান মুখ্য কাৰক হৈছে:

বৃত্তিগত পছন্দ

মজুৰি লাভ কৰা শ্ৰমিক সকলৰ মাজত মহিলাৰ অংশগ্ৰহণৰ হাৰ সাধাৰণতে কম। তেওঁলোকৰ অংশগ্ৰহণ মুখ্যতঃ কৃষি খণ্ডৰ গ্ৰাম্য এলেকাত কেন্দ্ৰীভূত হয়। উত্তৰ ভাৰতৰ গ্ৰাম্য অঞ্চলত দেখা গৈছে যে লিংগৰ ভিত্তিত শ্ৰম বিভিন্ন ভাগত বিভক্ত কৰা হয়। কৃষিৰ কিছুমান কাৰ্যকলাপ বিশেষকৈ মহিলাসকলক আৱণ্টন কৰা হৈছে। কিছুমান কাম যেনে শস্য শুকোৱা আৰু সংৰক্ষণ কৰা আদি মহিলাৰ দ্বাৰা আনহাতে অন্যান্য কাম যেনে হাল বোৱা আৰু শস্য চলোৱা কেৱল পুৰুষৰ দ্বাৰা কৰা হয়। এয়া কেৱল অগ্ৰাধিকাৰ আৰু আধিপত্য নহয়। ব্যক্তিগত সেৱা আৰু যত্নৰ কামৰ সৈতে জড়িত খণ্ডবোৰত ভাৰতত মহিলা শ্ৰমিকৰ অংশগ্ৰহণ অধিক হোৱা দেখা গৈছে। অনানুষ্ঠানিক ক্ষেত্ৰত বিশেষকৈ কৃষিক্ষেত্ৰতো মহিলাৰ অংশগ্ৰহণ অধিক।

সাংস্কৃতিক বাধা

ভাৰতৰ ভিতৰত সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক নিয়মবোৰ ৰাজ্য ভেদে পৃথক। তথাপিও এটা সাদৃশ্য দেখা গৈছে যে মহিলাসকলক মজুৰি লাভ কৰা শ্ৰমিকসকলৰ পৰা বাদ দিয়া আৰু শ্ৰমিকৰ স্থিতি আধাৰিত পৃথক্কৰণ সকলোতে বিদ্যমান। বিদ্ৰূপাত্মকভাৱে উচ্চ বৰ্ণৰ মহিলাসকলে মজুৰি প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ কাম কৰিবলৈ চেষ্টা কৰাৰ সময়ত অধিক অসুবিধাৰ সন্মুখীন হৈছিল। আনকি তেওঁলোকৰ জীয়াই থকাটো ইয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ শীল হ'লেও তেওঁলোকৰ বাবে ই এক সামাজিক সমস্যা। উত্তৰ ভাৰতৰ গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ বিধৱাসকলৰ সৈতে কৰা সাক্ষাৎকাৰত তেওঁলোকে কৈছিল যে যদি তেওঁলোকৰ ঘৰৰ বাহিৰত লাভজনক নিযুক্তি বিচাৰিবলৈ চেষ্টা কৰে তেন্তে তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ সম্পত্তিৰ অধিকাৰ ত্যাগ কৰিবলৈ বাধ্য হ'ব আৰু তেওঁলোকে বাস কৰা গাঁও এৰি দিবলৈ বাধ্য হ'ব। এইবোৰে সূচায় যে বিদ্যমান সামাজিক নিয়মৰ বাবে নিজকে বজাই ৰখাৰ বাবেও মজুৰিযুক্ত শ্ৰম এটা সম্ভৱ বিকল্প নহয়। যিহেতু শিশু যত্নক মুখ্যতঃ এগৰাকী মহিলাৰ কাম হিচাপে গণ্য কৰা হয়, মহিলাসকলে প্ৰায়ে আংশিক সময়ৰ চাকৰি গ্ৰহণ কৰে বা তেওঁলোকৰ পৰিয়ালৰ যত্ন লোৱাৰ বাবে তেওঁলোকৰ কেৰিয়াৰৰ সময়ত সময় উলিয়ায় লাগে। যেতিয়া মহিলাসকলে বিৰতিৰ পিছত কামলৈ উভতি আহে, তেওঁলোকক তেওঁলোকৰ পুৰুষ সহকৰ্মীৰ তুলনাত কম মজুৰি দিয়া হয়। সাধাৰণতে পূৰ্ণ-সময়ৰ নিযুক্তি প্ৰাপ্ত মহিলাসকলে ইতিমধ্যে পুৰুষতকৈ ৩৪% কম উপাৰ্জন কৰিছিল, কিন্তু আংশিক সময়ৰ কৰ্মৰত মহিলাৰ তুলনাত, দৰমহাৰ ব্যৱধান আৰু বৃদ্ধি হৈছিল কিয়নো তেওঁলোকে পুৰুষতকৈ প্ৰায় ৪২% কম উপাৰ্জন কৰিছিল। ১৩ ইয়াৰ উপৰিও মহিলাসকলৰ সন্তান নাথাকিলেও দেখা গৈছে যে তেওঁলোকে এতিয়াও মজুৰিৰ বৈষম্যৰ সন্মুখীন হয় কিয়নো তেওঁলোকক সম্ভাৱ্য মাতৃ হিচাপে গণ্য কৰা হয় যাক অদূৰ ভৱিষ্যতে কামৰ পৰা বিৰতিৰ প্ৰয়োজন হ'ব পাৰে।

