ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড়

ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড়
ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড়
	; ২০১৭ চনতধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড়
ভাৰতৰ ৫০তম মুখ্য ন্যায়াধীশ
	পদাধিকাৰ
	কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ ; ৯ নৱেম্বৰ ২০২২
নিয়োগকৰ্তা	দ্ৰৌপদী মূৰ্মু
প্ৰধানমন্ত্ৰী	নৰেন্দ্ৰ মোদী
পূৰ্বসূৰী	উদয় উমেশ ললিত
ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশ
	পদাধিকাৰ
	কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ ; ১৩ মে' ২০১৬
মনোনয়নকৰ্তা	তীৰথ সিং ঠাকুৰ
নিয়োগকৰ্তা	প্ৰণৱ মুখাৰ্জী
এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ
	কাৰ্যকাল; ৩১ অক্টোবৰ ২০১৩ – ১২ মে' ২০১৬
মনোনয়নকৰ্তা	পি. সদাশিৱম
নিয়োগকৰ্তা	প্ৰণৱ মুখাৰ্জী
বোম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশ
	কাৰ্যকাল; ২৯ মাৰ্চ ২০০০ – ৩০ অক্টোবৰ ২০১৩
মনোনয়নকৰ্তা	আদৰ্শ সেইন আনন্দ
নিয়োগকৰ্তা	কে আৰ নাৰায়ণন
ব্যক্তিগত তথ্য
জন্ম	১১ নৱেম্বৰ, ১৯৫৯ (৬৫ বছৰ); বোম্বে, বোম্বে ষ্টেট, ভাৰত (বৰ্তমান মুম্বাই, মহাৰাষ্ট্ৰ)
দাম্পত্যসঙ্গী	ৰশ্মি চন্দ্ৰচূড় (বি. ২০২৪; মৃ. ২০০৭); কল্পনা দাস
সন্তান	৪
পিতৃ	যশৱন্ত বিষ্ণু চন্দ্ৰচূড়
শিক্ষানুষ্ঠান	চেইণ্ট ষ্টিফেনছ কলেজ, দিল্লী (বি.এ.); ফেকাল্টি অফ ল', দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয় (এল.এল.বি.); হাৰ্ভাৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয় (এল.এল.এম, এছ.জে.ডি.)
	ন্যায়াধীশ ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড়ৰ ব্যক্তব্য
	Justice Chandrachud's lecture at Bombay High Court on Why Constitution Matters; Recorded December 2018
	এই ফাইলটো শুনাত অসুবিধা পাইছে? মিডিয়া সাহাৰ্য চাওক

ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড় (জন্মঃ ১১ নৱেম্বৰ ১৯৫৯) এগৰাকী ভাৰতীয় ন্যায়াধীশ যি ভাৰতৰ পঞ্চাশতম ন্যায়াধীশ আছিল। ^[3]^[4] তেওঁ ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ জে-১ (বা মুখ্য ন্যায়াধীশৰ পিছত জ্যেষ্ঠ ন্যায়াধীশৰ) হিচাপে ৰাষ্ট্ৰীয় আইনী সেৱা কৰ্তৃপক্ষৰ প্ৰাক্তন কাৰ্যবাহী অধ্যক্ষ।^[5] তদুপৰি তেওঁ এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ আৰু বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ প্ৰাক্তন ন্যায়াধীশ।

যশৱন্ত বিষ্ণু চন্দ্ৰচূডৰ ঘৰত জন্মগ্ৰহণ কৰা তেখেতে দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয় আৰু হাৰ্ভাৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ত শিক্ষা গ্ৰহণ কৰাৰ পূৰ্বে চুলিভান এণ্ড ক্ৰমৱেলৰ বাবে আৰু বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ত প্ৰেকটিছ কৰিছিল। তেওঁ বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশ আৰু তাৰ পিছত এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ হয়।

এজন উদাৰ ন্যায়াধীশ, তেওঁ গোপনীয়তা ৰায়দান আৰু সবৰীমালা গোচৰৰ দৰে যুগীয় ৰায়দান কৰা বিচাৰপীঠৰ অংশ হৈ আহিছে। তেওঁ অধ্যাপক হিচাপে মুম্বাই, ওকলাহোমা, হাৰ্ভাৰ্ড, ইয়েল আদি বিশ্ববিদ্যালয় ভ্ৰমণ কৰি আহিছে।

তেওঁ ন্যায়াধীশ উদয় উমেশ ললিতৰ পিছত ২০২২ চনৰ ৯ নৱেম্বৰত ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰে (৬২ বছৰ, ১১ মাহ আৰু ২৯ দিন বয়সত) যাৰ পূৰ্বে তেওঁৰ মনোনয়নক স্বাৰ্থৰ সংঘাতৰ দোহাই দি প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা হয়। চন্দ্ৰচূডৰ শপত গ্ৰহণৰ এসপ্তাহ পূৰ্বে ন্যায়াধীশ উদয় উমেশ ললিতৰ নেতৃত্বত গঠিত বিচাৰপীঠে এই আবেদন খাৰিজ কৰিছিল।^[6]

প্ৰাৰম্ভিক জীৱন আৰু শিক্ষা

১৯৫৯ চনৰ ১১ নৱেম্বৰত ধনঞ্জয় যশৱন্ত চন্দ্ৰচূড এটা বিখ্যাত চন্দ্ৰচূড পৰিয়ালত জন্মগ্ৰহণ কৰে। তেওঁৰ পিতৃ যশৱন্ত বিষ্ণু চন্দ্ৰচূড, ইতিহাসত ভাৰতৰ দীৰ্ঘতম মুখ্য ন্যায়াধীশ।^[7] তেওঁৰ মাতৃ প্ৰভা আছিল এগৰাকী শাস্ত্ৰীয় সংগীতজ্ঞ যিয়ে অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’ৰ বাবে গীত গাইছিল।^[8]

মুম্বাইৰ কেথেড্ৰেল আৰুজন কনন স্কুল আৰু দিল্লীৰ ছেইণ্ট কলম্বা স্কুলত অধ্যয়ন কৰাৰ পিছত ১৯৭৯ চনত দিল্লীৰ ছেইণ্ট ষ্টিফেন কলেজৰ পৰা অৰ্থনীতি আৰু গণিত বিষয়ত সন্মানসহ স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰে।^[9] ইয়াৰ পিছত ১৯৮২ চনত দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আইন অনুষদৰ পৰা আইনত স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰে, তাৰ পিছত ১৯৮৩ চনত হাৰ্ভাৰ্ড আইন বিদ্যালয়ৰ পৰা আইনত স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী লাভ কৰে। তেওঁ বিদেশত স্নাতক শিক্ষা গ্ৰহণ কৰা ভাৰতীয় নাগৰিকসকলক আগবঢ়োৱা সন্মানীয় ইনলাকছ বৃত্তিত অধ্যয়ন কৰিছিল আৰু হাৰ্ভাৰ্ডত জোচেফ এইচ বিল বঁটা লাভ কৰিছিল।^[10] হাৰ্ভাৰ্ডত থাকি ন্যায়িক বিজ্ঞানত ডক্টৰেট ডিগ্ৰী সম্পূৰ্ণ কৰে আৰু ১৯৮৬ চনত তেওঁ শেষ কৰে।^[11] তেওঁৰ ডক্টৰেট ডিগ্ৰীৰ গৱেষণা পত্ৰখন আছিল সঁহাৰিমূলক কাৰ্য্যৰ ওপৰত, আৰু আইনখনক তুলনামূলক কাঠামোত বিবেচনা কৰিছিল।^[12]

