ৱিকিপিডিয়া:অনুবাদ/আইজাক নিউটন

ছাৰ আইজাক নিউটন
গডফ্ৰে নেলাৰ দ্বাৰা ছাৰ আইজাক নিউটনেৰ ৪৬ বছৰ বয়সেৰ স্থিৰ প্ৰতিকৃতি
জন্ম	জানুৱাৰী ৪ ১৬৪৩ [ওএস: ডিসেম্বৰ ২৫ ১৬৪২] উল্‌সথৰ্প-বাই-কোল্‌ষ্টাৰওয়াৰ্থ, লিংকনশায়াৰ, ইংল্যাণ্ড
মৃত্যু	মাৰ্চ ৩১ ১৭২৭ [ওএস: মাৰ্চ ২০ ১৭২৭] কেনসিংটন, লণ্ডন, ইংল্যাণ্ড
বাসস্থান	ইংলেণ্ড
জাতীয়তা	ইংৰেজ
ক্ষেত্ৰ	ধৰ্মতত্ত্ব, পদাৰ্থবিজ্ঞান, গণিত, জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান, প্ৰাকৃতিক দৰ্শন, আৰু আলকেমি
কৰ্মস্থান	কেমব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়, ৰয়েল সোসাইটি
শিক্ষানুষ্ঠান	ট্ৰিনিটি কলেজ, কেমব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়
শৈক্ষিক পৰামৰ্শদাতা	আইজাক ব্যাৰো
জনা যায়	নিউটনীয় বলবিজ্ঞান সৰ্বজনীন মহাকৰ্ষ ক্ষুদ্ৰাতিক্ষুদ্ৰ ক্যালকুলাস আলোকবিজ্ঞান দ্বিপদী উপপাদ্য ফিলোসফিয়া ন্যাচাৰালিস প্ৰিন্সিপিয়া ম্যাথামেটিকা

ছাৰ আইজাক নিউটন (ইংৰাজী: Sir Isaac Newton) (জন্মঃ জানুৱাৰী ৪, ১৬৪৩ – মৃত্যুঃ মাৰ্চ ৩১, ১৭২৭) প্ৰখ্যাত ইংৰেজ পদাৰ্থবিজ্ঞানী, গণিতবিদ, জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী, প্ৰাকৃতিক দাৰ্শনিক আৰু আলকেমিষ্ট। অনেকেৰ মতে, নিউটন সৰ্বকালেৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ আৰু সবাতোকৈ প্ৰভাৱশালী বিজ্ঞানী। ১৬৮৭ সনে তাৰ বিশ্ব নন্দিত গ্ৰন্থ ফিলসফিয়া ন্যাচাৰালিস প্ৰিন্সিপিয়া ম্যাথামেটিকা প্ৰকাশিত হয় যাতে তেওঁ সৰ্বজনীন মহাকৰ্ষ আৰু গতিৰ তিনটি সূত্ৰ বিধৃত কৰেআছিল। এই সূত্ৰ ও মৌল নীতিসমূহৰই চিৰায়ত বলবিজ্ঞানেৰ ভিত্তি হিচাপে কাজ কৰেছে, আৰ তাৰ গবেষণাৰ ফলে উদ্ভূত এই চিৰায়ত বলবিজ্ঞান পৰৱৰ্তী তিন শতক জুড়ে বৈজ্ঞানিক চিন্তাধাৰাৰ জগতে একক আধিপত্য কৰেছে। তেওঁই প্ৰথম দেখিয়েআছিল, পৃথিৱী আৰু মহাবিশ্বেৰ সকল বস্তু একই প্ৰাকৃতিক নিয়মেৰ অধীনে পৰিচালিত হৈছে। কেপলাৰেৰ গ্ৰহীয় গতিৰ সূত্ৰেৰ সৈতে নিজেৰ মহাকৰ্ষ তত্ত্বেৰ সমন্বয় ঘটিয়ে তেওঁ এৰ সুস্পষ্ট ব্যাখ্যা দিতে সমৰ্থ হয়েআছিল। তেখেতৰ গবেষণাৰ ফলেই সৌৰকেন্দ্ৰিক বিশ্বেৰ ধাৰণাৰ পেছনে সামান্যতম সন্দেহও দূৰীভূত হয় বৈজ্ঞানিক বিপ্লব ত্বৰান্বিত হয়।

বলবিজ্ঞানেৰ ভিত্তিভূমি ৰচনা কৰিছে নিউটন। ৰৈখিক আৰু কৌণিক ভৰবেগেৰ সংৰক্ষণ সূত্ৰেৰ মাধ্যমে তেওঁ এই ভিত্তি ৰচনা কৰে। আলোকবিজ্ঞানেৰ কথায় আসলে তাৰ হাতে তৈৰি প্ৰতিফলন দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰেৰ কথা এসে যায়। একই সৈতে তেওঁ আলোৰ বৰ্ণেৰ উপৰএটা তত্ত্ব দাড় কৰান যা এটা পৰ্যবেক্ষণেৰ মাধ্যমে তেওঁ নিশ্চিত হয়েআছিল। পৰ্যবেক্ষণটি ছিল ত্ৰিভুজাকাৰ প্ৰিজমেৰ মধ্য দিয়ে যাওয়া আলোৰ বিক্ষেপনেৰ উপৰ যাৰ মাধ্যমে দৃশ্যমান বৰ্ণালীৰ সৃষ্টি হয়েছিল। শব্দেৰ দ্ৰুতি আৰু শীতলীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া বিষয়েও তেওঁ গবেষণা পৰিচালনা কৰে যা পৰা নিউটনেৰ শীতলীকৰণ সূত্ৰ এসেছে।

গণিতেৰ জগতেও নিউটনেৰ জুড়ি মেলা ভাৰ। নিউটন আৰু লাইবনিজ যৌথভাবে ক্যালকুলাস নামে গণিতেৰ এটা নতুন শাখাৰ পত্তন ঘটান। এই নতুন শাখাটিই আধুনিক পদাৰ্থবিজ্ঞানেৰ জগতে বিপ্লব সাধনে মুখ্য ভূমিকা ৰেখেছে। ইয়াৰ বাদেও নিউটন সাধাৰণীকৃত দ্বিপদী উপপাদ্য প্ৰদৰ্শন কৰে, এটা ফাংশনেৰ শূন্যসমূহৰৰ আপাতকৰণেৰ বাবে তথাকথিত নিউটনেৰ পদ্ধতি আবিষ্কাৰ কৰে আৰু পোৱাৰ ছিৰিজেৰ অধ্যয়নে বিশেষ ভূমিকা ৰাখেন।

২০০৫ সনে ৰয়েল সোসাইটি বিজ্ঞানেৰ ইতিহাসে কাৰ প্ৰভাৱ সবাতোকৈ বেছি এ প্ৰশ্ন নিয়ে এটা ভোটাভুটিৰ আয়োজন কৰে। ভোটেৰ ফলাফলে দেখা যায়, এক্ষেত্ৰে নিউটন আইনষ্টাইনেৰ চেয়েও অধিক প্ৰভাৱশালী।

জীৱনী

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: আইজাক নিউটনেৰ জীৱন

প্ৰাথমিক জীৱন

উল্‌সথৰ্প ম্যানৰে নিউটনেৰ বাড়ি।

আধুনিক বৰ্ষপঞ্জি অনুসাৰে ১৬৪৩ খ্ৰিষ্টাব্দেৰ ৪ঠা জানুৱাৰীতে আইজাক নিটটন জন্মগ্ৰহণ কৰে। তাৰ জন্মস্থান লিংকনশায়াৰেৰ উল্‌সথৰ্প ম্যানৰে। ম্যানৰ অঞ্চলটি উল্‌সথৰ্প-বাই-কোল্‌ষ্টাৰওয়াৰ্থেৰ মাজত অবস্থিত। নিউটনেৰ যখন জন্ম হয় তখনও ইংল্যাণ্ডে সমসাময়িককালেৰ আধুনিকতম প্যাপাল বৰ্ষপঞ্জিৰ ব্যবহাৰ আৰম্ভ হয়নি। তাই তাৰ জন্মেৰ তাৰিখ প্ৰবন্ধন কৰা হয়েছিল ১৬৪২ সনেৰ ক্ৰিস্‌মাস দিবস হিচাপে। তেওঁ তাৰ পিতা আইজাকেৰ মৃত্যুৰ তিন মাস পৰ জন্ম নেন। তাৰ বাবা গ্ৰামেৰ এজন সাধাৰণ কৃষক আছিল। জন্মেৰ সময় নিউটনেৰ আকাৰ-আকৃতি ছিল খুগ্ৰন্থ ছোট। তাৰ মা হানাহ্‌ এইসকফ প্ৰায়ই বলতেন ছোট্টবেলাৰ সেই নিউটনকে অনায়াসে এটা কোয়াৰ্ট মগেৰ ভিতৰ ঢুকিয়ে দেয়া যেতো। তাৰ তিন বছৰ বয়সে তাৰ মা আৰেকটি বিয়ে কৰে আৰু নতুন স্বামী ৰেভাৰেণ্ড বাৰ্নাবাউস স্মিথেৰ সৈতে বসবাস কৰতে থাকেন। এসময় নিউটন তাৰ মায়েৰ সৈতে আছিল না। নানী মাৰ্গাৰি এইসকফেৰ তত্ত্বাবধানে তাৰ দিন কাটতে থাকে। নিটটন তাৰ সৎ বাবাকে পছন্দ কৰতে পাৰেননি। তাৰ মা এই লোককে বিয়ে কৰেছে বলে মায়েৰ প্ৰতি তাৰ কিছুটা ক্ষোভও ছিল। নিটটন তাৰ ১৯ বছৰ বয়স পৰ্যন্ত কৰা পাপ কাজসমূহৰৰ এটা তালিকা প্ৰকাশ কৰেআছিল। সেই তালিকা পৰা মায়েৰ প্ৰতি তাৰ এই ক্ষোভেৰ প্ৰমাণ পোৱা যায়। তালিকায় লিখা ছিল:: "আমাৰ বাবা ও মা-কে এই বলে ভয় দেখানো যে আমি তাদেৰ থাকবাৰ ঘৰ জ্বালিয়ে দেবো"। জনৈকা মিস ষ্টোৰিৰ সৈতে নিউটনেৰ বাগদান হয়, কিন্তু পড়াশোনা ও গবেষণায় খুব বেছি নিমগ্ন থাকাৰ কাৰণে বিউটন বিয়ে কৰেি।

নিউটনেৰ প্ৰাথমিক শিক্ষা সম্পন্ন হয় বাড়িৰ পাশেৰ এক ক্ষুদ্ৰায়তন স্কুলে। ১২ বছৰ বয়সে তাকে গ্ৰান্থামেৰ ব্যকৰণ স্কুলে পড়াশোনাৰ বাবে পাঠানো হয়। সেখানে তেওঁ এক ঔষধ প্ৰস্তুতকাৰক ও বিক্ৰেতাৰ বাড়িতে থাকতেন। এই স্কুলে নিউটন আছিল অপ্ৰতিদ্বন্দ্বি যা পৰা তাৰ মেধাৰ পৰিচয় পোৱা যায়। প্ৰথমদিকে তাৰ সৈতে কেউ না পৰলেও এক সময় আৰেকটি ছেলে তাৰ সৈতে ভালো প্ৰতিযোগিতা কৰতে সমৰ্থ হয়েছিল। স্কুল জীৱনেৰ প্ৰথম পৰাই নিউটনেৰ সবাতোকৈ বেছি ঝোঁক ছিল বিভিন্ন ধৰণেৰ যান্ত্ৰ তৈৰিৰ প্ৰতি। সেই বয়সেই তেওঁ উইণ্ডমিল, জল-ঘড়ি, ঘুড়ি আৰু সান-ডায়াল তৈৰি কৰেআছিল। ইয়াৰ বাদেও তাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ নিৰ্মাণ ছিল এটা চাৰ চাকাৰ বাহন যা আৰোহী নিজেই টেনে চালাতে পাৰতেন। ১৬৫৬ খ্ৰিষ্টাব্দে নিউটনেৰ সৎ বাবা মাৰা যান। এৰপৰ তাৰ মা উল্‌সথৰ্পে ফিৰে এসে তাকে স্কুল পৰা ছাড়িয়ে নিয়ে আসেন। উদ্দেশ্য ছিল বাড়িতে ক্ষেত-খামাৰেৰ কাজ শিখিয়ে ভবিষ্যতেৰ বন্দোবস্ত কৰে দেয়া। কিন্তু সত্বৰই তেওঁ বুঝতে পাৰেন যে, খামাৰেৰ কাজেৰ দিকে নিউটনৰ কোন ঝোঁক নেই। নিউটনেৰ চাচা আছিল বাৰ্টন কগলিসেৰ ৰেক্টৰ। এই চাচাৰ উপদেশ শুনেই পৰিবাৰ পৰা তাকে কেমব্ৰিজেৰ ট্ৰিনিটি কলেজে পড়াশোনাৰ বাবে পাঠানো হয়।