শিক্ষা আৰু প্ৰশিক্ষণ

ভাৰতত মহিলাৰ সাক্ষৰতাৰ হাৰ পুৰুষৰ হাৰতকৈ যথেষ্ট কম আৰু দেখা গৈছে যে বহুতো ছোৱালীয়ে স্কুল এৰি দিয়ে আৰু তেওঁলোকৰ শিক্ষা সম্পূৰ্ণৰূপে সম্পূৰ্ণ কৰাত ব্যৰ্থ হয়।শিক্ষা আৰু প্ৰশিক্ষণত বিনিয়োগ পুৰুষৰ পক্ষত বেছিকৈ কৰা হয় কিয়নো তেওঁলোকক উপাৰ্জনকাৰী হোৱাৰ আশাৰে ডাঙৰ-দীঘল কৰা হয়। সেয়েহে এই বিনিয়োগ তেওঁলোকৰ সফলতাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বুলি গণ্য কৰা হয়। আনহাতে মহিলাসকলক ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে "ভৱিষ্যতৰ গৃহনিৰ্মাতা" হিচাপে গণ্য কৰা হয় যাৰ বাবে শিক্ষা অত্যাৱশ্যকীয় নহ'ব পাৰে। পুৰুষ আৰু মহিলা শিক্ষাৰ মাজৰ এই পাৰ্থক্য বিগত বছৰবোৰত হ্ৰাস পাইছে। ২০০১ চনত পুৰুষ আৰু মহিলাৰ সাক্ষৰতাৰ শতাংশৰ মাজৰ পাৰ্থক্য ২১.৫৯ আৰু ২০১১ চনত ১৬.৬৮ লৈ হ্ৰাস হৈছিল। ইয়াৰ ফলত সময় আগবাঢ়ি অহাৰ লগে লগে মহিলাসকলে অধিক সুযোগ লাভ কৰিছে।

অবৈতনিক কাম

১৯৯৫ চনৰ মানৱ উন্নয়ন প্ৰতিবেদন অনুসৰি, মহিলাসকলে তেওঁলোকৰ কামৰ প্ৰায় দুই-তৃতীয়াংশ সময় অবৈতনিক কামত ব্যয় কৰে। আনহাতে পুৰুষসকলে তেওঁলোকৰ সময়ৰ মাত্ৰ এক-চতুৰ্থাংশ অবৈতনিক শ্ৰমৰ বাবে ব্যয় কৰে। ভাৰতত অনুমান কৰা হৈছে যে মহিলাসকলে প্ৰতি সপ্তাহত পুৰুষতকৈ গড়ে ২১ ঘণ্টা অধিক কাম কৰে। বৰ্তমান ভাৰতত বৰ্তমানৰ চাকৰিৰ দুই-তৃতীয়াংশতকৈও অধিক কৃষিৰ অংশ আছে, কিন্তু মহিলাসকলে এই খণ্ডত অৱদান আগবঢ়োৱা বেছিভাগ কামৰ হিচাপ বা আনুষ্ঠানিকভাৱে নথিভুক্ত কৰা হোৱা নাই। ই পুনৰ কৰ্মশক্তিত পুৰুষ আৰু মহিলাৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ কথা বিবেচনা নকৰে।