কৰ্মজীৱন

চন্দ্ৰচূডে ১৯৮২ চনত দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয়ত আইন অধ্যয়ন কৰিছিল, যি সময়ত আইন স্নাতক যুৱক-যুৱতীসকলৰ বাবে চাকৰি কম আছিল। তেওঁ কিছুদিন কাম কৰিছিল, কনিষ্ঠ অধিবক্তা হিচাপে উকীল আৰু ন্যায়াধীশক সহায় কৰিছিল, ফালি নৰিমানৰ বাবে কিছুমান ব্ৰিফৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাকে ধৰি। হাৰ্ভাৰ্ডৰ পৰা স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰাৰ পিছত চন্দ্ৰচূডে প্ৰথমে আইন প্ৰতিষ্ঠান ছুলিভান এণ্ড ক্ৰমৱেলত কাম কৰিছিল। তেওঁ এই অভিজ্ঞতাক "শ্বিয়াৰ ফ্লুক (sheer fluke)" বুলি বৰ্ণনা কৰিছিল, সেই সময়ত থকা শক্তিশালী পেকিং অৰ্ডাৰৰ বাবে; আৰু ভাৰতীয় আৰু অনুৰূপ উন্নয়নশীল দেশক নিযুক্তি দিয়াৰ বিৰুদ্ধে প্ৰবল পক্ষপাতিত্ব।^[13] ভাৰতলৈ ঘূৰি অহাৰ পাছত তেওঁ ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয় আৰু বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ত আইন বিষয়ত কাম কৰিছিল। ১৯৯৮ চনৰ জুন মাহত বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ে তেওঁক জ্যেষ্ঠ অধিবক্তা হিচাপে নিযুক্তি দিয়ে। সেই বছৰতে তেওঁক ভাৰতৰ অতিৰিক্ত ছলিচিটৰ জেনেৰেল হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়, যিটো ভূমিকা তেওঁ ন্যায়াধীশ হিচাপে নিযুক্তি পোৱালৈকে পালন কৰিছিল।

২০০০ চনৰ ২৯ মাৰ্চৰ পৰা এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ হিচাপে নিযুক্তি পোৱালৈকে তেওঁ বম্বে উচ্চ ন্যায়ালয়ত ন্যায়াধীশ হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰে। এই সময়ছোৱাত তেওঁ মহাৰাষ্ট্ৰ ন্যায়িক একাডেমীৰ সঞ্চালকও আছিল। ২০১৩ চনৰ ৩১ অক্টোবৰৰ পৰা ২০১৬ চনৰ ১৩ মে’ত ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ত নিযুক্তি পোৱালৈকে তেওঁ এলাহাবাদ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ আছিল।^[14] ২০২১ চনৰ ২৪ এপ্ৰিলৰ পৰা তেওঁ ভাৰতীয় উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ কলেজিয়াম, ২০১৯ৰ অংশ হৈ পৰে,^[14] যিটো ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ পাঁচজন জ্যেষ্ঠ ন্যায়াধীশৰ দ্বাৰা গঠিত সংস্থা আৰু ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয় আৰু সকলো উচ্চ ন্যায়ালয়ত ন্যায়াধীশ নিযুক্তিৰ দায়িত্ব। তেওঁ ৰাষ্ট্ৰীয় আইন সেৱা প্ৰাধিকৰণৰ কাৰ্যবাহী অধ্যক্ষ।^[5] ২০২২ চনৰ ১৭ অক্টোবৰত তেতিয়াৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ উদয় উমেশ ললিতৰ অৱসৰৰ পিছত ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ হিচাপে নিযুক্তি লাভ কৰে। ২০২২ চনৰ ৯ নৱেম্বৰত ভাৰতৰ ৫০ সংখ্যক মুখ্য ন্যায়াধীশ হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰে।^[15]

ন্যায়িক সেৱাৰ উপৰিও চন্দ্ৰচূড মুম্বাই বিশ্ববিদ্যালয় আৰু আমেৰিকাৰ ওক্লাহোমা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আইন মহাবিদ্যালয়ৰ তুলনামূলক সাংবিধানিক আইন বিভাগৰ অতিথি অধ্যাপক আছিল। অষ্ট্ৰেলিয়ান নেচনেল ইউনিভাৰ্চিটি, ডিকিন বিশ্ববিদ্যালয়, মেল্বোৰ্ণ ল স্কুল, হাৰ্ভাৰ্ড ল স্কুল, ইয়েল ল স্কুল, হাৱাই বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উইলিয়াম এছ ৰিচাৰ্ড্ছন স্কুল অৱ ল আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ উইট্ৱাটাৰ্ছ্ৰেণ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ত বক্তৃতা প্ৰদান কৰিছে।