ট্ৰিনিটি কলেজে নিউটন

কেমব্ৰিজেৰ ট্ৰিনিটি কলেজে নিউটনেৰ মূৰ্তি

নিউটন ট্ৰিনিটি কলেজ পৰা ১৬৬১ সনে মেট্ৰিকুলেশন পাশ কৰে। কলেজে অধ্যয়নকালে তেওঁ তাৰ পড়াশোনাৰ খৰচ চালানোৰ বাবে কলেজেৰ বিভিন্ন স্থানে ভৃত্যেৰ কাজ কৰিছিল। ছাত্ৰ হিচাপে বড় কোন কিছু তেওঁ কৰিছে বলে ট্ৰিনিটি কলেজেৰ কোন দলিলপত্ৰ লেখা নেই। তবে জানা যায় তেওঁ মূলত গণিত ও বলবিজ্ঞান বিষয়ে অধিক পড়াশোনা কৰেআছিল। ট্ৰিনিটি কলেজে প্ৰথমে তেওঁ কেপলাৰেৰ আলোকবিজ্ঞান বিষয়ক সূত্ৰেৰ উপৰ অধ্যয়ন কৰে। এৰপৰ অবশ্য তেওঁ ইউক্লিডেৰ জ্যামিতিৰ প্ৰতি মনোনিবেশ কৰে। কাৰণ মেলা পৰা কেনা জ্যোতিষ শাস্ত্ৰেৰ এটা গ্ৰন্থয়ে উল্লেখিত বেশ কিছু ৰেখাচিত্ৰ তেওঁ বুঝতে পাৰআছিল না। এসমূহৰ বোঝাৰ বাবে ইউক্লিডেৰ জ্যামিতি জানা থাকাটা আবশ্যিক ছিল। তা সত্ত্বেও নিউটন গ্ৰন্থটিৰ কিছুই বুঝতে পাৰআছিল না। এতে ক্ষুব্ধ হয়ে তেওঁ এটি অকিঞ্চিৎকৰ গ্ৰন্থ হিচাপে সৰিয়ে ৰাখেন। কিন্তু পৰৱৰ্তীতে তাৰ শিক্ষক আইজাক ব্যাৰো তাকে গ্ৰন্থটি আবাৰ পড়তে বলেন। গ্ৰন্থটি লেখা হয়েছিল দেকাৰ্তেৰ জ্যামিতিক গবেষণা ও কৰ্মেৰ উপৰ।

স্নাতক শিক্ষা গ্ৰহণকালে নিউটন এটা ছোট গ্ৰন্থয়েৰ তাক বা এ ধৰণেৰ কোন স্থানে তাৰ সব গ্ৰন্থ সাজিয়ে ৰাখতেন। সেই তাক পৰা নিউটনেৰ সে সময়ে লেখা বেশ কিছু প্ৰবন্ধ পোৱা গেছে। এই লেখাসমূহৰৰ বিষয়েৰ মাজত ৰৈছে: কৌণিক বিভাজন, বক্ৰসমূহেৰ বৰ্গকৰণ,সঙ্গীতেৰ অনন্য সুৰ সম্বন্ধে কিছু গাণিতিক হিসাব, ভিয়েটা আৰু ভ্যান স্কুটেনেৰ জ্যামিতিক সমস্যা, ওয়ালিস ৰচিত এৰিথমেটিক অফ ইনফিনিটিস গ্ৰন্থয়েৰ উপৰ কিছু মন্তব্য, গোলীয় আলোক গ্লাসেৰ ঘৰ্ষণেৰ ফলাফল, লেন্সেৰ ত্ৰুটি আৰু সকল ধৰণেৰ মূল বেৰ কৰাৰ সূত্ৰ। ১৬৬৫ খ্ৰিষ্টাব্দে স্নাতক ডিগ্ৰী লাভেৰ প্ৰাক্কালেই নিউটন তাৰ বিখ্যাত দ্বিপদী উপপাদ্য বিষয়ক সূত্ৰ প্ৰমাণ কৰে আৰু একইসৈতে ফ্লাক্‌সিয়নেৰ পদ্ধতি (mathod of fluxion) আবিষ্কাৰ বিষয়ক প্ৰথম তত্ত্ব প্ৰদান কৰে। ট্ৰনিটি কলেজেৰ এই দিনসমূহৰ তাৰ বাবে খুগ্ৰন্থ গুৰুত্বপূৰ্ণ ছিল। কিন্তু ১৬৬৫ সনে কেমব্ৰিজ আৰু লণ্ডনে প্লেগ ৰোগ মহামাৰী আকাৰ ধাৰণ কৰে। এৰ ফলে কলেজ অনিৰ্দিষ্টকালেৰ বাবে বন্ধ ঘোষণা কৰা হয়। নিউটন লিংকনশায়াৰে তাদেৰ খামৰ বাড়িতে ফিৰে যান।

লিংকনশায়াৰে গবেষণা কাজ

উল্‌সথৰ্প ফিৰে এসেও নিউটন থেমে থাকেননি। সেখানে মূলত ৰসায়ন আৰু আলোকবিজ্ঞান বিষয়েৰ উপৰ বিভিন্ন পৰীক্ষণ চালিয়ে যেতে থাকেন আৰু একইসৈতে চলতে থাকে তাৰ গাণিতিক অনূধ্যানেৰ প্ৰকল্পসমূহ। নিউটন তাৰ মহাকৰ্ষ তত্ত্ব আবিষ্কাৰ বিষয়ক দিনপঞ্জিৰ সূচনা চিহ্নিত কৰেআছিল এই ১৬৬৬ সনকেই, যে সনে তাকে ট্ৰিনিটি কলেজ ছেড়ে যেতে হয়েছিল। এ সম্বন্ধে তেওঁ বলেছেন:

“ একই চনত আমি চাঁদেৰ কক্ষপথে বিস্তৃত অভিকৰ্ষ নিয়ে চিন্তা কৰতে আৰম্ভ কৰি,... চাঁদকে তাৰ নিজ কক্ষপথে ধৰে ৰাখতে প্ৰয়োজনীয় বল আৰু পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠতলে বিৰাজমান অভিকৰ্ষ বলেৰ মাজত তুলনা কৰি আৰু এই দুটি বলেৰ মান প্ৰায় সমান বলে চিহ্নিত কৰতে সক্ষম হই। ”

একই সময়ে তেওঁ আলোকবিজ্ঞান বিষয়ে তাৰ এটা মৌলিক পৰীক্ষণেৰ কাজ সম্পন্ন কৰে। এই পৰীক্ষণেৰ মাধ্যমে তেওঁ সাদা আলোৰ গাঠনিক অংশসমূহ আবিষ্কাৰে সক্ষম হন। আলোকবিজ্ঞান বিষয়ে তাৰ প্ৰাথমিক এই কাজ সম্বন্ধে নিউটন নিজেই মন্তব্য কৰিছে:

“ এই সব কিছু আমি কৰেছিলাম মাত্ৰ দুই বছৰ তথা ১৬৬৫ আৰু ১৬৬৬ সনেৰ মাজত, কাৰণ আমৰ জীৱনেৰ যেকোন সময়েৰ তুলনায় ওই সময়ে আমি বিশেষ উল্লেখযোগ্য পৰ্যায়ে ছিলাম যে পৰ্যায়ে উদ্ভাবন আৰু মনকেন্দ্ৰিক গণিত ও দৰ্শন চিন্তাৰ বিকাশ ঘটেছিল। ”

১৭০২ সনে নিউটন। গডফ্ৰে নেলাৰ দ্বাৰা অংকিত চিত্ৰ।

আলোক বিজ্ঞান বিষয়ক গবেষণা

১৬৬৭ সনে ট্ৰিনিটি কলেজ পুনৰায় খোলা হয়। এবাৰ কলেজ নিউটনকে ফেলো নিৰ্বাচিত কৰে আৰু এৰ দুই বছৰ পৰ অৰ্থাৎ তাৰ ২৭তম জন্মদিনেৰ কিছুদিন আগে তেওঁ সেখানকাৰ গণিত বিভাগেৰ লুকাসিয়ান অধ্যাপক নিযুক্ত হন। তাৰ আগে ট্ৰিনিটি কলেজেৰ এই পদে অধিষ্ঠিত আছিল তাৰই বন্ধু ও শিক্ষক ডঃ বাৰো। তখনকাৰ সময়ে কেমব্ৰিজ আৰু অক্সফোৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়েৰ ফেলো হতে হলে কাউকে অবশ্যই প্ৰতিষ্ঠিত অ্যাংগ্লিকান ধৰ্মপ্ৰচাৰক হতে হতো। আবাৰ লুকাসিয়ান অধ্যাপকদেৰ চাৰ্চেৰ সৈতে যোগাযোগ থাকা নিষিদ্ধ ছিল, কাৰণ তা বৈজ্ঞানিক গবেষণাৰ ক্ষতি কৰতে পাৰে। নিউটন লুকাসিয়ান অধ্যাপক হওয়াৰ সময় এই শৰ্ত পৰা নিজে অব্যাহতি চান। তখনকাৰ ৰাজা চাৰ্লস ২ তাৰ দাবী মেনে নিয়ে তাকে অধ্যাপক হিচাপে নিযুক্ত কৰে। এতে অ্যাংগ্লিকানদেৰ সৈতে নিউটনেৰ ধৰ্মীয় চিন্তাধাৰাৰ বিৰোধেৰ অবসান ঘটে। এৰই মাজত ১৬৬৮ খ্ৰিষ্টাব্দে নিউটন এটা প্ৰতিফলন দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰ তৈৰি কৰে ফেলেআছিল। ১৬৭১ সনেৰ ডিসেম্বৰে নিউটন দ্বিতীয় আৰেকটি দূৰবীন তৈৰি কৰে ৰয়েল সোসাইটিকে উপহাৰ দেন। এৰ দুই মাস পৰ ৰয়েল সোসাইটিৰ এজন ফেলো হিচাপে তেওঁ আলো সম্বন্ধে তাৰ আবিষ্কাৰসমূহ প্ৰচাৰ কৰে আৰু এৰ মাধ্যমে আলো সম্বন্ধে এটা বিতৰ্কেৰ সূচনা কৰে। অনেক বছৰ ধৰে এই বিতৰ্ক অব্যাহত ছিল। এই বিতৰ্কে অংশ নিয়েআছিল ৰবাৰ্ট হুক, লুকাস, লিনাস পাউলিং আৰু আৰো অনেকে। নিউটন অবশ্য এ ধৰণেৰ বিতৰ্ককে সবসময়ই বিস্বাদ জ্ঞান কৰিছিল। আলো সম্বন্ধে এতো গুৰুত্বপূৰ্ণ এটা তত্ত্বেৰ পক্ষে অবস্থাননিয়ে এটা বিতৰ্কেৰ জন্ম দেয়াৰ বাবে তেওঁ নিজেৰ প্ৰজ্হাকেই দোষাৰোপ কৰিছিল। আলোক বিজ্ৰ্ঞান সম্বন্ধে তাৰ গবেষণাপত্ৰসমূহেৰ অধিকাংশই ১৬৭২ সন পৰা ১৬৮৪ সনেৰ মাজত ৰয়েল সোসাইটি পৰা প্ৰকাশিত হয়। তাৰ এই গবেষণাপত্ৰসমূহৰই ১৭০৪ সনে তাৰ অপটিক্‌স নামক গ্ৰন্থে সংকলিত হয়েছিল।