আইনী সুৰক্ষা

আন্তৰ্জাতিক দায়বদ্ধতা

ভাৰত ১৯২২ চনৰ পৰা আন্তৰ্জাতিক শ্ৰমিক সংস্থাৰ পৰিচালনা সমিতিৰ স্থায়ী সদস্য। ১৯৫৮ চনৰ ছেপ্টেম্বৰত ভাৰতে চি১০০ সমান পাৰিশ্ৰমিক সন্মিলন, ১৯৫১ (নং ১০০) অনুমোদন কৰিছিল। ই সমান মূল্যৰ কামৰ বাবে পুৰুষ আৰু মহিলাৰ মাজত সমান দৰমহাৰ বিষয়টো সমাধান কৰে। এই সন্মিলনত সকলো সদস্য ৰাষ্ট্ৰই তেওঁলোকৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আইন আৰু নীতিসমূহক লিংগ নিৰ্বিশেষে সকলো শ্ৰমিকক সমান পাৰিশ্ৰমিক নিশ্চিত কৰাৰ দিশত নিৰ্দেশ দিব লাগিব। এই সন্মিলনৰ অনুপালন নিশ্চিত কৰাৰ প্ৰচেষ্টাত আৰু ভাৰতত মহিলাৰ স্থিতি সম্পৰ্কীয় সমিতিৰ প্ৰতিবেদনৰ উত্তৰত চৰকাৰে সমান পাৰিশ্ৰমিক আইন প্ৰণয়ন কৰে।

সমান পাৰিশ্ৰমিক আইন, ১৯৭৬

১৯৭৬ চনত পুৰুষ আৰু মহিলা শ্ৰমিকসকলক সমান পাৰিশ্ৰমিক প্ৰদান কৰা আৰু নিযুক্তি আৰু নিযুক্তিৰ সুযোগ সম্পৰ্কীয় সকলো বিষয়ত লিংগৰ আধাৰত বৈষম্য প্ৰতিৰোধ কৰাৰ লক্ষ্যৰে সমান পাৰিশ্ৰমিক আইন গৃহীত কৰা হৈছিল। এই আইনখনে মহিলাসকলক কেৱল সমান দৰমহা দাবী কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান নকৰে, ইয়াৰ লগতে নিযুক্তি প্ৰক্ৰিয়া, চাকৰিৰ প্ৰশিক্ষণ, পদোন্নতি আৰু সংগঠনৰ ভিতৰত স্থানান্তৰৰ সন্দৰ্ভত যিকোনো বৈষম্যক এই আইনৰ অধীনত প্ৰত্যাহ্বান জনাব পাৰি। অৱশ্যে ইয়াৰ পৰিসৰ এনে পৰিস্থিতিলৈ প্ৰসাৰিত নহয় য'ত: (১) এগৰাকী মহিলাই মহিলাসকলক বিশেষ ব্যৱহাৰ প্ৰদান কৰা আইনৰ প্ৰয়োজনীয়তা পালন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি আছে; আৰু (২) এগৰাকী মহিলাক সন্তানৰ জন্ম, বা অৱসৰ, বিবাহ বা মৃত্যু সম্পৰ্কীয় চৰ্তাৱলী আৰু নিয়মাৱলীৰ বাবে বিশেষ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। এই আইনৰ অধীনত নিৰ্ধাৰিত মানদণ্ড বজাই ৰাখিবলৈ কোম্পানী আৰু ব্যক্তিগত নিয়োগকৰ্তা দুয়োকে দায়বদ্ধ কৰিব পাৰি। বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়েও কৈছে যে লিংগৰ ভিত্তিত বৈষম্য কেৱল তেতিয়াহে উদ্ভৱ হয় যেতিয়া পুৰুষ আৰু মহিলাই একে ধৰণৰ কাম কৰে। অৱশ্যে ই স্পষ্ট কৰিছিল যে প্ৰকৃততে কামৰ এটা অংশ হিচাপে সম্পাদন কৰা কৰ্তব্যবোৰ বিবেচনা কৰি কোন প্ৰকাৰৰ কাম একে হ'ব পাৰে সিদ্ধান্ত লোৱাৰ সময়ত এক নমনীয় দৃষ্টিভংগী লোৱা প্ৰয়োজন আৰু সম্ভাৱ্যভাৱে সম্পাদন কৰিবলৈ সক্ষম কৰ্তব্যবোৰ নহয়।