তথ্যউৎস

↑ "Supreme Court of India: Chief Justice & Judges" (en ভাষাত). supremecourtofindia.nic.in. http://supremecourtofindia.nic.in/chief-justice-judges। আহৰণ কৰা হৈছে: 2017-11-30.
↑ "Hon'ble Dr. Justice Dhananjaya Yashwant Chandrachud (CJ)". allahabadhighcourt.in. http://www.allahabadhighcourt.in/service/judgeDetail.jsp?id=203। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 December 2015.
↑ "Justice DY Chandrachud, Set to Become CJI in 2022, Finds Place in All Important Matters of SC" (en ভাষাত). News18. 2019-11-10. https://www.news18.com/news/india/justice-dy-chandrachud-set-to-become-cji-in-2022-finds-place-in-all-important-matters-of-sc-2380251.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-01-22.
↑ . 17 October 2022. https://www.thehindu.com/news/national/justice-dy-chandrachud-appointed-50th-chief-justice-of-india/article66022495.ece.
↑ ^5.0 ^5.1 "Justice D.Y. Chandrachud appointed as the executive chairman of National Legal Services Authority". The Hindu. 2022-09-03. https://www.thehindu.com/news/national/justice-dy-chandrachud-appointed-as-the-executive-chairman-of-nalsa/article65844423.ece?homepage=true.
↑ "Supreme Court dismisses plea challenging DY Chandrachud's appointment as next CJI; 'Misconceived'" (en ভাষাত). Hindustan Times. 2022-11-02. https://www.hindustantimes.com/india-news/supreme-court-dismisses-plea-challenging-dy-chandrachud-s-appointment-as-next-cji-misconceived-101667375084088.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-08.
↑ "Justice Chandrachud keeps running into father's rulings". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/india/justice-chandrachud-keeps-running-into-fathers-rulings/articleshow/65250527.cms.
↑ "India's new chief justice faces a trial of strength". The Economist. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/asia/2022/11/17/indias-new-chief-justice-faces-a-trial-of-strength.
↑ "Dhananjaya Y. Chandrachud Dr. Justice". Achievers. Old Columbans' Association. Archived from the original on 26 February 2012. https://web.archive.org/web/20120226125705/http://www.oldcolumban.net/achievers.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 April 2012.
↑ "Inlaks Shivdasani Foundation: Alumni". inlaksfoundation.org. 2010. Archived from the original on 29 December 2016. https://web.archive.org/web/20161229031702/http://inlaksfoundation.org/Alumni.aspx?sort=old&Type=A&SortAlpha=D। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 July 2017.
↑ "Harvard alumni Hon'ble DY Chandrachud to take oath as Hon'ble chief justice of high court". The Times of India. Archived from the original on 19 December 2013. https://web.archive.org/web/20131219013942/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-10-31/allahabad/43559442_1_chief-justice-bombay-high-court-oath.
↑ "India supreme court justice offers public lecture on global social justice" (en-US ভাষাত). University of Hawaiʻi System News. https://www.hawaii.edu/news/2018/05/31/chandrachud-global-social-justice-lecture/। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 August 2019.
↑ "Need To Draw Young Lawyers To Litigation, Says Justice Chandrachud". Bloomberg Quint. 16 December 2017. https://www.bloombergquint.com/law-and-policy/need-to-draw-young-lawyers-to-litigation-says-justice-chandrachud.
↑ ^14.0 ^14.1 "Chief Justice and Judges". Supreme court of Indiasupremecourtofindia.nic.in. https://www.supremecourtofindia.nic.in/chief-justice-judges। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 September 2018.
↑ "7 Next CJIs" (en ভাষাত). Supreme Court Observer. 23 November 2021. Archived from the original on 28 December 2021. https://web.archive.org/web/20211228123417/https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/। আহৰণ কৰা হৈছে: 24 November 2021.

উল্লেখযোগ্য বিচাৰসমূহ

উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সেৱাৰ সময়ছোৱাত তেওঁ সাংবিধানিক প্ৰশ্নৰ ওপৰত বিষয় শুনানিৰ বাবে গঠিত সৰ্বাধিক সংখ্যক সংবিধান বিচাৰপীঠ (পাঁচজন ন্যায়াধীশ বা তাতকৈ অধিক)ত আছে।^[1] উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ কাৰ্যকালত তেওঁ ভাৰতীয় সাংবিধানিক আইন, তুলনামূলক সাংবিধানিক আইন, মানৱ অধিকাৰ, লিংগ ন্যায়, জনস্বাৰ্থৰ মামলা, বাণিজ্যিক আইন আৰু অপৰাধমূলক আইনৰ ওপৰত ৰায়দান কৰিছে।

গোপনীয়তা

তেওঁৰ উল্লেখযোগ্য ৰায়দানসমূহৰ ভিতৰত আছে তেওঁৰ মুখ্য মতামত, গোপনীয়তা গোচৰত ("জাষ্টিচ কে. এছ. পুট্টাস্বামী (অৱসৰপ্ৰাপ্ত) বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া এণ্ড অদাৰ্ছ"), ভাৰতীয় উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সৰ্বসন্মতিক্ৰমে নজন ন্যায়াধীশৰ বিচাৰপীঠৰ সিদ্ধান্তৰ অংশ হিচাপে, যিয়ে গোপনীয়তাৰ অধিকাৰ সাংবিধানিকভাৱে নিশ্চিত অধিকাৰ বুলি দৃঢ়তাৰে কয়।^[2] চন্দ্ৰচূডে গোপনীয়তাৰ অধিকাৰক মৰ্যাদা, স্বাধীনতা, স্বায়ত্তশাসন, শাৰীৰিক আৰু মানসিক অখণ্ডতা, আত্মনিয়ন্ত্ৰণ আৰু সুৰক্ষিত অধিকাৰৰ এক বৰ্ণালীৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ়ি তুলিছিল। তেওঁ নিজৰ আৰু আন ৩জন ন্যায়াধীশৰ বাবে লিখিছিলঃ

গোপনীয়তা অবিহনে মৰ্যাদাৰ অস্তিত্ব থাকিব নোৱাৰে। দুয়োটাই সংবিধানে স্বীকৃতি দিয়া জীৱন, স্বাধীনতা আৰু স্বাধীনতাৰ অবিচ্ছেদ্য মূল্যবোধৰ ভিতৰত বাস কৰে। গোপনীয়তা হৈছে ব্যক্তিৰ পবিত্ৰতাৰ চূড়ান্ত প্ৰকাশ। ই এক সাংবিধানিক মূল্যবোধ যিয়ে মৌলিক অধিকাৰৰ বৰ্ণালীৰ মাজেৰে বিস্তৃত হৈ থাকে, আৰু লগতে, ব্যক্তিৰ বাবে পছন্দ আৰু আত্মনিয়ন্ত্ৰণৰ এটা অঞ্চল সুৰক্ষিত কৰে।^[2]

এই ৰায়দানটোও উল্লেখযোগ্য, কাৰণ, যৌন স্বায়ত্তশাসন আৰু গোপনীয়তাৰ ওপৰত তেওঁৰ পৰ্যবেক্ষণ।^[3] ২০১৩ চনত ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ দুজন ন্যায়াধীশ বিচাৰপীঠ সুৰেশ কুমাৰ কৌশ্বল বনাম নাজ ফাউণ্ডেশ্যনৰ গোচৰত ভাৰতীয় দণ্ডবিধিৰ ৩৭৭ নং ধাৰা সমৰ্থন কৰে যিয়ে সমকামিতাক অপৰাধমূলক বুলি গণ্য কৰে। চন্দ্ৰচুডে এই সিদ্ধান্তক “এটা অসঙ্গতিপূৰ্ণ টোকা যিয়ে গোপনীয়তাৰ অধিকাৰৰ ওপৰত সাংবিধানিক ন্যায়বিজ্ঞানৰ বিৱৰ্তনৰ ওপৰত প্ৰত্যক্ষভাৱে প্ৰভাৱিত কৰে” বুলি উল্লেখ কৰে।^[2] তেওঁ লক্ষ্য কৰিছিল যে এই সিদ্ধান্ত ভুল কাৰণ "কিছুমান অধিকাৰক নিশ্চিত মৌলিক অধিকাৰৰ উচ্চতালৈ উন্নীত কৰাৰ উদ্দেশ্য হৈছে ইয়াৰ ব্যৱহাৰক আইনগত বা জনপ্ৰিয় সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ অৱজ্ঞাৰ পৰা বিচ্ছিন্ন কৰা।" ^[2] তেওঁ "এলজিবিটি লোকৰ গোপনীয়তা – মৰ্যাদাভিত্তিক দাবীৰ সৈতে কৌশ্বলে যি ধৰণে মোকাবিলা কৰিছে" তাৰ সৈতে মতানৈক্য প্ৰকাশ কৰি শেষত কয় যে:^[2]