প্ৰিন্সিপিয়া ম্যাথামেটিকা প্ৰকাশ

প্ৰিন্সিপিয়া ম্যাথামেটিকা গ্ৰন্থয়েৰ ছবি

১৬৮৪ সনেৰ পূৰ্বে নিউটন মহাকৰ্ষ সম্বন্ধে তাৰ গবেষণাকৰ্মসমূহৰ প্ৰকাশেৰ তেমন কোন তাগিদ অনুভব কৰে নি। এৰ মাজত হুক, এডমাণ্ড হ্যালি আৰু ছাৰ ক্ৰিষ্টোফাৰ ৰেন মহাকৰ্ষ সম্বন্ধে বিচ্ছিন্নভাবে কিছু তত্ত্ব বা তথ্য আবিষ্কাৰ কৰেআছিল যদিও তাৰা কেউই গ্ৰহেৰ কক্ষপথ সম্বন্ধে কোন সুনিৰ্দিষ্ট তত্ত্ব প্ৰদানে সক্ষম হন নি। ঐ বছৰ বিজ্ঞানী এডমুণ্ড হ্যালি এ বিষয়টি সম্বন্ধে নিউটনেৰ সৈতে কথা বলেন আৰু এই দেখে অবাক হন যে নিউটন বিষয়টি এতোদিনে সমাধান কৰে ফেলেছেন। নিউটন হ্যালিৰ কাষত চাৰটি উপপাদ্য আৰু সাতটি সমস্যা প্ৰস্তাব কৰে যেসমূহৰ তাৰ গবেষণা কাজেৰ মূল অংশ হিচাপে চিহ্নিত হয়ে আসছে। ১৬৮৫ আৰু ১৬৮৬ চনতৰ মাজত প্ৰায় সতেৰ-আঠাৰ মাস জুড়ে তাৰ লেখা সবাতোকৈ বিখ্যাত গ্ৰন্থ তথা ফিলোসফিয়া ন্যাচাৰালিস প্ৰিন্সিপিয়া ম্যাথামেটিকা ৰচনা কৰে যাৰ ইংৰাজী নাম দেয়া হয় Mathematical Principles of Natural Philosophy। এই গ্ৰন্থেৰ তিনটি অংশ আছে। নিউটন তৃতীয় অংশটিকে সংক্ষিপ্ত কৰতে চেয়েআছিল। কিন্তু হ্যালি তাকে তৃতীয় অংশটি বিস্তাৰিত লেখাৰ কামত উৎসাহিত কৰে। ৰয়েল সোসাইটি গ্ৰন্থটি প্ৰকাশেৰ অৰ্থ সংকুলানে অপাৰগতা প্ৰকাশ কৰে। এবাৰও হেলিই এগিয়ে আসেন। তেওঁ গ্ৰন্থটি প্ৰকাশেৰ সমস্ত ব্যয়ভাৰ বহন কৰে আৰু এৰ ফলে ১৬৭৮ সনে পদাৰ্থবিজ্ঞান ও গণিতেৰ ইতিহাসে অবিস্মৰণীয় এই গ্ৰন্থটি প্ৰকাশিত হয়। প্ৰকাশেৰ পৰ সমগ্ৰ ইউৰোপ জুড়ে এটি বিপুল সাড়া জাগাতে সক্ষম হয়। এৰই ধাৰাবাহিকতায় তখনকাৰ সময়েৰ সবাতোকৈ বিখ্যাত বিজ্ঞানী হিচাপে খ্যাত ক্ৰিশ্চিয়ান হাইগেন্‌স ১৬৮৯ সনে নিউটনেৰ সৈতে ব্যক্তিগতভাবে সাক্ষাৎ কৰাৰ বাবে ইংল্যাণ্ডে যান।

সৰকাৰী চাকৰি ও ধৰ্মতত্ত্ব বিষয়ে গবেষণা

প্ৰিন্সিপিয়া গ্ৰন্থে উল্লেখিত মূলনীতিসমূহ নিয়ে কাজ কৰাৰ সময়ই নিউটন বিশ্ববিদ্যালয় কাৰ্যাবলীতে আৰও সক্ৰিয় হয়ে উঠেন। এ সময় ৰাজা জেমস ২ বিশ্ববিদ্যালয়েৰ সৰ্বময় কৰ্তৃত্ব আৰু আনুগত্যেৰ শপথ অস্বীকাৰ কৰাৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে। নিউটন তাৰ এই সিদ্ধান্তেৰ প্ৰতিবাদ ও বিলোধিতা কৰায় কেমব্ৰিজ পৰা সংসদ সদস্য নিৰ্বাচিত হন। ৰাজনীতিৰ কাজ শেষে যখন তেওঁ পুনৰায় বিশ্ববিদ্যালয়ে ফিৰে আসেন তখন গুৰুতৰ অসুস্থ হয়ে পড়েন। এই অসুস্থতাৰ কাৰণে ১৬৯২ - ১৬৯৩ সনে তেওঁ প্ৰায় সকল কৰ্মে অক্ষম আছিল। এৰ ফলে তাৰ সহকৰ্মী ও বন্ধু-বান্ধবেৰ মাঝে প্ৰভূত উদ্বেগেৰ সৃষ্টি হয়েছিল। ৰোগ পৰা আৰোগ্য লাভেৰ পৰ তেওঁ বিশ্ববিদ্যালয় ত্যাগ কৰে সৰকাৰেৰ বাবে কাজ আৰম্ভ কৰে। তাৰ বন্ধু লক, ৰেন আৰু লৰ্ড হালিফাক্সেৰ সহযোগিতায় তেওঁ প্ৰথমে ১৬৯৫ খ্ৰিষ্টাব্দে ইংলেণ্ড সৰকাৰেৰ ওয়াৰ্ডেন অফ দ্য মিন্ট আৰু পৰৱৰ্তীতে মাষ্টাৰ অফ দ্য মিন্ট পদে অধিষ্ঠিত হন। মৃত্যুৰ পূৰ্ব পৰ্যন্ত তেওঁ এই মাষ্টাৰ অফ দ্য মিন্ট পদেই বহাল আছিল।

অপৰ দিকে জীৱনেৰ প্ৰথম ভাগ পৰাই নিউটন ধৰ্মতত্ত্ব বিষয়ে পড়াশোনা কৰে আগ্ৰহ পেতেন। ১৬৯০ সনেৰ আগে পৰাই তেওঁ ধৰ্মীয় ভবিষ্যদ্বাণী নিয়ে পড়াশোনা আৰম্ভ কৰে। সে সময় তেওঁ লকেৰ কাষত লেখা পত্ৰে এ সম্বন্ধে বিস্তাৰিত বৰ্ণনা দেন। এই পত্ৰটিৰ নাম ছিল An Historical Account of Two Notable Corruptions of The Scriptures। এই পত্ৰটি ট্ৰিনিটিৰ দুইটি প্যাসেজ বিষয়ে লেখা। ইয়াৰ বাদেওও তেওঁ মৃত্যুৰ পূৰ্ব এটা পাণ্ডুলিপি লিখে যান। এৰ নাম Observations on the Prophecies of Daniel and the Apocalypse। ইয়াৰ বাদেওও বাইবেলেৰ কিছু সমালোচনা, ভাষ্য ও টীকা তেওঁ ৰচনা কৰেআছিল।

শেষ জীৱন

জীৱনেৰ শেষ ৩০ বছৰ নিউটন গাণিতিক মূলনীতিসমূহেৰ উপৰ খুব কমই মৌলিক অবদান ৰাখতে পেৰেছেন।^{[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]} কিন্তু এ বিষয়ে তাৰ উৎসাহ আৰু দক্ষতাৰ কোন অভাব তখনও ছিল না। ১৬৯৬ চনত তেওঁ এক ৰাতে এটা গাণিতিক সমছাৰ সমাধান কৰে ফেলেন। এই সমস্যাটি বাৰ্নোলি এটা প্ৰতিযোগিতায় প্ৰস্তাব কৰেআছিল আৰু এৰ সমাধানেৰ সময় বৰাদ্দ ছিল ৬ মাস। আবাৰ ১৭১৬ সনে তেওঁ মাত্ৰ কয়েক ঘন্টায় এটা সমছাৰ সমাধান কৰে ফেলেন। বিজ্ঞানী লিবনিজ এই সমস্যাটিকে ইংৰেজ বিশেষজ্ঞদেৰ বাবে ৰোমহৰ্ষক আৰু দুঃসাধ্য বলে উল্লেখ কৰেআছিল। এ সময় দুইটি বিষয়ে তেওঁ বেশ উদ্বিগ্ন আছিল। এটা হল তাৰ কিছু জ্যোতিৰ্বৈজ্ঞানিক আবিষ্কাৰ জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী ৰয়েলেৰ পৰ্যবেক্ষণেৰ সৈতে খাপ খায়নি। এ নিয়ে এটা বিতৰ্ক ছিল। অন্যটি হল ক্যালকুলাস আবিষ্কাৰ নিয়ে লিবনিজেৰ সৈতে বিতৰ্ক ও বিৰোধ। তেওঁ প্ৰিন্সিপিয়া গ্ৰন্থটিকে পুনৰায় সংশোধন কৰে ১৭১৩ খ্ৰিষ্টাব্দে এৰ নতুন সংস্কৰণ প্ৰকাশ কৰে।

ওয়েষ্টমিনিষ্টাৰ অ্যাবে-তে নিউটনেৰ সমাধিস্থল

নিউটনেৰ বৈজ্ঞানিক গবেষণাসমূহ তাকে প্ৰভূত সম্মান এনে দিয়েছিল। তেওঁ ইংল্যাণ্ডেৰ বিচাৰালয়ে এজন জনপ্ৰিয় পৰিদৰ্শক আছিল। ১৭০৫ খ্ৰিষ্টাব্দে তেওঁ নাইট উপাধিতে ভূষিত হন। সমগ্ৰ মহাদেশ পৰাই তাৰ বাবে বিভিন্ন সন্মানসমূহ এসেছিল। তখনকাৰ নেতৃস্থানীয় সকল বিজ্ঞানীৰ সৈতেই তাৰ যোগাযোগ ছিল। তাৰ সৈতে সাক্ষাৎ কৰাৰ বাবে এতো অধিক সংখ্যক বিজ্ঞানী ও বিজ্ঞান ছাত্ৰেৰ আগমন ঘটতো যে তেওঁ বিৰক্ত হয়ে যেতেন। এতো সম্মান পেয়েও নিউটন এক সময় বিনয় প্ৰকাশ কৰিছে। মৃত্যুৰ কুছুকাল পূৰ্বে তেওঁ বলেআছিল:

“ আমি জানিনা বিশ্বেৰ কাষত আমি কিভাবে উপস্থাপিত হয়েছি, কিন্তু আমাৰ কাষত আমাৰ নিজেকে মনে হয় এক ছোট বালক যে কেবল সমুদ্ৰ উপত্যকায় খেলা কৰছে আৰু এটা ক্ষুদ্ৰ নুড়ি বা ক্ষুদ্ৰতৰ আৰু খুব সাধাৰণ পাথৰ সন্ধান কৰছে, অথচ সত্যেৰ মহাসমুদ্ৰ তাৰ সম্মুখে পড়ে ৰৈছে যা অনাবিষ্কৃতই ৰয়ে গেল। ”

১৭২৫ খ্ৰিষ্টাব্দেৰ পৰ নিউটনেৰ স্বাস্থ্যেৰ ব্যাপক অবনতি ঘটে। এৰ ফলে এজন ডেপুটি মিন্টে তাৰ কাজ মওকুফ কৰাৰ ব্যবস্থা কৰে দেন। ১৭২৭ সনেৰ ফেব্ৰুয়াৰি মাসে তেওঁ শেষবাৰেৰ মত ৰয়েল সোসাইটিৰ সভাপতি হিচাপে কাৰ্য পৰিচালনা কৰে। ১৭০৩ সাল পৰাই তেওঁ এই সোসাইটিৰ সভাপতি আছিল। ১৭২৭ খ্ৰিষ্টাব্দেৰ ২০ মাৰ্চ তাৰিখে ৮৫ বছৰ বয়সে তেওঁ মৃত্যুবৰণ কৰে। তাকে লণ্ডনেৰ ওয়েষ্টমিনিষ্টাৰ অ্যাবে-তে সমাধিস্থ কৰা হয়।

গবেষণা কৰ্ম ও আবিষ্কাৰ

গণিত

বৰ্তমানকালেৰ গণিতজ্ঞ ও ইতিহাসবিদদেৰ মতে নিউটন আৰু লাইবনিজ প্ৰায় একই সৈতে গণিতেৰ এটা নতুন শাখাৰ উন্নয়ন ঘটিয়েআছিল যা ক্যালকুলাস নামে পৰিচিতি লাভ কৰে। এটি গণিত আৰু পদাৰ্থবিজ্ঞানেৰ ইতিহাসে এটা বিপ্লবেৰ জন্ম দিতে সক্ষম হয়েছিল। অবশ্য ক্যালকুলাসেৰ প্ৰকৃত উদ্ভাবক কে তা নিয়ে অনেক সংশয় ও বিৰোধ ৰৈছে। বিজ্ঞানী ষ্টিফেন হকিং তাৰ আ ব্ৰিফ হিষ্টৰি অফ টাইম গ্ৰন্থে নিউটনকে ধুৰন্ধৰ ও মিথ্যাবাদী হিচাপে আখ্যায়িত কৰিছে। এই বিষয়টি নিয়ে এটা প্ৰবল বিতৰ্কেৰ জন্ম হয়েছিল যা নিউটন বনাম লাইবনিজ ক্যালকুলাস বিতৰ্ক নামে বহুল পৰিচিত। এ নিয়ে সমালোচনা অনুচ্ছেদে বিস্তাৰিত লেখা হৈছে।