সাংবিধানিক সুৰক্ষা

ৰাজ্যিক নীতিৰ নিৰ্দেশাত্মক নীতিৰ অংশ হিচাপে সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ ৩৯ৰ জৰিয়তে ভাৰতৰ সংবিধানত ধাৰণা কৰা হৈছে যে সকলো ৰাজ্যই পুৰুষ আৰু মহিলা দুয়োৰে বাবে সমান কামৰ বাবে সমান দৰমহা প্ৰাপ্ত কৰাৰ দিশত তেওঁলোকৰ নীতিক আদৰ্শভাৱে নিৰ্দেশিত কৰে আৰু লগতে পুৰুষ আৰু মহিলাৰ জীৱিকাৰ পৰ্যাপ্ত উপায়ৰ অধিকাৰ নিশ্চিত কৰে। যদিও এই নিৰ্দেশনা নীতিবোৰ কোনো আদালতৰ দ্বাৰা প্ৰযোজ্য নহয়, সেইবোৰ দেশৰ শাসনৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু এখন ৰাজ্যয়ে আইন প্ৰণয়ন কৰোঁতে সেইবোৰ বিবেচনা কৰিবলৈ বাধ্য।

যদিও "সমান কামৰ বাবে সমান দৰমহা" স্পষ্টভাৱে এক সাংবিধানিক অধিকাৰ নহয়, ইয়াক অনুচ্ছেদ ১৪, ১৫ আৰু ১৬ৰ ব্যাখ্যাৰ জৰিয়তে উপস্থাপন কৰিব পাৰি। এই অনুচ্ছেদ কেইটায়ে আইনৰ সন্মুখত সমতা, বৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা আৰু ৰাজহুৱা নিযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত সুযোগৰ সমতাৰ নিশ্চয়তা দিয়ে। ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়েও ইয়াক এক সাংবিধানিক লক্ষ্য বুলি ঘোষণা কৰিছে। এয়া প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ বাবে উপলব্ধ আৰু অনুচ্ছেদ ১৪ৰ পৰা ১৬ত নিৰ্ধাৰিত তেওঁলোকৰ মৌলিক অধিকাৰ প্ৰৱৰ্তনৰ জৰিয়তে প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ সক্ষম। উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ এক জনপ্ৰিয় সিদ্ধান্তত এয়াৰ ইণ্ডিয়াৰ এয়াৰ-হোষ্টেছসকলৰ নিযুক্তিৰ চৰ্তসমূহক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা হৈছিল। নিযুক্তিৰ চৰ্তাৱলীঅনুসৰি মহিলাসকলৰ বাধ্যতামূলক অৱসৰৰ প্ৰয়োজন আছিল: (১) ৩৩ বছৰ বয়সৰ পিছত; (২) যদি তেওঁলোক চাকৰিৰ চাৰি বছৰৰ ভিতৰত বিবাহপাশত আৱদ্ধ হয়; বা (৩) তেওঁলোকৰ প্ৰথম গৰ্ভধাৰণৰ পিছত। অৱশ্যে আদালতে এই ব্যৱস্থাসমূহ বাতিল কৰে আৰু সংবিধানৰ ১৪, ১৫ আৰু ১৬ অনুচ্ছেদ উলংঘা কৰাৰ বাবে সেইবোৰক স্বেচ্ছাচাৰী আৰু বৈষম্যমূলক বুলি ধৰি ৰাখে।