জনপ্ৰিয় গ্ৰহণযোগ্যতাৰ পৰীক্ষাই, সাংবিধানিক সুৰক্ষাৰ পবিত্ৰতাৰ সৈতে প্ৰদান কৰা অধিকাৰক অৱজ্ঞা কৰাৰ বৈধ ভিত্তি প্ৰদান নকৰে। বিচ্ছিন্ন আৰু বিচ্ছিন্ন সংখ্যালঘুসকলে তেওঁলোকৰ দৃষ্টিভংগী, বিশ্বাস বা জীৱন-ধাৰণৰ পদ্ধতি ‘মূলসুঁতি’ৰ সৈতে মিল নথকাৰ বাবেই বৈষম্যৰ ভয়াৱহ বিপদৰ সন্মুখীন হয়। তথাপিও আইনৰ শাসনৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত গণতান্ত্ৰিক সংবিধানত তেওঁলোকৰ অধিকাৰ আন নাগৰিকক তেওঁলোকৰ স্বাধীনতা আৰু স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ বাবে প্ৰদান কৰা অধিকাৰৰ দৰেই পবিত্ৰ। যৌন অভীৰুচি গোপনীয়তাৰ এক অপৰিহাৰ্য বৈশিষ্ট্য। যৌন অভীৰুচিৰ ভিত্তিত ব্যক্তিৰ বিৰুদ্ধে বৈষম্য কৰাটো ব্যক্তিৰ মৰ্যাদা আৰু আত্মমূল্যৰ প্ৰতি গভীৰভাৱে আপত্তিজনক।^[2]

ভাৰতীয় দণ্ড বিধিৰ ৩৭৭ নং অনুচ্ছেদক অসাংবিধানিক বুলি ঘোষণা কৰাৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায়ত উপৰ্যুক্ত মন্তব্যই ভূমিকা পালন কৰিছিল।^[3]^[4]^[5]^[6]^[7]^[8]

তেওঁ স্পষ্টভাৱে অগ্ৰাহ্য কৰাৰ বাবেও পৰিচিত, এডিএম জবলপুৰ বনাম শিৱ কান্ত শুক্লা (হাবিয়াছ কৰ্পাছ) গোচৰ, য’ত মুখ্য মতামত লিখিছিল তেওঁৰ পিতৃ - যি ভাৰতৰ প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ শ্ৰীযুত যশৱন্ত বিষ্ণু চন্দ্ৰচূড আছিল।^[9]^[10]

বাক্ স্বাধীনতা

মতানৈক্যক "গণতন্ত্ৰৰ সুৰক্ষা কপাটক" বুলি অভিহিত কৰি তেওঁ অসংখ্য গোচৰত বাক স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ ৰক্ষা কৰা ৰায়দানৰ ৰচনা কৰিছে।^[11]^[12]^[13] ইণ্ডিবিলিটি ক্ৰিয়েটিভ প্ৰাইভেট লিমিটেড বনাম ষ্টেট অৱ ৱেষ্ট্বেংগল গোচৰত, তেওঁ এটা ৰায়দান লিখিছিল য'ত পশ্চিম বংগ ৰাজ্যক জৰিমনা বিহা হৈছিল আৰু সাংবিধানিক বহিৰ্ভূত ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে ৰাজনৈতিক ব্যংগ "ভবিষ্যতেৰ ভূত" প্ৰদৰ্শনৰ অনুমতি নিদিয়াৰ বাবে প্ৰতিকাৰমূলক ক্ষতিপূৰণ প্ৰদান কৰা হৈছিল।^[14] আদালতে অন্তৱৰ্তীকালীন আদেশৰ জৰিয়তে নিৰ্দেশ দিছিল যে চিনেমাখনৰ প্ৰদৰ্শনত কোনো বাধা থাকিব নালাগে।^[15]^[16] চূড়ান্ত ৰায়দানত চন্দ্ৰচূডে ৰায় দিছিল যে জনসাধাৰণৰ অসন্তুষ্টিৰ কোনো আশংকা থাকিলেও চিনেমাখন প্ৰদৰ্শন কৰাত বাধা দিয়াৰ পৰিৱৰ্তে আৰক্ষীৰ সুৰক্ষা প্ৰদান কৰিব লাগিব। বাক আৰু মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত থকা ইতিবাচক কৰ্তব্যক স্বীকৃতি দিয়াৰ বাবে এই ৰায়দান উল্লেখযোগ্য।^[17] তেওঁ কৈছিলঃ

জনসমাগমৰ ভয়ত বাক্ স্বাধীনতাক মুখ বন্ধ কৰিব নোৱাৰি...ৰাজনৈতিক স্বাধীনতাই এনে এটা ক্ষেত্ৰ খোদিত কৰি ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত সংযমী প্ৰভাৱ জাপি দিয়ে, য'ত ৰাষ্ট্ৰই হস্তক্ষেপ নকৰিব। সেয়েহে এই স্বাধীনতাসমূহে ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত সংযমৰ বাধ্যবাধকতা জাপি দিয়া বুলি ধৰা হয়। কিন্তু, ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত ‘নেতিবাচক’ বাধা আৰোপ কৰাৰ উপৰিও এই স্বাধীনতাসমূহে ইতিবাচক আদেশো জাপি দিয়ে। আইনৰ শাসন বলবৎ কৰা ৰাজহুৱা কৰ্তৃপক্ষ হিচাপে ৰাষ্ট্ৰই নিশ্চিত কৰিব লাগিব যে এই স্বাধীনতাসমূহ যিবোৰ পৰিস্থিতিত ফুলি উঠে, সেইবোৰ চৰ্ত বজাই ৰখাটো। বাক আৰু মত প্ৰকাশৰ মুক্ত ব্যৱহাৰৰ বাবে সংৰক্ষিত স্থানত সংগঠিত স্বাৰ্থই স্বাধীনতাৰ অস্তিত্বৰ প্ৰতি ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিলে ৰাষ্ট্ৰই তিৰস্কাৰকৈ চাব নোৱাৰে। সেই স্বাধীনতাসমূহৰ কোনবোৰ চৰ্তত ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায়, তাৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱ নিশ্চিত কৰাটো ৰাষ্ট্ৰৰ কৰ্তব্য। স্বাধীনতাৰ ব্যৱহাৰ কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰৰ যন্ত্ৰসমূহ ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব।