নিউটন দ্বিপদী উপপাদ্যেৰ এটা সাধাৰণ ৰুপ উদ্ভাবনেৰ বাবে বিখ্যাত। এই ৰুপটি যেকোন ঘাতেৰ বাবে প্ৰযোজ্য হয়। ইয়াৰ বাদেওও নিউটন আবিষ্কাৰ কৰে: নিউটনেৰ আইডেনটিটি, নিউটনেৰ পদ্ধতি, শ্ৰেণীবিন্যাসকৃত ঘনতলীয় বক্ৰ (দ্বিচলবিশিষ্ট তিন মাত্ৰাৰ বহুপদী)। তেওঁ সসীম পাৰ্থক্যেৰ তত্ত্বেৰ উপৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ অবদান ৰাখেন, প্ৰথম ব্যক্তি হিচাপে fractional indice ব্যবহাৰ কৰে আৰু দিওফান্তিন সমীকৰণ প্ৰমাণ কৰাৰ বাবে স্থানাংক জ্যামিতি প্ৰয়োগ কৰে। নিউটন লগাৰিদমেৰ মাধ্যমে হাৰমোনিক ধাৰাৰ আংশিক সমষ্টিৰ আনুমানিক মান নিৰ্ণয় কৰে যা অয়লাৰেৰ যোগফল সূত্ৰেৰ পূৰ্বসূৰী হিচাপে চিহ্নিত হয়ে থাকে। তেওঁই প্ৰথম আত্মবিশ্বাসেৰ সৈতে power series ব্যবহাৰ কৰে আৰু একে revert কৰে। ইয়াৰ বাদেও পাই-এৰ বাবে এটা নতুন সূত্ৰ আবিষ্কাৰ কৰে।

আলোক বিজ্ঞান

নিউটনেৰ ৬ ইঞ্চি দূৰবীনেৰ এটা প্ৰতিৰুপ

১৬৭০ পৰা ১৬৭২ খ্ৰিষ্টাব্দ পৰ্যন্ত নিউটন আলোক বিজ্ঞানেৰ উপৰ লেকচাৰ প্ৰদান কৰে। এই সময় তেওঁ আলোৰ প্ৰতিসৰণ আবিষ্কাৰ কৰে। প্ৰিজম পৰীক্ষাৰ মাধ্যমে তেওঁ এই আবিষ্কাৰ কৰেআছিল। তেওঁ পৰীক্ষা কৰে দেখেন, এটা ত্ৰিভুজাকাৰ প্ৰিজমেৰ মধ্য দিয়ে অতিক্ৰান্ত সাদা আলোকে এটা পৰ্দাৰ উপৰ ফেললে তা আলোকীয় বৰ্ণালীতে বিশ্লিষ্ট হয়। আবাৰ এটা লেন্স আৰু দ্বিতীয় আৰেকটি প্ৰিজমেৰ মাধ্যমে এই বহুবৰ্ণী আলোকে সংশ্লিষ্ট কৰে সাদা আলোতে পৰিণত কৰা সম্ভব। তেওঁ দেখান বৰ্ণীল আলো পৰা এটা বৰ্ণেৰ ৰশ্মিকে পৃথক কৰে বিভিন্ন বস্তুৰ উপৰ ফেললেও এৰ ধৰ্মেৰ কোন পৰিবৰ্তন হয়না। তেওঁ দেখতে পান প্ৰতিসৰিত, বিক্ষিপ্ত বা সঞ্চালিত যা-ই হোক না কেন আলোৰ বৰ্ণ সব সময় একই থাকে। সুতৰাং আমৰা যে বৰ্ণ পৰ্যবেক্ষণ কৰি তা আপতিত বৰ্ণীল আলোৰ সৈতে বস্তুৰ মিথস্ক্ৰিয়াৰ ফলাফল; বস্তু কখনই বৰ্ণ তৈৰি কৰতে পাৰে না। বিস্তাৰিত জানাৰ বাবে দেখুন: নিউটনেৰ বৰ্ণ বিষয়ক তত্ত্ব

তাৰ এ সকল গবেষণা কৰ্ম পৰা তেওঁ মন্তব্য কৰে, যে কোন প্ৰতিসৰণ দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰ আলোৰ বিভিন্ন বৰ্ণে বিশ্লিষ্ট হয়ে যাওয়াৰ সমস্যায় ভুগবে। এই সমস্যাকে অতিক্ৰম কৰাৰ বাবে তেওঁ এটা প্ৰতিফলন দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰ নিৰ্মাণ কৰে যা বৰ্তমানে নিউটনীয় দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰ নামে পৰিচিত। নিউটনেৰ বলয় ব্যবহাৰ কৰে নিজেৰ দূৰবীনে ব্যবহৃত দৰ্পণে শান দেয়াৰ মাধ্যমে তেওঁ তাৰ দূৰবীক্ষণ যন্ত্ৰটিৰ আলোকীয় কৰ্মক্ষমতাৰ মান সম্বন্ধে ধাৰণা লাভে সক্ষম হয়েআছিল। এভাবে তেওঁ প্ৰতিসৰণ দূৰবীনেৰ চেয়ে কৰ্মক্ষম ও উঁচু দৰেৰ দূৰবীন তৈৰি কৰে যাতে দৰ্পণেৰ ব্যাস ছিল আগেৰ চেয়ে বেছি। ১৬৭১ খ্ৰিষ্টাব্দে ৰয়েল সোসাইটি তাৰ প্ৰতিসৰণ দূৰবীনেৰ এটা প্ৰদৰ্শনী দেয়াৰ আহ্বান জানায়। এদেৰ উৎসাহেই তেওঁ তাৰ আলোক বিজ্ঞান বিষয়ক গবেষণা "অন কালাৰ" নামক এটা গবেষণা পত্ৰ প্ৰকাশ কৰে যা পৰৱৰ্তীতে তাৰ বিখ্যাত গ্ৰন্থ অপটিক্‌স-এৰ অন্তৰ্ভুক্ত হয়। ৰবাৰ্ট হুক নিউটনেৰ কিছু চিন্তাধাৰা সমালোচনা কৰায় নিউটন সকল ধৰণেৰ গণ বিতৰ্ক পৰা ইস্তফা দেন। হুকেৰ মৃত্যুৰ পূৰ্ব পৰ্যন্ত তাৰা পৰষ্পৰেৰ শত্ৰু আছিল।

আলো কণা দিয়ে তৈৰি আৰু ঘনতৰ মাধ্যমে ত্বৰণ সহকাৰে চলাৰ সময় আলোৰ প্ৰতিসৰণ ঘটে, এ ধাৰণা নিউটন প্ৰথমটায় বিশ্বাস কৰিছিল না। অবশ্য পৰে তেওঁ আলোকে তৰঙ্গ আৰু কণা উভয়টি দ্বাৰা গঠিত হিচাপে কল্পনা কৰে আলোৰ অপবৰ্তন ব্যাখ্যা কৰতে সমৰ্থ হয়েআছিল। পৰৱৰ্তীতে পদাৰ্থবিজ্ঞানীৰা প্ৰমাণ কৰিছে যে, আলোকে একেবাৰে বিশুদ্ধ তৰঙ্গ হিচাপে ধৰে না নিলে এৰ অপবৰ্তণ কোন ভাবেই ব্যাখ্যা কৰা সম্ভব নয়। বৰ্তমানকালেৰ কোয়ান্টাম বলবিজ্ঞান, ফোটন আৰু তৰঙ্গ-কলা দ্বিত্ব নিউটন আলোকে যেভাবে বুঝেআছিল তাৰই এক ক্ষুদ্ৰ সাদৃশ্যমাত্ৰ।

১৬৭৫ খ্ৰিষ্টাব্দে আলোকীয় প্ৰকল্প প্ৰদানেৰ সময় নিউটন দুটি কণাৰ মাজত বলেৰ আদান-প্ৰদাণ ঘটানোৰ মাধ্যম হিচাপে ইথাৰেৰ অস্তিত্ব থাকতে পাৰে বলে ঘোষণা কৰে। ধৰ্মতাত্ত্বিক সোফিবাদে বিশ্বাসী হেনৰি মুৰ-এৰ সৈতে যোগাযোগ থাকাৰ সুবাদে নিউটন এ সময় আলকেমি নিয়ে আগ্ৰহী হয়ে উঠেন। হাৰ্মেটীয়ৰা কণাসমূহেৰ মধ্যবৰ্তী আকৰ্ষণ-বিকৰ্ষণেৰ কাৰণ হিচাপে এক ধৰণেৰ অতিলৌকিক বলেৰ কল্পনা কৰতো। নিউটন তাৰ ইথাৰ তত্ত্বকে এই অতিলৌকিক বলেৰ ধাৰণা দ্বাৰা প্ৰতিস্থাপিত কৰে। জন মেনাৰ্ড কেইন্‌স, যিনি নিউটনেৰ আলকেমি বিষয়ক অনেক লেখা সংগ্ৰহ কৰিছে, তেওঁ একবাৰ এ বিষয়ে বলেআছিল, "নিউটন কাৰণ অনুসন্ধানেৰ যুগেৰ প্ৰথম নন, বৰং জাদুকৰদেৰ যুগেৰ শেষ ব্যক্তি।" অবশ্য নিউটনেৰ আলকেমি বিষয়ক উৎসাহকে তাৰ বিজ্ঞানেৰ প্ৰতি অবদান পৰা আলাদা কৰে দেখাৰ কোন উপায় নেই। তখন আলকেমি আৰু বিজ্ঞানেৰ মাজত কোন সুস্পষ্ট পাৰ্থক্য ৰেখা টানা ছিল না। শূন্যস্থানেৰ মধ্য দিয়ে এক অতিলৌকিক ক্ৰিয়া দূৰত্ব থাকা সত্ত্বেও কাজ কৰে, এ ধাৰণা যদি নিউটন না কৰিছিল, তাহলে হয়তো তাৰ অভিকৰ্ষ বিষয়ক তত্ত্ব আবিষ্কাৰই সম্ভব হতো না। আৰও দেখুন: আইজাক নিউটনেৰ জাদুবিদ্যা চৰ্চ

১৭০৪ খ্ৰিষ্টাব্দে নিউটন অপটিক্‌স নামক এটা গ্ৰন্থ লিখেন যাতে তেওঁ আলোৰ কণা তত্ত্ব বিষয়ে তাৰ অভিমত বিস্তাৰিতভাবে বৰ্ণনা কৰে। তাৰ মত ছিল, আলো অসংখ্য অতি সূক্ষ্ণ কণা দ্বাৰা গঠিত আৰু সাধাৰণ পদাৰ্থসমূহৰৰ গাঠনিক উপাদান হৈছে অপেক্ষাকৃত স্থুল কণা। তেওঁ নিজেকেই প্ৰশ্ন কৰে, "এক ধৰণেৰ আলকেমিজাত ট্ৰান্সম্যুটেশনেৰ মাধ্যমে কি সাধাৰণ পদাৰ্থেৰ স্থুল কণাৰ সৈতে আলোৰ মধ্যকাৰ সূক্ষ্ণ কণাসমূহেৰ পাৰষ্পৰিক ৰুপান্তৰ ঘটানো সম্ভব নয়, আৰু যে আলো কোন বস্তুৰ মাজত প্ৰবেশ কৰে সে আলোৰ মধ্যবৰ্তী কণাসমূহেৰ কাৰণে কি বস্তুটি তাৰ অনেকসমূহৰ ক্ৰিয়া কৰতে সক্ষম হয়না?" ইয়াৰ বাদেওও নিউটন কাঁচেৰ গ্লোব ব্যবহাৰ কৰে এটা আদি প্ৰকাৰেৰ ঘৰ্ষণ স্থিৰ-বৈদ্যুতিক জেনাৰেটৰ তৈৰি কৰতে সক্ষম হন।

বলবিজ্ঞান আৰু মহাকৰ্ষ

১৬৭৯ চনত নিউটন বলবিজ্ঞান আৰু বিশেষত মহাকৰ্ষ আৰু গ্ৰহসমূহেৰ উপৰ এৰ প্ৰভাৱ বিষয়ে তাৰ নিজস্ব গবেষণায় ফিৰে আসেন। এক্ষেত্ৰে গ্ৰহীয় গতি সম্বন্ধে কেপলাৰেৰ সূত্ৰকে তেওঁ তথ্য সংগ্ৰহ হিচাপে ব্যবহাৰ কৰে আৰু ৰবাৰ্ট হুক ও জন ফ্ল্যামষ্টিডেৰ সৈতে এ নিয়ে আলোচনা কৰে। প্ৰাপ্ত ফলাফলসমূহ তেওঁ "দ্য মটু কৰপোৰাম" (১৬৮৪)-এ প্ৰকাশ কেন। প্ৰিন্সিপিয়া গ্ৰন্থয়েৰ প্ৰাথমিক নীতিসমূহ এই প্ৰকাশনাতেই বিধৃত হয়েছিল।