আনুষঙ্গিক আইন

যদিও প্ৰসূতি লাভালাভ আইন, ১৯৬১ আৰু কাৰখানা আইন, ১৯৪৮ৰ দৰে আইনে সমান কামৰ বাবে সমান দৰমহাৰ বিষয়টো পোনপটীয়াকৈ সমাধান নকৰে সেইবোৰে এগৰাকী মহিলাই দাবী কৰিব পৰা কিছুমান অতিৰিক্ত লাভালাভ প্ৰদান কৰে। দহজনতকৈ অধিক কৰ্মচাৰী থকা সকলো প্ৰতিষ্ঠানৰ বাবে মাতৃত্বকালীন লাভালাভ আইন প্ৰযোজ্য। অৱশ্যে যিবোৰ ৰাজ্যত কৰ্মচাৰী ৰাজ্য বীমা আইন প্ৰযোজ্য হয়, নিয়োগকৰ্তাৰ মাতৃত্বকালীন লাভালাভ আইনৰ অধীনত আৰু কোনো দায়বদ্ধতা নাই। এই আইনৰ অধীনত, এগৰাকী গৰ্ভৱতী মহিলা কৰ্মীয়ে ২৬ সপ্তাহৰ সম্পূৰ্ণ বেতনৰ মাতৃত্বকালীন ছুটি আৰু গৰ্ভপাত বা গৰ্ভধাৰণ সমাপ্তিৰ ক্ষেত্ৰত ছয় সপ্তাহৰ ছুটি লাভ কৰে। গৰ্ভৱতী মহিলাসকলৰ শাৰীৰিকভাৱে কষ্টকৰ কাম নকৰাৰ অধিকাৰ আছে। যিবোৰ কামে তেওঁলোকৰ গৰ্ভধাৰণ প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে তেনে কাম কৰাৰ পৰা বিৰত থাকিলেও তেওঁলোকৰ মজুৰিৰ পৰা কোনো কৰ্তন কৰিব নোৱাৰি। ইয়াৰ উপৰিও, কাৰখানা আইন অনুসৰি, নিয়োগকৰ্তাসকলে ৩০ গৰাকীতকৈ অধিক মহিলাক নিযুক্তি দিয়া সকলো কৰ্মক্ষেত্ৰত ৬ বছৰৰ তলৰ শিশুৰ যত্ন প্ৰদান কৰিব লাগিব।

পৰিসংখ্যা

সমগ্ৰ ভাৰতীয় ৰাজ্যত লিংগ অনুসৰি মজুৰি ব্যৱধান পৃথক পৃথক আৰু নিম্নলিখিত ৰাজ্যবোৰত সৰ্বাধিক:

ৰাজ্য	পুৰুষৰ উপাৰ্জনৰ শতাংশ হিচাপে মহিলাৰ উপাৰ্জন
বিহাৰ	৬৩%
ছত্তীসগঢ়	৪৮%
অসম	৪৮%
হিমাচল প্ৰদেশ	৪৫%
ৰাজস্থান আৰু কেৰালা	৪৪%

আনহাতে উত্তৰাখণ্ড লিংগ অনুসৰি দৰমহাৰ ব্যৱধানৰ সৰ্বনিম্ন শতাংশ থকা ৰাজ্য। ইয়াত মহিলাসকলে পুৰুষতকৈ মাত্ৰ ৯% কম উপাৰ্জন কৰে। তাৰপিছত পঞ্জাব আৰু উত্তৰ প্ৰদেশ কম লিংগ দৰমহাৰ ব্যৱধান থকা ৰাজ্য। এই দুখন ৰাজ্যত মহিলাৰ উপাৰ্জন ক্ৰমান্বয়ে ১০% আৰু ১৫%ৰ সৈতে অনুসৰণ কৰা হয়।

প্ৰভাৱ

গৱেষণাই পৰামৰ্শ দিয়ে যে যেতিয়া দেশবোৰে মহিলা শ্ৰমিকৰ অংশগ্ৰহণৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰিবলৈ সক্ষম হয়, ই সমগ্ৰ অৰ্থনীতিক লাভান্বিত কৰিবলৈ সক্ষম। সম্ভাব্য জিডিপি বৃদ্ধিৰ উপৰিও মহিলাসকলৰ বাবে সমান নিযুক্তিৰ সুযোগৰ ফলত ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বৃদ্ধি আৰু লাভজনকতা বৃদ্ধি হ'ব পাৰে। যিবোৰ দেশত জনসংখ্যা দ্ৰুতগতিত বৃদ্ধ হৈ গৈ আছে তেনে দেশত মহিলা শ্ৰমিকৰ অংশগ্ৰহণৰ হাৰ বৃদ্ধিয়ে হ্ৰাস হোৱা কৰ্মশক্তিৰ নেতিবাচক প্ৰভাৱবোৰ পূৰণ কৰাত সহায় কৰিব। এইটোও মন কৰিবলগীয়া যে ভাৰতৰ মহিলাসকলে ঘৰুৱা কৰ্তব্য বা যত্নৰ কামৰ জৰিয়তে অবৈতনিক খণ্ডত শ্ৰমৰ পৰিমাণৰ ৯.৮ গুণ প্ৰদৰ্শন কৰে। যদি এই কাম জোখা হয় আৰু মূল্য পৰিশোধ কৰা হয়, তেন্তে মেকিনছে অনুমান কৰিছিল যে ই ভাৰতৰ মুঠ অৰ্থনৈতিক উৎপাদনত ০.৩ ট্ৰিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰ অৰিহণা যোগাব।