বাক্ স্বাধীনতাৰ চেন্সৰশ্বিপ ৰোধ কৰা আৰু ইয়াৰ ব্যতিক্ৰমসমূহ সংবিধানৰ ১৯(২) অনুচ্ছেদত উল্লেখ কৰা ভিত্তিত কঠোৰভাৱে সীমাবদ্ধ কৰাৰ বাবে এই ৰায়দানৰ বাতৰি প্ৰকাশ পাইছিল।^[17]^[18]^[19]^[20]^[21] আন এটা সময়ত তেওঁ মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতাৰ বিৰুদ্ধে ৰায় দিছে, ইউ পি এছ চি জেহাদ গোচৰত, "আপোনাৰ ক্লায়েণ্টে দেশৰ অপচয় কৰি আছে আৰু ভাৰতক বৈচিত্ৰ্যময় সংস্কৃতিৰ গলনাংক বুলি মানি লোৱা নাই। আপোনাৰ ক্লায়েণ্টে সাৱধানে নিজৰ স্বাধীনতা ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব।" ^[22]

ৰোমিলা থাপাৰ এণ্ড অদাৰ্ছ বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া এণ্ড অদাৰ্ছ গোচৰত চন্দ্ৰচূডে ২০১৮ চনৰ ভীমা কোৰেগাঁও হিংসাৰ সৈতে জড়িত পাঁচজন কৰ্মীক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা গোচৰটোৰ তদন্তৰ বাবে বিশেষ তদন্তকাৰী দল গঠন কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰা সংখ্যাগৰিষ্ঠৰ সৈতে মতানৈক্য প্ৰকাশ কৰিছিল আৰু সেইটোৰ পোহৰত ৰায় দিছিল গোচৰৰ বিশেষ পৰিস্থিতিৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখিয়েই ন্যায্য আৰু নিৰপেক্ষ তদন্ত নিশ্চিত কৰিবলৈ বিশেষ তদন্তকাৰী দল গঠন কৰাটো প্ৰয়োজনীয় আছিল।

ভাৰতৰ মুখ্য নিৰ্বাচন আয়ুক্ত বনাম এম আৰ বিজয়ভাস্কৰ গোচৰত ন্যায়াধীশ চন্দ্ৰচূডে আদালতৰ কাৰ্য্যবিধিৰ বাতৰি প্ৰকাশ কৰাত সংবাদ মাধ্যমৰ বাক আৰু মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতাক সমৰ্থন কৰে। এই ক্ষেত্ৰত, ভাৰতীয় নিৰ্বাচন আয়োগে সংবাদ মাধ্যমক ন্যায়াধীশসকলৰ মুখামুখি মন্তব্যৰ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰাত বাধা দিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। মাদ্ৰাছ উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ন্যায়াধীশসকলৰ পৰ্যবেক্ষণৰ বাবে সংবাদ মাধ্যমৰ প্ৰতিবেদনৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত এই দাবী উত্থাপন হৈছিল, য'ত কোৱা হৈছিল যে নিৰ্বাচন আয়োগে দেশৰ দ্বিতীয় ঢৌৰ ক'ভিড-১৯ মহামাৰীৰ বাবে দায়ী, কিয়নো ৰাজনৈতিক দলসমূহক ক'ভিড'ভিড-১৯ প্ৰট'কলসমূহ মানি নলয় বৃহৎ সমাগম অনুষ্ঠিত কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া হৈছিল।^[23] উচ্চতম ন্যায়ালয়ে এই দাবী অস্বীকাৰ কৰি কয় যে নিৰ্বাচন আয়োগৰ দাবী "সংবিধানৰ অধীনত নিশ্চিত কৰা দুটা মৌলিক নীতি আৰু বাক আৰু বাক স্বাধীনতা লাভৰ মৌলিক অধিকাৰক আক্ৰমণ কৰে।^[24] আদালতে লগতে স্বীকাৰ কৰে যে সামাজিক মাধ্যমত ন্যায়িক প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰতিবেদন দাখিল কৰা হৈছে সংবাদ মাধ্যমৰ বাক্যাংশ আৰু প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা সম্প্ৰসাৰণ।^[25]

কোভিড-১৯ মহামাৰীৰ ব্যৱস্থাপনা সম্পৰ্কীয় ছুও-ম'টু (suo motu) ৰিট আবেদনত চন্দ্ৰচূডে কিছুমান ৰাজ্য চৰকাৰক সমালোচনা কৰে যে তেওঁলোকে অনলাইনযোগে সম্পদৰ বাবে সহায় বিচৰাৰ সময়ত নাগৰিকৰ মুক্ত বাক্যৰ ওপৰত দমন কৰে।^[26] ক'ভিড-১৯ মহামাৰীৰ দ্বিতীয় ঢৌৰ সময়ত, বহুতো ভাৰতীয় লোকে চিকিৎসা সহায়ৰ বাবে সামাজিক মাধ্যমৰ ৱেবছাইটলৈ প্ৰৱেশ কৰিছিল - অক্সিজেন, অত্যাৱশ্যকীয় ঔষধ ক্ৰয় বা হাস্পতালত শয্যা স্থানান্তৰ কৰা। ৰাজ্য চৰকাৰসমূহে তেওঁলোকৰ অঞ্চলত স্বাস্থ্যসেৱা প্ৰণালীৰ দুৰ্বল অৱস্থা সম্পৰ্কে তথ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি সহায়ৰ অনুৰোধ প্ৰকাশৰ বাবে লোকসকলৰ বিৰুদ্ধে আৰক্ষীৰ অভিযোগ পঞ্জীয়ন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে আৰু এই অভিযোগবোৰ মিছা বুলি ঘোষণা কৰে আৰু ভয় সৃষ্টি আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিমূৰ্তি হ্ৰাস কৰাৰ প্ৰচেষ্টা আছিল।^[27] মুক্ত আদালতত এনে কৌশলসমূহৰ বিৰুদ্ধে কঠোৰভাৱে মন্তব্য কৰি, চন্দ্ৰচূডে কয় যে তথ্যৰ মুক্ত প্ৰবাহত কোনো বাধা হ'ব নোৱাৰে, বিশেষকৈ মানৱীয় সংকটৰ সময়ত।^[28] উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ আদেশে সকলো আৰক্ষী সঞ্চালক জেনেৰেলক উল্লেখ কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে যে তেওঁলোকৰ অভিযোগ প্ৰকাশ কৰা ব্যক্তিসকলৰ বিৰুদ্ধে প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে অভিযোগ বা আটক কৰাৰ ভাবুকি আদালতৰ অপমান আৰু দণ্ডাধীশৰ কামৰ আমন্ত্ৰণ হ'ব।^[29]