১৬৮৭ সনেৰ ৫ জুলাই তাৰিখে তেওঁ তাৰ ফিলসফিয়া ন্যাচাৰালিস প্ৰিন্সিপিয়া ম্যাথামেটিকা নামক বিখ্যাত গ্ৰন্থটি প্ৰকাশ কৰে। সাহস আৰু অৰ্থেৰ যোগান দেয়াৰ আধ্যমে এই গ্ৰন্থয়েৰ প্ৰকাশনায় যিনি সবাতোকৈ বেছি অবদান ৰেখেছেন তেওঁ হলেন বিজ্ঞানী এডমণ্ড হ্যালি। এই গ্ৰন্থয়েই নিউটন গতিৰ তিনটি মৌলিক সূত্ৰেৰ উল্লেখ কৰে। তেওঁ বস্তুসমূহেৰ মধ্যবৰ্তী বলকে প্ৰকাশ কৰাৰ বাবে লাতিন ভাষায় গ্ৰাভিটাস শব্দটি ব্যবহাৰ কৰেআছিল; এই শব্দটিই পৰৱৰ্তীতে মহাকৰ্ষ বল নামে পৰিচিত হয়। এটি প্ৰকৃতিৰ অন্যতম এটা মৌলিক বল। নিউটন এ বিষয়েৰ উপৰ এটা তত্ত্বেৰ অবতাৰণা কৰে যা নিউটনেৰ মহাকৰ্ষ সূত্ৰ নামে পৰিচিত। একই গ্ৰন্থে নিউটন বাতাসে শব্দেৰ বেগেৰ প্ৰথম বিশ্লেষণমূলক নিৰ্ণয় প্ৰক্ৰিয়া ব্যাখ্যা কৰে। বয়েলেৰ সূত্ৰেৰ উপৰ ভিত্তি কৰে তেওঁ এই ব্যাখ্যা প্ৰদান কৰেআছিল। প্ৰিন্সিপিয়া গ্ৰন্থেৰ মাধ্যমে নিউটন আন্তৰ্জাতিক মহলে বিশেষ পৰিচিতি লাভ কৰে। তাৰ এটা প্ৰশংসাকাৰী মহল সৃষ্টি হয় যাৰ মাজত অন্যতম আছিল সুয়ইজাৰ‌ল্যাণ্ডে জন্মগ্ৰহণকাৰী গণিতবিদ নিকোলাস ফাটিও দ্য ডুইলিয়াৰ। এই গণিতবিদেৰ সৈতে নিউটন বিশেষ বন্ধুত্বেৰ সম্পৰ্ক গড়ে তুলেআছিল যা ১৬৯৩ সাল পৰ্যন্ত বিৰাজমান ছিল। এই বন্ধুত্ব ভেঙে যাওয়াৰ পৰ নিউটন মুষড়ে পড়েআছিল।

ধৰ্মীয় চিন্তাধাৰা

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: আইজাক নিউটনেৰ ধৰ্মীয় চিন্তাধাৰা

গতিৰ সূত্ৰ আৰু সৰ্বজনীন মহাকৰ্ষ সূত্ৰ নিউটনেৰ সেৰা দুইটি আবিষ্কাৰ হলেও এদেৰ ব্যবহাৰ সম্পৰ্কে তেওঁ সবসময়ই বিশেষ সতৰ্ক আছিল। এই তত্ত্বদয়েৰ আশ্ৰয় নিয়ে মহাবিশ্বকে কেবলমাত্ৰ এটা যন্ত্ৰ আখ্যা দেয়া আৰু এটা মহামহিম ঘড়িৰ নিয়ন্ত্ৰণেৰ এৰ বিকাশকে ব্যাখ্যা কৰা- এমনতৰ ব্যবহাৰেৰ ঘোড় বিৰোধী আছিল তেওঁ। এ সম্বন্ধে তেওঁ বলেন:

“ অভিকৰ্ষ গ্ৰহসমূহেৰ গতিৰ বিষয়টি ব্যাখ্যা কৰে, কিন্তু এটি ব্যাখ্যা কৰতে পাৰেনা, কে গ্ৰহসমূহৰকে গতিশীল হিচাপে নিৰ্দিষ্ট স্থানে স্থাপন কৰে দিলে। ঈশ্বৰ সকল কিছু নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু যা কিছু ঘটছে বা যা কিছু ঘটা সম্ভব তাৰ সগ্ৰন্থ তেওঁ জানেন। ”

বিজ্ঞান চৰ্চা নিউটনেৰ ধৰ্মীয় সাধনায় কোন ব্যাঘাত ঘটাতে পাৰেনি। তেওঁ প্ৰতিদিন নিয়মিত বাইবেল অধ্যয়ন কৰিছিল আৰু চাৰ্চেৰ আদি পিতাৰা আছিল নিউটনেৰ অন্যতম অনুপ্ৰেৰণা। এমনকি বিজ্ঞানেৰ চেয়ে তেওঁ ধৰ্ম গ্ৰন্থ, ধৰ্মীয় পিতা আৰু আলকেমি অধ্যয়ন কৰে অধিক সময় ব্যায় কৰিছিল। তেওঁ নিজেই বলেছেন, বাইবেলকে তেওঁ ঈশ্বৰেৰ শব্দ হিচাপে মৌলিকভাবে বিশ্বাস কৰে আৰু ঈশ্বৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত ব্যক্তিৰাই এটি ৰচনা কৰিছে বলেও তাৰ বিশ্বাস ছিল। তেওঁ নিজেও এসব গ্ৰন্থ-ৰচনাৰ সমালোচনামূলক এটা গ্ৰন্থ লিখেছেন যাৰ নাম অ্যান হিষ্টৰিক্যাল অ্যাকাউন্ট অফ টু নোটেব্‌ল কৰাপশন্‌স অফ স্ক্ৰিপচাৰ। নিউটন নিৰ্ধাৰণ কৰেআছিল যে, ৩৩ খ্ৰিষ্টাব্দেৰ ৩ এপ্ৰিল তাৰিখে যীশু খ্ৰিষ্টকে ক্ৰুশবিদ্ধ কৰা হৈছে। প্ৰথাগতভাবে গ্ৰহণযোগ্য তাৰিখেৰ সৈতে তাৰ গণনাকৃত এই তাৰিখেৰ মিল ছিল। নিউটন বাইবেলেৰ মধ্যকাৰ গুপ্ত তথ্যসমূহ অনুসন্ধানেৰ চেষ্টা কৰেআছিল, যদিও একাজে তাৰ সফলতা আসেনি। ধৰ্মতত্ত্ব আৰু আলকেমি বিষয়ে তাৰ বিশেষ উৎসাহ থাকলেও অন্য অনেকেৰ মত তেওঁ অন্ধভাবে তেওঁ এসমূহৰৰ চৰ্চা কৰেি, বৰং বৈজ্ঞানিক পদ্ধতিৰ মাধ্যমে এসমূহৰৰ পৰীক্ষণ পৰিচালনা কৰিছে। তাৰ কাষত ধৰ্ম আৰু বিজ্ঞান নিয়ে তাৰ কৰা তাৰ পৰীক্ষণসমূহৰ একই। কাৰণ উভয়েৰই লক্ষ্য বিশ্ব কিভাবে ক্ৰিয়া কৰছে তা পৰ্যবেক্ষণ আৰু বোঝাৰ চেষ্টা কৰা।

নিউটনকে ট্ৰিনিটিতে চাৰ্চেৰ আইনসমূহ অমান্য কৰতে হতে পাৰতো। সংখ্যালঘুদেৰ দৃষ্টি দিয়ে চিন্তা কৰলে দেখা যায়, T.C. Pfizenmaier ট্ৰিনিটি চাৰ্চেৰ সৈতে দ্বিমত পোষণ কৰে বলেআছিল, নিউটন অধিকাংশ প্ৰোটেষ্ট্যান্ট, অ্যাংগ্লিকান আৰু ৰোমান ক্যাথলিক দ্বাৰা পৰিচালিত চাৰ্চ তথা পশ্চিমাঞ্চলীয় মৌল বিশ্বাসেৰ প্ৰতি অতটা আস্থাশীল আছিলনা; বৰং তেওঁ পূৰ্বাঞ্চলীয় অৰ্থোডক্স বিশ্বাসেৰ অনুসাৰী আছিল। সমকালীন সময়ে নিউটনকে এজন ৰসিক্ৰুশিয়ান হিচাপেও সন্দেহ কৰা হতো। অবশ্য ৰয়েল সোসাইটি আৰু ৰাজা চাৰ্লস ২-এৰ বিচাৰালয়েৰ অনেকেই এই মতবাদেৰ অনুসাৰী আছিল। জীবদ্দশায় বিজ্ঞানেৰ চেয়ে নিউটন ধৰ্ম বিষয়েই বেছি লিখেছেন। তেওঁ যুক্তিসম্মতভাবে এটা চিৰন্তন বিশ্বেৰ ধাৰণা পোষণ কৰিছিল; কিন্তু হাইলোজোইজ্‌ম-এ বিশ্বাস কৰেি কখনও, যা লাইবনিজ আৰু বাৰুচ স্পিনোজাৰ মাজত প্ৰচ্ছন্ন ছিল। তাৰ মতে নিয়মতান্ত্ৰিক আৰু গতিশীল মহাবিশ্ব এটা সক্ৰিয়া কাৰণ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত, কিন্তু সেবাবেে এটিকে অবশ্যই হতে হবে নিয়মিত।

ধৰ্মীয় চিন্তাৰ উপৰ নিউটনেৰ প্ৰভাৱ

উইলিয়াম ব্লেইককৃত নিউটন। এখানে তাকে 'স্বৰ্গীয় জিওমিটাৰ' হিচাপে দেখানো হৈছে

যুক্তিবাদী গ্ৰন্থকাৰেৰা নিউটন আৰু ৰবাৰ্ট বয়েলেৰ যান্ত্ৰিক দৰ্শনকে উন্নত কৰে তাকে এটা গ্ৰহণযোগ্য মৰ্যাদায় ভূষিত কৰেছিল। তাদেৰ কাষত এটি ছিল সৰ্বেশ্বৰবাদ আৰু এনথুসিয়াজ্‌ম-এৰ এটা বিকল্প। ল্যাটিচুডিনাৰিয়ান-দেৰ মত সকল অৰ্থোডক্স আৰু বিসংবাদী (dissident) ধৰ্মপ্ৰচাৰকৰাই তাৰ এই চিন্তাধাৰাকে দ্ৰুত গেহণ কৰে নিয়েছিল। এ হিচাপে তখন, বিজ্ঞানেৰ সৰল বৰ্ণনা আৰু ব্যাখ্যাকে কুসংস্কাৰাচ্ছন্ন এনথুসিয়াজ্‌ম-এৰ আবেগী আৰু অধিবিদ্যাগত সৰ্বপ্ৰধান বিষয়সমূহেৰ সৈতে বিতৰ্কে বা যুদ্ধে উপনীত হওয়াৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় এটা উপকৰণ জ্ঞান কৰা হয়েছিল। একই সৈতে সমকালীন ইংৰেজদেৰ মত তৰঙ্গেৰ মত বৰ্ধনশীল ঈশ্বৰবাদৰাও নিউটনেৰ আবিষ্কাৰসমূহকে ব্যবহাৰ কৰে প্ৰমাণ কৰতে চেয়েছিল যে, এটা প্ৰাকৃতিক ধৰ্মেৰ অস্তিত্ব ৰৈছে।

মহাবিশ্ব সম্বন্ধে বয়েলেৰ যান্ত্ৰিক ধাৰণা, প্ৰাক-এনলাইটেনমেন্ট যুগেৰ জাদুকৰী ধাৰণাসমূহ আৰু খ্ৰিষ্টান ধৰ্মেৰ ৰহস্যাবৃত উপকৰণসমূহেৰ বিৰুদ্ধে যে আক্ৰমণ পৰিচালিত হয়েছিল তাকে এটা ভিত্তিৰ উপৰ দাড় কৰিয়ে দেয়। নিউটন কেবল গাণিতিক প্ৰমাণেৰ বয়েলেৰ চিন্তাধাৰাকে পূৰ্ণতা দান কৰে। একই সৈতে তেওঁ একে জনপ্ৰিয় কৰে তোলাৰ পিছনে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। মধ্যস্থতাকাৰী ঈম্বৰেৰ ধাৰণাকে পৰিত্যাগ কৰে নিউটন এমন এটা মহাবিশ্বেৰ ধাৰণাকে পুনৰ্জীৱন দান কৰেআছিল, যা এজন ঈশ্বৰেৰ সুনিপুণ হাতে নিৰ্মিত হৈছে আৰু যুক্তিসঙ্গত আৰু সৰ্বজনীন মৌল নীতিৰ মাধ্যমে যাৰ সমগ্ৰ নকশা কৰা হৈছে।