ব্যক্তিগত স্বাধীনতা

চন্দ্ৰচূডে সেই ৰায়দানৰ লেখক, যাৰ জৰিয়তে ৰিপাব্লিক টিভিৰ মুখ্য সম্পাদক অৰ্ণব গোস্বামীক জামিন প্ৰদান কৰা হয়, যিজনক মুম্বাই আৰক্ষীয়ে এজন ব্যক্তিৰ আত্মহত্যাৰ সৈতে জড়িত আৰু তেওঁৰ মাতৃয়ে গ্ৰেপ্তাৰ কৰিছিল, যিয়ে গোস্বামীয়ে তেওঁক ধন নিদিলে বুলি দাবী কৰিছিল ধন যিবোৰ কিছুমান ঠিকাভিত্তিক কামৰ বাবে ঋণী আছিল।^[30] চন্দ্ৰচূডে তেওঁৰ ৰায়দানৰ জৰিয়তে উল্লেখ কৰে যে বোম্বাইৰ উচ্চ ন্যায়ালয়ে গোস্বামীৰ বিৰুদ্ধে আত্মহত্যাৰ সহযোগিতাৰ গোচৰ ৰুজু কৰা হৈছে নে নাই সেইটো প্ৰাইমা ফেচি মূল্যায়ন কৰাত ব্যৰ্থ হৈছে।^[31] বিষয়টোৰ তথ্যৰ পৰা প্ৰাইমা ফেচিয়ে এনে কোনো অপৰাধ উলিয়াব পৰা হোৱা নাই বুলি বিবেচনা কৰি উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ৰায় দিয়ে যে তেওঁ জামিনৰ অধিকাৰী হ’ব।^[32] "মানৱ স্বাধীনতা আৰু আদালতৰ ভূমিকা" বিষয়ক এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ খণ্ডত চন্দ্ৰচূডে উল্লেখ কৰে যে অপৰাধমূলক আইন যাতে নাগৰিকক নিৰ্বাচিতভাৱে হাৰাশাস্তিৰ আহিলা হৈ নাযায়, সেয়া নিশ্চিত কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।^[33] জামিনৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি, আদালতে কয়, "৪ দশকৰো অধিক আগেয়ে, ৰাজস্থান, জয়পুৰ vs বালচানত এক বিখ্যাত ৰায়ত, ন্যায়াধীশ কৃষ্ণা আয়েৰে আমাক স্মৰণ কৰিছিল যে আমাৰ অপৰাধমূলক ন্যায় ব্যৱস্থাৰ মৌলিক নিয়ম হ'ল " জামিন, কাৰাগাৰ নহয়।" ভাৰতৰ জিলা ন্যায়পালিকাৰ উচ্চ ন্যায়ালয় আৰু আদালতসমূহে এই নীতি কাৰ্য্যত বলৱৎ কৰিব লাগিব, আৰু সেই দায়িত্ব ত্যাগ নকৰিব, এই আদালতক সকলো সময়তে হস্তক্ষেপ কৰিব লাগে। আমি বিশেষভাৱে জিলা ন্যায়পালিকাৰ ভূমিকাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগিব, যিয়ে নাগৰিকক প্ৰথম আন্তঃপৃষ্ঠ প্ৰদান কৰে। আমাৰ জিলা ন্যায়িকক ভুলতে "অভ্যন্তৰীণ ন্যায়িক" বুলি কোৱা হয়। ই শৃংখলাত subordinate (অধীনস্থ) হ'ব পাৰে, কিন্তু নাগৰিকৰ জীৱনত ইয়াৰ গুৰুত্ব বা তেওঁলোকৰ বাবে ন্যায় প্ৰদানৰ কৰ্তব্যৰ ক্ষেত্ৰত subordinate নহয়। উচ্চ ন্যায়ালয়সমূহক প্ৰথম পৰ্যায়ৰ আদালতসমূহে যোগ্য গোচৰসমূহত পূৰ্বৱৰ্তী বা বা বা বাছ প্ৰদান কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰাৰ সময়ত বোজা দিয়া হয়। উচ্চতম ন্যায়ালয়ত এই কথাও প্ৰযোজ্য হয়, যেতিয়া উচ্চ ন্যায়ালয়ে আইনৰ পেৰামিটাৰসমূহত থকা গোচৰসমূহত জামিন বা প্ৰিভিটাৰী জামিন প্ৰদান নকৰে। কাৰাগাৰৰ সন্মুখীন হোৱা লোকসকলৰ বাবে ইয়াৰ প্ৰভাৱ গুৰুতৰ। উচ্চ ন্যায়ালয় বা এই আদালতক স্থানান্তৰ কৰিবলৈ সক্ষম নোহোৱা সাধাৰণ নাগৰিকসকল তলৰ বিচাৰ হিচাপে দুৰ্বল হৈ পৰে। আদালতসমূহে পৰিস্থিতিৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি জীয়াই থাকিব লাগিব, কিয়নো কাৰাগাৰ আৰু আৰক্ষী থানাত মানৱীয় সন্মানৰ কোনো সুৰক্ষাৰ নাই। ন্যায়াধীশ হিচাপে, আমি নিজকে মনত পেলাবলৈ ভাল কাম কৰিম যে আমাৰ অপৰাধমূলক ন্যায় ব্যৱস্থাৰ নিৰ্দোষীতা সংৰক্ষণত প্ৰাথমিক আগ্ৰহ তেওঁৰ সবাতোকৈ উজ্জ্বল প্ৰদৰ্শন পায়। জামিনৰ সমাধান হ'ল - ন্যায় ব্যৱস্থাৰ মানৱীয়তা প্ৰদৰ্শন। আমি সকলো নাগৰিকৰ স্বাধীনতা সংৰক্ষণৰ প্ৰাথমিক দায়িত্বত থকা বাবে, আমি এই মৌলিক নিয়মক বিপৰীত ৰূপত প্ৰয়োগ কৰাৰ ফলস্বৰূপে এটা পদ্ধতিৰ সমৰ্থন কৰিব নোৱাৰো। আমি আমাৰ দুখৰ কথা প্ৰকাশ কৰিছো য'ত এজন নাগৰিকয়ে এই আদালতলৈ আগবাঢ়িছে। আমি এনে কাম কৰিছো যাতে আমি আন অসংখ্য মুখৰ ওপৰত শাসন কৰিব লাগে, যাৰ কণ্ঠ শুনিবলৈ নাপাব লাগে।^[34]

তদুপৰি, ৰাষ্ট্ৰীয় ন্যায়িক ডাটা গ্ৰিডত ৰাজহুৱাভাৱে উপলব্ধ তথ্য ব্যৱহাৰ কৰি, সমগ্ৰ দেশতে অপেক্ষা কৰা জামিনৰ সংখ্যাও আলোকপাত কৰে আৰু উচ্চ ন্যায়ালয় আৰু নিম্ন ন্যায়ালয়সমূহক তেওঁলোকৰ হাতত থকা সকলো সঁজুলি, য'ত প্ৰযুক্তিও অন্তৰ্ভুক্ত আছে, যাতে এই এপ্লিকেচনবোৰ দ্ৰুতভাৱে বিলোপ কৰা হয়।^[35]

ৰাহনা জালাল বনাম কেৰালা ৰাজ্যৰ আন এটা গোচৰত চন্দ্ৰচুদে এই প্ৰশ্নটোৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিছিল যে পত্নীক ত্ৰিগুণ তালাক ঘোষণা কৰাৰ অপৰাধত অভিযুক্ত এজন ব্যক্তিক (মুছলমান পুৰুষক) আগতীয়াকৈ জামিন প্ৰদান কৰিব পাৰি নেকি, যাৰ শাস্তি ধাৰা ৪ৰ অধীনত মুছলমান মহিলা (বিবাহৰ ওপৰত অধিকাৰ সুৰক্ষা) আইন ২০১৯॥^[36] এই আইনৰ অনুচ্ছেদ ৭-২৩) মতে, ১৯৭৩ চনৰ অপৰাধমূলক প্ৰক্ৰিয়া কোডত অন্তৰ্ভুক্ত কোনো বিষয় সত্ত্বেও এই অপৰাধৰ অভিযোগত কোনো লোকক জামিন প্ৰদান কৰা নহ'ব, যদিহে ন্যায়াধীশই মুছলমান মহিলাক শুনিছে আৰু অভিযুক্তক জামিনী প্ৰদানৰ যুক্তিসঙ্গত কাৰণ আছে বুলি সন্তুষ্ট হয়। কেৰালা ৰাজ্যই দাবী কৰে যে অনুচ্ছেদ ৭-দিনক (অনুৰাগী) ৰ অনুচ্ছেদত থকা অ-অপষ্টেণ্ট দফাই আদালতসমূহক অপৰাধমূলক প্ৰক্ৰিয়াৰ অনুচ্ছেদ ৪৩৮ ৰ অধীনত অগ্ৰাধিকাৰ প্ৰদান কৰিবলৈ নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰিছে।

এই যুক্তি প্ৰত্যাখ্যান কৰি, চন্দ্ৰচূডে লক্ষ্য কৰে যে ব্যক্তিগত স্বাধীনতা আৰু জামিন প্ৰদানৰ অধিকাৰ হৈছে নিৰ্দোষীতাৰ অনুমান য'ত এতিয়াও বিচাৰ অনুষ্ঠিত হোৱা নাই। ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ মূল্য প্ৰদান কৰা হ'লে, আইনসভাত ৪৩৮ নং অনুচ্ছেদৰ ব্যৱস্থাসমূহ কাৰ্যকৰী নোহোৱা হ'লে এনেধৰণৰ বাধা অনুমান কৰিব নোৱাৰি। ইয়াৰোপৰি পুনৰবাৰ উল্লেখ কৰা হৈছে যে জামিনৰ বাবে সঁজুলিৰ প্ৰৱেশৰ অধিকাৰক আইনগতভাৱে বঞ্চিত কৰা হ'ব।

লিংগ ন্যায়

সবৰীমালা

চন্দ্ৰচূডে লিংগ ন্যায়ৰ ওপৰত কেইবাটাও বিচাৰ ৰচনা কৰিছে য'ত 'মৌলিক চিন্তাধাৰাৰ পৰিৱৰ্তন'ৰ আহ্বান জনোৱা হৈছে আৰু সংবিধানৰ অধীনত মহিলাসকলৰ সমান অধিকাৰ নিশ্চিত কৰা হৈছে।^[37] ইণ্ডিয়ান ইয়ং ল’য়াৰ্ছ এছ’চিয়েশ্যন বনাম ষ্টেট অৱ কেৰেলা গোচৰত তেওঁ ঋতুস্ৰাৱ বয়সৰ মহিলাক সবৰীমালা মন্দিৰত প্ৰৱেশ নিষিদ্ধ কৰাৰ প্ৰথা বৈষম্যমূলক আৰু মহিলাৰ মৌলিক অধিকাৰ খৰ্ব কৰা বুলি ধৰি লৈ এক সন্মতিসূচক ৰায়দান লিখিছিল।^[38] তেওঁৰ বিচাৰকালত, তেওঁ জোৰ দিয়ে যে "ধৰ্মীয় স্বাধীনতা লাভৰ ব্যক্তিগত অধিকাৰ অধিকাৰী হ'বলৈ নহয়, কিন্তু তৃতীয় অংশৰ অন্যান্য ব্যৱস্থাসমূহত স্বীকৃতি দিয়া সমতা, স্বাধীনতা আৰু ব্যক্তিগত স্বাধীনতা সম্পৰ্কীয় সাংবিধানিক নীতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।^[38] তেওঁ কৈছিলঃ

আদালতে এনে দাবীক সাংবিধানিক সুৰক্ষা প্ৰদানৰ ওপৰত হেলান দিব লাগিব যিয়ে মহিলাৰ অধিকাৰ আৰু সুৰক্ষাৰ সমধাৰী হিচাপে মৰ্যাদাৰ পৰা বঞ্চিত কৰে...সংবিধানে ইয়াক ভিত্তি হিচাপে নাৰীক পূজাৰ পৰা বাদ দিয়াৰ অনুমতি দিয়েনে? এগৰাকী নাৰীৰ শাৰীৰিক বৈশিষ্ট্য থকাটোৱে – ঋতুস্ৰাৱৰ বয়সত থকাৰ – কাৰোবাক বা কোনো গোটক তেওঁক ধৰ্মীয় উপাসনাৰ পৰা বৰ্জন কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰেনে? সংবিধানৰ অধীনত তেওঁৰ সমান প্ৰাপ্যৰ বাবে এগৰাকী নাৰীৰ শাৰীৰিক বৈশিষ্ট্যৰ কোনো তাৎপৰ্য নাই...নাৰীক বাদ দিয়াটো সমান নাগৰিকত্বৰ প্ৰতি অপমান কৰা।

শাৰীৰিক বৈশিষ্ট্যৰ ভিত্তিত মহিলাক মন্দিৰত প্ৰৱেশৰ পৰা বঞ্চিত কৰাটো ১৭ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত অস্পৃশ্যতাৰ সাংবিধানিকভাৱে নিষিদ্ধ প্ৰথা বুলি স্বীকাৰ কৰাৰ বাবে এই ৰায়দান স্বীকাৰ কৰা হৈছিল।^[39]^[40]^[41]^[42]^[43] তেওঁ উল্লেখ কৰে যে "ঋতুস্ৰাৱৰ অৱস্থাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নাৰীৰ সামাজিক বৰ্জন এক প্ৰকাৰৰ অস্পৃশ্যতা, যিটো সাংবিধানিক মূল্যবোধৰ বিপৰীত। ব্যক্তিক কলংকিত কৰা ‘বিশুদ্ধতা’ আৰু ‘প্ৰদূষণ’ৰ ধাৰণাবোৰৰ সাংবিধানিক ব্যৱস্থাত কোনো স্থান নাই।" ^[38]