নিউটন ঈশ্বৰকে এমন এজন মহান স্ৰষ্টা হিচাপে দেখেছেন, সমগ্ৰ সৃষ্টিজগতেৰ এই বিশালতাৰ মুখেও যাৰ অস্তিত্বকে অস্বীকাৰ কৰা যায় না। কিন্তু অদূৰদৰ্শী ধৰ্মতাত্ত্বিক গবেষণাৰ শেষে এখন ঈশ্বৰকে বিশ্ব পৰিচালনাৰ ক্ৰিয়াকৰ্ম পৰা সম্পূৰ্ণ উপেক্ষা কৰা হৈছে; অন্তত নিউটনেৰ নীতি বিষয়ে বলতে গিয়ে লাইবনিজ এ বিষয়টিৰ দিকেই সবাৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছে। কাৰণ ধাৰণা কৰা হৈছে, বিশ্ব পৰিচালনায় মধ্যস্থতাৰ ধাৰণা মেনে নিলে ঈশ্বৰেৰ সৃষ্টিৰ মাজতই এটা ত্ৰুটিৰ ধাৰণা প্ৰকট হয়ে উঠে; এজন মহাপৰাক্ৰমশালী ও সব দিক দিয়ে সঠিক স্ৰষ্টাৰ পক্ষে যা সৃষ্টি কৰা সম্ভব হতে পাৰেনা। এই কাৰণ দৰ্শানোৰ মাধ্যমে সব কিছু কৰা হলো, অথচ নিউটন নিজে কখনই এই কাৰণেৰ দিকে মানুহেৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰেি। লাইবনিজেৰ ব্যাখ্যাৰ মাধ্যমে নিজেৰ সৃষ্ট জগত পৰা স্ৰষ্টাৰ ধাৰণাকে সম্পূৰ্ণ মুছে ফেলা হৈছে। ঈশ্বৰবিহীন এই মহাবিশ্বে তাই এখন কেবল মানুহেৰ ৰাজত্ব। মানুহই এৰ সৃষ্টি ও পৰিচালনা প্ৰক্ৰিয়া ব্যাখ্যা কৰাৰ দাবীদাৰ আৰু সে-ই জগতেৰ সব অনিষ্ট অপসাৰণেৰ ক্ষমতাৰ অধিকাৰী। অপৰদিকে, ল্যাটিচুডিনাৰিয়ান আৰু নিউটনীয় ধাৰণাকে আত্মস্থ কৰাৰ মাধ্যমে জন্ম নিয়েছে ধৰ্মেৰ আৰেকটি নতুন দল যাৰা মিলেনাৰিয়ান নামে পৰিচিত। এৰা যান্ত্ৰিক মহাবিশ্বেৰ ধাৰণা বিশ্বাসী। কিন্তু এই বিশ্বাস নিয়ে গবেষণা কৰতে গিয়েও মিলেনাৰিয়ানৰা সেই প্ৰাচীন এনথুসিয়াজ্‌ম আৰু ৰহস্যময়তাৰ সম্মুখীন হৈছেন যাৰ মুলোৎপাটন কৰাৰ বাবে এনলাইটেনমেন্টেৰ যুগে অনেক প্ৰচেষ্টাই কৰা হৈছে।

বিশ্বেৰ সমাপ্তি সম্বন্ধনীয় ধাৰণা

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: আইজাক নিউটনেৰ জ্যোতিষ শাস্ত্ৰ চৰ্চা

১৭০৪ খ্ৰিষ্টাব্দে লেখা এটা পাণ্ডুলিপিতে নিউটন বাইবেল পৰা বৈজ্ঞানিক তথ্য বেৰ কৰে আনাৰ বাবে তাৰ প্ৰচেষ্টাৰ কথা লিখেছেন। তেওঁ অনুমান কৰেআছিল ২০৬০ চনতৰ আগে বিশ্ব ধ্বংস হবেনা। এই ভবিষ্যদ্বাণী কৰতে গিয়ে তেওঁ বলেআছিল:

“ আমি এটি এবাবে উল্লেখ কৰিনি যে, বিশ্ব চৰাচৰ কখন ধ্বংস হবে তাৰ সময় আমি সবাইকে জানাতে চাই; বৰং এবাবে যে, কল্পনাৰ ৰাজ্যে বসবাসকাৰী ব্যক্তিৰা বিশ্বেৰ ধ্বংস সম্বন্ধে যা বলছেন তাৰ সবসমূহৰকে এটা সীমাৰ মাজত বেঁধে দেয়া। আৰু এটি কৰাৰ মাধ্যমে আমি পবিত্ৰ ভবিষ্যদ্বাণীসমূহেৰ যেটি ব্যৰ্থ প্ৰমাণিত হবে তাকে সৈতে সৈতে বিফল হিচাপে চিহ্নিত কৰাৰ উপায় নিৰ্ধাৰণ কৰলাম। ”

জাল মুদ্ৰা প্ৰস্তুতকাৰকদেৰ প্ৰতি নিউটন

ৰয়েল মিন্টেৰ ওয়াৰ্ডেন থাকাকালীন সময়ে নিউটন অনুমান কৰে যে, গ্ৰেট ৰিকয়েনেজেৰ সময় প্ৰাপ্ত মুদ্ৰাসমূহেৰ মাজত শতকৰা ২০ ভাগই জাল। মুদ্ৰা জাল কৰা এটা কঠোৰ শাস্তিযোগ্য অপৰাধ ছিল যাৰ কাৰণে জেল, জৰিমানা বা ফাঁসি পৰ্যন্ত হতে পাৰতো। এতদসত্ত্বেও সবাতোকৈ এ বিষয়ে প্ৰতাপশালী সন্ত্ৰাসীদেৰ বিৰুদ্ধে পৰ্যাপ্ত সাক্ষ্যপ্ৰমাণ জোগাড় কৰা বেশ কষ্টসাধ্য হয়ে পড়তো। এই কাজে নিউটন অন্যদেৰ মতই পাৰঙ্গমতা প্ৰদৰ্শনে সক্ষম হন।

বিভিন্ন সৰাইখানাৰ আশেপাশে চলাচল কৰাৰ সময়ে সন্ত্ৰাসীদেৰ বিৰুদ্ধে অনেক সাক্ষ্যপ্ৰমাণ নিউটন নিজেই জোগাড় কৰেআছিল। ইংৰেজ আইনে প্ৰাচীন অনেক প্ৰথাই বেশ গুৰেত্বেৰ সৈতে বিৰাজমান ছিল যাৰ মাধ্যমে বিচাৰেৰ পথে সব বাঁধা দূৰ কৰা সম্ভব ছিল। নিউটন এ কাজটিই কৰেআছিল। নিউটন জাষ্টিস অফ দ্য পিস পদে দায়িত্ব পান আৰু ১৬৯৮ পৰা ১৬৯৯ সনেৰ মাজত যথেষ্ট সাক্ষ্যপ্ৰমাণসহ প্ৰায় ২০০ জন সন্দেহভাজন দুষ্কৃতিকাৰীৰ মুখোমুখি হন। তেওঁ তাৰ অবিযোগসমূহৰতে বিজয় লাভ কৰে আৰু ১৬৯৯ চনতৰ ফেব্ৰুয়াৰিতে ১০ জন আসামীকে শাস্তি প্ৰদানেৰ উপযুক্ত কৰে তোলেন। পৰৱৰ্তীতে তেওঁ তাৰ সব পুলিশী তদন্তেৰ সূত্ৰ ধ্বংস কৰে ফেলেন।

সম্ভবত ৰাজাৰ এটৰ্নি হিচাপে নিউটনেৰ সবাতোকৈ বড় সাফল্য এসেছিল উইলিয়াম ক্যালোনাৰেৰ বিৰুদ্ধে। ক্যালোনাৰেৰ নীল নকশাৰ মাজত এটা ছিল ক্যাখলিকদেৰ মাজত ষড়যন্ত্ৰেৰ বীজ বুনে দেয়া আৰু পৰৱৰ্তীতে দুৰ্ভাগা ষড়যন্ত্ৰকাৰীদেৰকে বিপদে ফেলা যাদেৰকে মূলত সে-ই ফাঁদে ফেলেছিল। ক্যালোনাৰ এতোটাই ধনী হয়ে উঠেছিল যে তাকে সবাই ভদ্ৰলোক হিচাপেই জ্ঞান কৰতো। সে আইনসভায় এটা পিটিশন দেয় এই বলে যে, ৰয়েল মিন্ট জাল মুদ্ৰা প্ৰস্তুতকাৰকদেৰ বিভিন্ন উপকৰণ দিয়ে সহায় কৰছে। অন্য আৰও কয়েকজন এই পিটিশন দিয়েছিল। ক্যালোনাৰ প্ৰস্তাব কৰে মিন্টেৰ কৰ্মক্ষমতা বাড়ানোৰ বাবে তাকে মিন্টেৰ কাৰ্যপ্ৰণালী নিয়মিত পৰ্যবেক্ষণ কৰাৰ সুযোগ দেয়া হোক। একই সৈতে সে জাল মুদ্ৰা বানানোৰ সৈতেও জড়িত ছিল। এতে নিউটন ক্ষুব্ধ হয়ে উঠেন আৰু ক্যালোনাৰেৰ সব কুকৰ্ম প্ৰকাশেৰ বাবে মৰিয়া হয়ে উঠেন। বিভিন্ন সাক্ষ্যপ্ৰমাণেৰ মাধ্যমে তেওঁ জানতে পাৰেন, ক্যালোনাৰ মুদ্ৰা জাল কৰাৰ কাজে জড়িত আছে। অবিলম্বে তেওঁ ক্যালোনাৰকে বিচাৰেৰ সম্মুখীন কৰে। কিন্তু উচ্চ পৰ্যায়ে প্ৰচুৰ বন্ধু থাকাৰ সুবাদে সে ছাড়া পেয়ে যায়। দ্বিতীয় আৰেকবাৰ নিউটন তাকে বিচাৰেৰ সম্মুখীন কৰে আৰু এ সময় নিউটনেৰ হাতে চূড়ান্ত প্ৰমাণ ছিল। এৰ ফলে ক্যালোনাৰকে অভিযুক্ত কৰা হয় আৰু ১৬৯৯ সনেৰ মাৰ্চ ২৩ তাৰিখে লণ্ডনেৰ টাইবাৰ্নে তাকে ফাঁসিৰ কাষ্ঠে ঝুলানো হয়।

আলোকিত যুগেৰ দাৰ্শনিকেৰা

আলোকিত যুগেৰ দাৰ্শনিকেৰা বিজ্ঞানেৰ জগতে পূৰ্বসূৰী আৰু উত্তৰসূৰীধেৰ এটা সংক্ষিপ্ত তালিকা প্ৰকাশ কৰে। এই তালিকাৰ মূল ব্যক্তিত্ব আছিল গ্যালিলিও, ৰবাৰ্ট বয়েল আৰু নিউটন। বৰ্তমান যুগেৰ প্ৰতিটি ভৌত আৰু সামাজিক ক্ষেত্ৰেৰ প্ৰকৃতি আৰু প্ৰাকৃতিক নিয়মেৰ ধাৰণা উপস্থাপনে এই তিনজনকে বলা হৈছে অগ্ৰদূত আৰু পথপ্ৰদৰ্শক। এৰ সাপেক্ষে ইতিহাসেৰ দীক্ষা আৰু এৰ উপৰ ভিত্তি কৰে গড়ে উঠা সামাজিক গঠনকে বাদ দিয়ে দেয়া যায়।

প্ৰকৃতি আৰু যুক্তি দ্বাৰা বোধগম্য মৌল নীতিসমূহেৰ আলোকে নিউটনই প্ৰথম মহাবিশ্বেৰ ধাৰণাকে পৰিষ্কাৰ কৰতে সমৰ্থ হন। এবাবে একেই বলা যায় আলোকিত যুগেৰ আদৰ্শেৰ সূচনা। জন লক আৰু ভলতেয়াৰ ৰাজনৈতিক পদ্ধতিতে প্ৰাকৃতিক নিয়মেৰ প্ৰয়োগ ঘটিয়েছেনআৰু এৰ মাধ্যমে অন্তৰ্জাত অধিকাৰ সম্বন্ধে উপদেশ দিছে; অ্যাডাম স্মিথ আৰু অনেক ফিজিওক্ৰ্যাটৰা মনোবিজ্ঞান আৰু আত্ম-চাহিদাৰ প্ৰাকৃতিক ধাৰণাসমূহকে অৰ্থনৈতিক পদ্ধতিতে প্ৰয়োগ কৰে আৰু সমাজবিজ্ঞানীৰা প্ৰগতিৰ প্ৰাকৃতিক নকশাৰ সৈতে ইতিহাসেৰ সামঞ্জস্য স্থাপনেৰ চেষ্টা কৰাৰ বাবে বৰ্তমান সামাজিক আইনেৰ সমালোচনা কৰে। Monboddo আৰু স্যামুয়েল ক্লাৰ্ক নিউটনেৰ গবেষণাৰ উপাদানসমূহ নিয়ে কাজ কৰা পৰা বিৰত পৰাছেন, কিন্তু অনিবাৰ্যভাবেই প্ৰকৃতি সম্বন্ধে তাদেৰ শক্তিশালী ধৰ্মীয় চিন্তাধাৰাৰ সৈতে বিৰোধ স্থাপনেৰ বাবে তাৰা নিউটনেৰ গবেষণা যুক্তি দিয়ে বোঝাৰ চেষ্টা কৰতে বাধ্য হৈছেন।

নিউটনেৰ গতিৰ সূত্ৰ

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: নিউটনেৰ গতি সূত্ৰ

নিউটনেৰ গতিৰ তিনটি বিখ্যাত সূত্ৰ হৈছে:

1. স্থিৰ বস্তু আজীৱন স্থিৰ থাকতে চায় আৰু গতিশীল বস্তু আজীৱন সমগতিতে গতিশীল থাকতে চায় যতক্ষণ না তাৰ উপৰ কোন বহিঃস্থ নেট শক্তি প্ৰয়োগ কৰা হয়। (এটি জড়তাৰ সূত্ৰ নামেও পৰিচিত)
2. প্ৰযুক্ত বল বস্তুৰ ভৰবেগেৰ পৰিবৰ্তনেৰ হাৰেৰ সমানুপাতিক। গাণিতিকভাবে একে এভাবে লিখা হয়:${\vec {F}}={\frac {d{\vec {p}}}{dt}}\,=\,{\frac {d}{dt}}(m{\vec {v}})\,=\,{\vec {v}}\,{\frac {dm}{dt}}+m\,{\frac {d{\vec {v}}}{dt}}\,.$ভৰ ধ্ৰুবক ধৰলে প্ৰথম টাৰ্মটি চলে যায়। ত্বৰণকে ${\vec {a}}\ =\ d{\vec {v}}/dt$ হিসবে চিহ্নিত কৰলে সেই বিথ্যাত সমীকৰণটি পোৱা যায়:${\vec {F}}=m\,{\vec {a}}\,,$ যা পৰা আমৰা জানতে পাৰি, "কোন বস্তুৰ ত্বৰণ এৰ উপৰ প্ৰযুক্ত মোট বলেৰ মানেৰ সমানুপাতিক আৰু এৰ ভৰেৰ ব্যস্তানুপাতিক।"
3. প্ৰত্যেক ক্ৰিয়াৰই এটা সমান ও বিপৰীত প্ৰতিক্ৰিয়া ৰৈছে।

নিউটনেৰ আপেল

নিউটনেৰ আপেল গাছটিৰ এটা বিখ্যাত বংশধৰ। কেমব্ৰিজেৰ বোটানিক্যাল গাৰ্ডেনে এটি পোৱা গেছে।

“ When Newton saw an apple fall, he found, in that slight startle from his contemplation, ‘tis said, a mode of proving that the earth turn’d round in a most natural whirl, called gravitation; and this is the sole mortal who could grapple, since Adam, with a fall, or with an apple. ”

গাছ পৰা এটা আপেলতে পড়তে দেখে নিউটন প্ৰথম সৰ্বজনীন মহাকৰ্ষ বলেৰ সূত্ৰ নিয়ে গবেষণায় উদ্বুদ্ধ হয়েআছিল বলে এটা বিখ্যাত গল্প প্ৰচলিত ৰৈছে। কাৰ্টুনেৰ মাধ্যমে আৰও ফুটিয়ে তোলা হৈছে যে, আপেলটি আসলে নিউটনেৰ মাথায় আঘাত কৰেছিল আৰু এ কাৰণেই মহাকৰ্ষেৰ বুদ্ধিটি তাৰ মাথায় খেলে যায়। নিউটনেৰ ভাইয়েৰ মেয়েৰ স্বামী আৰু ৰয়েল মিন্টে তাৰ সহকাৰী জন কণ্ডুইট নিউটনেৰ জীৱনী লিখতে গিয়ে এই ঘটনাটিৰ বৰ্ণনা দিছে এভাবে:

১৬৬৬ সনে নিউটন কেসব্ৰিজ ছেড়ে লিংকনশায়াৰে তাৰ মা'ৰ কাষত চলে আসেন। সেখানকাৰ বাগানে বসে একদিন তেওঁ গভীৰ চিন্তায় মগ্ন আছিল। এমন সময় তাৰ মাথায় আসে অভিকৰ্ষ শক্তি (যা এটা আপেলকে গাছ পৰা মাটিতে নামিয়ে নিয়ে আসে) পৃথিৱী পৰা কেবল এটা নিৰ্দিষ্ট দূৰত্বেৰ মাজত সীমাবদ্ধ থাকতে পাৰেনা। সাধাৰণত যেমনটা চিন্তা কৰা হয় এই শক্তি নিশ্চয়ই তাৰ পৰা অনেক দূৰত্ব পৰ্যন্ত তাৰ শক্তি বজায় ৰাখে। নিজেৰ মনে তেওঁ বলে যেতে থাকেন, এই বলটি কেনইবা চাঁদ পৰ্যন্ত প্ৰসাৰিত হবেনা। আৰ সেক্ষেত্ৰে এটি চাঁদেৰ গতিকে প্ৰভাৱান্বিত কৰে আৰু সম্ভবত তাকে কক্ষপথে স্থান কৰে দেয়ে। এৰ উপৰ ভিত্তি কৰেই তেওঁ হিসাব কৰতে বসে যান যে, এই ধাৰণাৰ ফলাফল কি হতে পাৰে।

প্ৰশ্ন এটি ছিলনা যে, অভিকৰ্ষ বল আদৌ আছে কি-না। বৰং প্ৰশ্ন ছিল এই বলটি এতো দূৰত্ব পৰ্যন্ত আপন প্ৰভাৱ প্ৰসাৰিত কৰতে পাৰে কি-না যাতে এমনকি চন্দ্ৰেৰ উপৰও কৰ্তৃত্ব প্ৰতিষ্ঠা কৰা যায়। নিউটন দেখান যে, এই বলটি যদি দূৰত্বেৰ বিপৰীত বৰ্গীয় সূত্ৰানুসাৰে কমতে থাকে তাহলে চাঁদেৰ কক্ষীয় পৰ্যায়েৰ যে মান পোৱা যায় তা সামঞ্জস্যপূৰ্ণ। তেওঁ ধাৰণা কৰে এই একই বল অন্যান্য সকল কক্ষীয় গতিৰ বাবে দায়ী। আৰ তাই এৰ নাম দেন "সৰ্বজনীন মহাকৰ্ষ"।

উইলিয়াম ষ্টাকলি নামক অপৰ এজন সমসাময়িক লেখক তাৰ "মেময়েৰ্‌স অফ ছাৰ আইজাক নিউটন্‌স লাইফ" নামক গ্ৰন্থে ১৭২৬ সনেৰ এপ্ৰিল ১৫ তাৰিখে কেনিংষ্টনে নিউটনেৰ সৈতে তাৰ এটা বাক্যালাপেৰ বৰ্ণনা দেন। এই বাক্যালাপেৰ এক পৰ্যায়ে নিউটন বলেন যে, "মহাকৰ্ষ নিয়ে তেওঁ আগে পৰাই চিন্তিত আছিল। এমন সময় বাগানে গবেষণাৰ মুড নিয়ে বসে থাকাৰ সময় গাছ পৰা এটা আপেল মাটিতে পতিত হয়। আপেলটি কেন সব সময় অভিলম্ব বৰাবৰ মাটিৰ দিকে পতিত হয়, তেওঁ নিজেৰ মনে চিন্তা কৰে। কেন পাশে বা উপৰ দিকে যায়না, সবসময়ই কেন পৃথিৱীৰ কেন্দ্ৰেৰ দিক বৰাবৰ পতিত হয়।" একই ধৰণেৰ বাক্যেৰ সমাবেশে ভলতেয়াৰ তাৰ "এসে অন এপিক পোয়েট্ৰি" (১৭২৭) নামক প্ৰবন্ধে লিখেছেন "আইজাক নিউটন যখন তাৰ বাগানে হাটআছিল. তখন গাছ পৰা এটা আপেলকে মাটিতে পড়তে দেখে প্ৰথম মহাকৰ্ষ পদ্ধতি সম্বন্ধে তাৰ বোধদয় হয়।" এই বৰ্ণনাসমূহৰ সম্ভবত কিছুটা অতিৰঞ্জিত। কাৰণ নিউটনেৰ নিজেৰ বৰ্ণনা অনুযায়ী, তেওঁ উল্‌সথৰ্প ম্যানৰে তাৰ নিহেৰ বাসাৰ জানালাৰ কাষত বসে আছিল। এমন সময় জানালা দিয়ে গাছ পৰা এটা আপেল মাটিতে পড়তে দেখেন।

নিউটন যে গাছটিৰ কথা বলেছেন তা চিহ্নিত কৰতে গিয়ে অনেকসমূহৰ গাছকেই নিৰ্বাচিত কৰা হৈছে। গ্ৰান্থামেৰ কিংস স্কুলেৰ দাবী অনুসাৰে গাছটি স্কুল কৰ্তপক্ষ কিনে নিয়েছিল। কিনে নেয়াৰ পৰ গাছটি উপড়িয়ে ফেলে প্ৰধান শিক্ষকেৰ বাগানে পুনৰায় লাগানো হয়। বৰ্তমানে উল্‌সথৰ্প ম্যানৰেৰ দায়িত্বে থাকা ন্যাশনাল ট্ৰাষ্ট এই দাবী মেনে নেয়নি। তাদেৰ মতে ম্যানৰেৰ বাগানেই গাছটি ৰৈছে। এই গাছেৰ এটা বংশধৰ কেমব্ৰিজেৰ ট্ৰিনিটি কলেজেৰ প্ৰধান ফটকেৰ পাশে বেড়ে উঠতে দেখা যায়। নিউটন ট্ৰিনিটি কলেজে অধ্যয়নকালে যে কক্ষে থাকতেন তাৰ ঠিক নিচেই গাছটি অবস্থিত।

বিশ্বেৰ সমাপ্তি

নিউটন ১৭০৪ চনতৰ কিছু পাণ্ডুলিপিতে লিখেছেন ২০৬০ খ্ৰিষ্টাব্দে পৃথিৱী ধ্বংস হয়ে যাবে।

সমালোচনা

বিজ্ঞানী ষ্টিফেন হকিং তাৰ আ ব্ৰিফ হিষ্টৰি অফ টাইম গ্ৰন্থেৰ পৰিশিষ্টে নিউটনেৰ এটা সংক্ষিপ্ত জীৱনী সংযুক্ত কৰিছে যাতে নিউটনেৰ ব্যক্তিগত জীৱন সম্পৰ্কে বেশ কিছু সমালোচনা প্ৰকাশিত হৈছে। তাৰ প্ৰিন্সিপিয়া গ্ৰন্থ প্ৰকাশিত হওয়াৰ পৰ নিউটন বিপুল জনপ্ৰিয়তা অৰ্জন কৰে, ৰয়েল সোসাইটিৰ সভাপতি নিৰ্বাচিত হন আৰু প্ৰথম বিজ্ঞানী হিচাপে নাইট উপাধি লাভ কৰে। এৰ পৰপৰই নিউটনেৰ সৈতে দুইজন জ্যোতিৰ্বিজ্ঞানী যাৰা তাৰ প্ৰিন্সিপিয়া গ্ৰন্থ লিখাৰ সময় তথ্য দিয়ে সহায় কৰেআছিল তাদেৰ সৈতে সংঘৰ্ষ বাঁধে। এৰা হলেন ৰয়েল আৰু ফ্ল্যামষ্টিড। সংঘৰ্ষেৰ কাৰণ, নিউটন তাদেৰ কাছ পৰা এমন কিছু তথ্য চেয়েআছিল যা তাৰা দিতে সম্মত হননি। নিউটন কোন না সহ্য কৰতে পাৰতেননা। তেওঁ নিজেকে ৰয়েল মানমন্দিৰেৰ পৰিচালনা পৰিষদে অন্তৰ্ভুক্ত কৰে তাৰ চাওয়া সেই তথ্য-উপাত্তসমূহৰৰ অবিলম্বে প্ৰকাশেৰ দাবী কৰে। কিন্তু তেওঁ উপাত্তসমূহৰ পাননি। এৰই ধাৰাবাহিকতায় তেওঁ ফ্ল্যামষ্টিডেৰ গবেষণাকৰ্ম তাৰ কাছ পৰা কেড়ে নিয়ে এডমণ্ড হ্যালিৰ নামে প্ৰকাশেৰ ব্যবস্থা কৰে; অথচ হ্যালি আছিল ফ্ল্যামষ্টিডেৰ আজীৱন শত্ৰু। সুবিচাৰেৰ আশায় ফ্ল্যামষ্টিড আদালতেৰ আশ্ৰয় নেন আৰু বিচাৰেৰ পৰ তাৰ কাছ পৰা চুৰি কৰে নেয়া গবেষণাকৰ্মেৰ প্ৰকাশনা বন্টনেৰ উপৰ নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰা হয়। প্ৰতিশোধ নেয়াৰ বাবে নিউটন তাৰ লেখা প্ৰিন্সিপিয়া গ্ৰন্থয়েৰ পৰৱৰ্তী সংস্কৰণসমূহে ফ্ল্যামষ্টিডেৰ নামে উল্লেখিত সকল তথ্য সংগ্ৰহ কেটে বাদ দিয়ে দেন।

নিউটনেৰ সৈতে আৰেকটি বড় ধৰণেৰ বিৰোধ ছিল জাৰ্মান দাৰ্শনিক ও গণিতজ্ঞ গটফ্ৰিড লাইবনিজেৰ। লাইবনিজ আৰু নিউটন সম্পূৰ্ণ স্বাধীনভাবে প্ৰায় একই সময়ে বিজ্ঞানেৰ এটা নতুন শাখাৰ উন্নয়ন ঘটান যা ক্যালকুলাস নামে পৰিচিত। আধুনিক পদাৰ্থবিজ্ঞানেৰ অন্যতম ভিত্তি হৈছে এই শাখাটি। যদিও আমৰা এখন জানি নিউটন লাইবনিজেৰ কয়েক বছৰ পূৰ্বেই এটি আবিষ্কাৰ কৰেআছিল, তবে তেওঁ তা প্ৰকাশ কৰেআছিল অনেক পৰে অৰ্থাৎ ১৬৯৩ সনে; আৰ পূৰ্ণ বিবৰণ প্ৰকাশ কৰেআছিল ১৭০৪ খ্ৰিষ্টাব্দে। অথচ লাইবনিজ তাৰ কাজেৰ এটা পূৰ্ণ বিবৰণ ১৬৮৪ চনতই প্ৰকাশ কৰেআছিল। মূলত লাইবনিজেৰ ব্যবকলন পদ্ধতিই পৰৱৰ্তীতে মহাদেশ জুড়ে গৃহীত হয়েছিল। কে আগে এটি আবিষ্কাৰ কৰিছে তা নিয়ে তৎকালীন বিজ্ঞানী সমাজেৰ মাঝে প্ৰবল বিতৰ্কেৰ সূত্ৰপাত ঘটে। দুজনেৰ বিৰুদ্ধে ও পক্ষেই অনেক লেখালেখি হয়। আশ্চৰ্যেৰ বিষয়, নিউটনেৰ পক্ষে লিখিত অধিকাংশ প্ৰবন্ধই ছিল তাৰ নিজেৰ লেখা আৰু তাৰ বন্ধুদেৰ নামে প্ৰকাশিত। বাগ্‌বিতণ্ডা চলতে থাকায় লাইবনিজ বিষয়টি ৰয়েল সোসাইটিতে উত্থাপন কৰে। সোসাইটিৰ সভাপতি নিউটন এৰ সঠিক অনুসন্ধানেৰ বাবে তাৰ বন্ধুদেৰ নিয়ে এটা পক্ষপাতিত্বমূলক কমিটি গঠন কৰে। এই কমিটি পূৰ্ণ ক্ষমতায় কাজ আৰম্ভ কৰে ১৭১১ সনে। ৰয়েল সোসাইটিৰ প্ৰতিবেদনে লাইবনিজকে গবেষণা কৰ্ম চুৰিৰ দায়ে অভিযুক্ত কৰা হয়। এৰপৰ নিউটন নাম গোপন কৰে এক সাময়িকীতে ৰয়েল সোসাইটিৰ প্ৰতিবেদনেৰ পক্ষেও লিখেআছিল। লাইবনিজেৰ মৃত্যুৰ পৰ নিউটন বলেআছিল. লাইবনিজেৰ মন ভেঙ্গে দিয়ে তেওঁ খুব শান্তি পাইছেন। লাইবনিজেৰ সৈতে যখন তাৰ বিৰোধ চলছিল তখনই নিউটন কেমব্ৰিজ ছেড়ে চলে গিয়েআছিল। বিজ্ঞানেৰ জগৎ ছেড়ে তেওঁ ক্যাথলিক-বিৰোধী ৰাজনীতি ও পৰৱৰ্তীতে সংসদীয় কাজে যোগ দেন। একসময় ৰয়েল মিন্টেৰ ওয়াৰ্ডেনেৰ মত গুৰুত্বপূৰ্ণ পদে অধিষ্ঠিত হন। সেখান পৰা তেওঁ জাল-বিৰোধী কৰ্মকাণ্ডকে জোৰদাড় কৰে তুলেন। এৰ কাৰণে অনেককে প্ৰাণ দিতে হয়েছিল বলে ষ্টিফেন হকিং তাৰ গ্ৰন্থয়ে লিখেছেন।

ৰচনাসমূহ

• মেথড অব ফ্লাক্সনস (১৬৭১)
• Of Natures Obvious Laws & Processes in Vegetation (১৬৭১ - ৭৫) আলকেমি বিষয়ে অপ্ৰকাশিত ৰচনা
• De Motu Corporum in Gyrum (১৬৮৪)
• Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (১৬৮৭)
• অপটিক্স (১৭০৪)
• Reports as Master of the Mint (১৭০১ - ২৫)
• অ্যাৰিথমেটিকা ইউনিভাৰ্সালিস (১৭০৭)
• Short Chronicle, The System of the World, Optical Lectures, The Chronology of Ancient Kingdoms, Amended আৰু De mundi systemate মৃত্যুৰ পৰ ১৭২৮ চনত প্ৰকাশিত হয়।
• An Historical Account of Two Notable Corruptions of Scripture (১৭৫৪)

তথ্য সংগ্ৰহ

• GREAT BOOKS OF THE WESTERN WORLD: Mortimer J. Adler (Editor in chief). Part 32 (NEWTON, HUYGENS). Biographical Note (Sir Isaac Newon, 1642 - 1727)

আৰও দেখুন

• ক্যালকুলাসেৰ ইতিহাস
• লাইবনিৎস ও নিউটনেৰ ক্যালকুলাস বিবাদ
• জনপ্ৰিয় সংস্কৃতিতে আইজাক নিউটন
• আইজাক নিউটনেৰ শেষ জীৱন
• নিউটন ফ্ৰ্যাক্টাল
• নিউটন ধাৰা

প্ৰাসঙ্গিক অধ্যয়ন

সূত্ৰমূলক

• Bell, E.T. (1937). Men of Mathematics. প্ৰকাশক New York: Simon and Schuster. ISBN 0-671-46400-0.  Excerpt
• Christianson, Gale (1984). In the Presence of the Creator: Isaac Newton & his times. প্ৰকাশক New York: Free Press. ISBN 0-02-905190-8.  This well documented work provides, in particular, valuable information regarding Newton's knowledge of Patristics
• "interview with James Gleick: "Isaac Newton" (Pantheon)". WAMU's The Diane Rehm Show Friday, June 13 2003 (RealAudio stream). http://www.wamu.org/audio/dr/03/06/r2030613.ram। আহৰণ কৰা হৈছে: 2005. 
• "Sir Isaac Newton". School of Mathematics and Statistics, University of St. Andrews, Scotland. http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Mathematicians/Newton.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2005. 
• "The Newton Project". Imperial College London. http://www.newtonproject.ic.ac.uk/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2005. 
• Westfall, Richard S. (1980, 1998). Never at Rest. Cambridge University Press. ISBN 0-521-27435-4. 
• Craig, John (1963). "Isaac Newton and the Counterfeiters". Notes and Records of the Royal Society (18). প্ৰকাশক London: The Royal Society. 
• "The Invisible Science." Magical Egypt. Chance Gardner and John Anthony West. 2005.

অন্যান্য

• Berlinski, David, Newton's Gift: How Sir Isaac Newton Unlocked the System of our World, ISBN 0-684-84392-7 (hardback), also in paperback, Simon & Schuster, (2000).
• Christianson, Gale E. In the Presence of the Creator: Isaac Newton and His Times. Collier MacMillan, (1984). 608 pages.
• Dampier, William C. & M. Dampier. Readings in the Literature of Science. Harper & Row, New York, (1959).
• Gjertsen, Derek. The Newton Handbook, Routledge & Kegan Paul, (1986).
• Gleick, James. Isaac Newton. Knopf, (2003). hardcover, 288 pages, ISBN 0-375-42233-1.
• Hawking, Stephen, ed. On the Shoulders of Giants. ISBN 0-7624-1348-4 Places selections from Newton's Principia in the context of selected writings by Copernicus, Kepler, Galileo and Einstein.
• Hart, Michael J. The 100. Carol Publishing Group, (July 1992), paperback, 576 pages, ISBN 0-8065-1350-0.
• Keynes, John Maynard. Essays in Biography. W W Norton & Co, 1963, paperback, ISBN 0-393-00189-X. Keynes had taken a close interest in Newton and owned many of Newton's private papers.
• Newton, Isaac. Papers and Letters in Natural Philosophy, edited by I. Bernard Cohen. Harvard University Press, 1958,1978. ISBN 0-674-46853-8.
• Newton, Isaac (1642–1727). The Principia: a new Translation, Guide by I. Bernard Cohen ISBN 0-520-08817-4 University of California (1999) Warning: common mistranslations exposed!
• Shapley, Harlow, S. Rapport, and H. Wright. A Treasury of Science; "Newtonia" pp. 147–9; "Discoveries" pp. 150-4. Harper & Bros., New York, (1946).
• Simmons, J. The giant book of scientists -- The 100 greatest minds of all time, Sydney: The Book Company, (1996).
• Richard de Villamil. Newton, The man. G.D. Knox, London, 1931. Preface by Albert Einstein. Reprinted by Johnson Reprint Corporation, New York (1972).
• Whiteside, D. T. The Mathematical Papers of Isaac Newton - 8 volumes, Cambridge University Press, Cambridge, (1967–81).
• Isaac Newton, Sir; J Edleston; Roger Cotes, Correspondence of Sir Isaac Newton and Professor Cotes, including letters of other eminent men, London, John W. Parker, West Strand; Cambridge, John Deighton, 1850. – Google Books

বাহ্যিক সংযোগ

• সাইন্স ওয়াৰ্ল্ডে জীৱনী
• আইজাক নিউটনেৰ চিন্তাধাৰা By combining images, audio, animations and interactive segments, the application gives students a sense of Newton's multifaceted mind.
• Isaac Newton-ৰ সাহিত্যকৰ্ম আৰু ৰচনাৱলী - গুটেনবাৰ্গ প্ৰকল্প
• Newton's First ODE - A study by Phaser Scientific Software on how Newton approximated the solutions of a first-order ODE using infinite series.
• Newton Research Project
• PDF of Newton's Principia: 1687, 1713, and 1726 editions
• Newton's Principia - read and search
• Portraits of Isaac Newton
• Sir Isaac Newton Scientist and Mathematician
• Isaac Newton বিষয়ে Curlie (DMOZ)-ত থকা তথ্য
• Rebuttal of Newton's astrology
• Newton's Religious Views Reconsidered
• March 5–June 12, 2005 Isaac Newton's personal copy of Principia at - Huntington Library
• Newton's Royal Mint Reports
• Newton's Dark Secrets NOVA TV programme.
• অ’ কন্নৰ, জন যে.; ৰবাৰ্টছন, এডমাণ্ট এফ, "অনুবাদ/আইজাক নিউটন", মেকটিউটৰ হিষ্ট্ৰী অৱ মেথমেটিকছ আৰ্কাইভ, ইউনিভাৰ্ছিটি অৱ ছেইণ্ট এনড্ৰিউছ, http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Newton.html .
• Stanford Encyclopedia of Philosophy: Newton's views on space, time, and motion
• Newton's Castle Educational material
• The Chymistry of Isaac Newton Research on his Alchemical writings
• The Isaac Newton Institute for Mathematical Sciences
• Isaac Newton on £1 note.
• FMA Live! Cool program for teaching Newton's laws to kids
• Newton's religious position
• The "General Scholium" to Newton's Principia
• Pastore, Giovanni, Antikythera E I Regoli Calcolatori, Rome, 2006, privately published
• The Antikythera Calculator (Italian and English versions)

নিউটনেৰ ৰচনাসমূহ

• Newton's works – full texts, at the Newton Project
• The Newton Manuscripts at the National Library of Israel - the collection of all his religious writings
• Isaac Newton-ৰ সাহিত্যকৰ্ম আৰু ৰচনাৱলী - গুটেনবাৰ্গ প্ৰকল্প
• Newton's Principia – read and search
• Descartes, Space, and Body and A New Theory of Light and Colour, modernised readable versions by Jonathan Bennett
• Opticks, or a Treatise of the Reflections, Refractions, Inflexions and Colours of Light, full text on archive.org
• Newton Papers, Cambridge Digital Library

সাঁচ:S-par

পূৰ্বৱৰ্তী ৰবাৰ্ট ব্ৰডি	ক্যামব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়েৰ পক্ষ পৰা যুক্তৰাজ্যেৰ কমন্স সভায় সংসদ সদস্য সঙ্গে ছাৰ ৰবাৰ্ট সয়াৰ ১৬৮৯ - ১৬৯০	পৰৱৰ্তী এডওয়াৰ্ড ফিঞ্চ
পূৰ্বৱৰ্তী এন্থনী হ্যামণ্ড	ক্যামব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়েৰ পক্ষ পৰা যুক্তৰাজ্যেৰ কমন্স সভায় সংসদ সদস্য সঙ্গে ১ম ব্যাৰন কাৰ্লটন হেনৰী বয়েল ১৭০১ - ১৭০২	পৰৱৰ্তী ৫ম আৰ্ল অব অ্যাঙ্গেলসে আৰ্থাৰ এ্যানেসলে
চৰকাৰী কাৰ্যালয়সমূহ
পূৰ্বৱৰ্তী থমাস নিয়েল	মাষ্টাৰ অব দ্য মিন্ট ১৭০০ - ১৭২৭	পৰৱৰ্তী জন কণ্ডুইট