কেৰালা ৰাজ্যত এই ৰায়ৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদৰ পিছত ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ পাঁচজন ন্যায়াধীশৰ বিচাৰপীঠে ২০১৯ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত এই ৰায়ৰ বিৰুদ্ধে পুনৰীক্ষণ আবেদনৰ শুনানি গ্ৰহণ কৰি থকাৰ সময়তে বিষয়টো বৃহৎ বিচাৰপীঠলৈ প্ৰেৰণ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়।^[44]^[45]^[46]^[47]^[48] চন্দ্ৰচূড আৰু নৰিমান (যি দুয়োজনেই সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ ৰায়দান কৰা মূল বিচাৰপীঠৰ অংশ আছিল) মতানৈক্য প্ৰকাশ কৰি কয় যে আদালতৰ পৰ্যালোচনাৰ অধিকাৰক্ষেত্ৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে পৰিমাপসমূহ পূৰণ কৰা হোৱা নাই।^[49]^[50]^[51]

ব্যভিচাৰ

জোচেফ শ্বাইন বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া গোচৰত তেওঁ ভাৰতৰ ব্যভিচাৰ আইন সম্পৰ্কীয় ভাৰতীয় দণ্ডবিধিৰ বিধানক অসাংবিধানিক বুলি ঘোষণা কৰি এক সন্মতিসূচক ৰায়দান লিখিছিল।^[52] সমতা আৰু মৰ্যাদাৰ প্ৰতি সাংবিধানিক প্ৰতিশ্ৰুতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি তেওঁ কয় যে:

এখন ন্যায়পৰায়ণ, সমতাবাদী সমাজৰ সৃষ্টি এক প্ৰক্ৰিয়া। ইয়াৰ লগত প্ৰায়ে সংবিধানিক নৈতিকতাৰ বিৰোধী সংকীৰ্ণ মনোভাৱৰ সামাজিক আচাৰ-ব্যৱহাৰক প্ৰশ্ন কৰা আৰু নিঃশেষ কৰাটো জড়িত হৈ থাকে...বিবাহৰ ভিতৰত আৰু ইয়াৰ সম্পৰ্কীয় প্ৰতিটো দিশতে বাছনি কৰাৰ ক্ষমতা মানৱ স্বাধীনতা আৰু মৰ্যাদাৰ এটা দিশ যিটো সংবিধানে ৰক্ষা কৰে...যিটো বিচৰাৰ অন্তৰ্নিহিত বিবাহত মহিলাৰ নিষ্ঠাক বিশেষাধিকাৰ দিয়া, হৈছে এই ধাৰণা যে এগৰাকী মহিলাই বিবাহত প্ৰৱেশ কৰাৰ সময়ত নিজৰ যৌন এজেন্সীক চুক্তিবদ্ধ কৰি পেলায়। এগৰাকী মহিলাই বিবাহৰ দ্বাৰা স্বামীৰ অনুমতি অবিহনে স্বামীৰ সৈতে যৌন সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিবলৈ বা বিবাহৰ বাহিৰত যৌন সম্পৰ্ক স্থাপনৰ পৰা বিৰত থাকিবলৈ আগতীয়াকৈ সন্মতি দিয়াটো স্বাধীনতা আৰু মৰ্যাদাৰ বাবে আপত্তিজনক। সাংবিধানিক ব্যৱস্থাত এনে ধাৰণাৰ কোনো স্থান নাই। যৌন স্বায়ত্তশাসনে প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ মৰ্যাদাৰ এক অলংঘনীয় মূল গঠন কৰে।^[52]

বৈবাহিক সম্পৰ্কৰ পৰিসীমাৰ ভিতৰতো নাৰীৰ যৌন স্বায়ত্তশাসনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াৰ বাবে তেওঁৰ সন্মত মতামত লক্ষ্য কৰা হৈছিল।^[53]^[54] তেওঁ কৈছিলঃ

.... মহিলাৰ অধিকাৰৰ ওপৰত বিচাৰ কৰাত আদালতে পিতৃত্ববাদী ভূমিকা গ্ৰহণ কৰা নাই আৰু অধিকাৰ "প্ৰদান" কৰা নাই। আদালতে কেৱল সংবিধানৰ পাঠ্যৰ ব্যাখ্যা কৰি ইতিমধ্যে চিয়াঁহীত ৰখা কথাখিনি পুনৰ উল্লেখ কৰিছে — মহিলাসকল এই জাতিটোৰ সমান নাগৰিক, সংবিধানৰ সুৰক্ষাৰ অধিকাৰী। যিকোনো আইন যাৰ ফলত মহিলাসকলক এই সাংবিধানিক নিশ্চয়তাসমূহ অস্বীকাৰ কৰা হয়, সাংবিধানিকতাৰ পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হ’ব নোৱাৰে।^[52]

জানিব পৰা মতে, ওপৰত উল্লেখ কৰা পৰ্যবেক্ষণসমূহে বিবাহৰ অধিকাৰ পুনৰুদ্ধাৰৰ বাবে ব্যৱহৃত আইনৰ ওপৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলাইছে আৰু বিবাহৰ ধৰ্ষণক অপৰাধ বুলি গণ্য কৰা আইনত নিৰ্ধাৰিত ব্যতিক্ৰমো আছে।^[55]^[56] আকৰ্ষণীয় কথাটো হ'ল, এই গোচৰটো দ্বিতীয়টো গোচৰ আছিল য'ত চন্দ্ৰচূডে তেওঁৰ পিতৃ, ভাৰতৰ প্ৰাক্তন মুখ্য ন্যায়াধীশ ওয়াই. ভি. চন্দ্ৰচূডৰ সিদ্ধান্তক প্ৰত্যাখ্যান কৰিছিল।^[57]^[58]^[59]^[60]^[61]

সশস্ত্ৰ বাহিনী

সেনাৰ

২০২০ চনত তেওঁ দেশৰ লিংগ ন্যায় আৰু সশস্ত্ৰ বাহিনীৰ ক্ষেত্ৰত দুটা সিদ্ধান্ত ৰচনা কৰিছিল। The Secretary, Ministry of Defence v Babita Puniya-ত তেওঁ চৰকাৰক সেনা বাহিনীৰ সকলো মহিলা অফিচাৰক কমিউনিটীত নিযুক্তি দিয়া মহিলাসকলক তেওঁলোকৰ পুৰুষ সমতুল্য ভিত্তিত স্থায়ী কমিছন প্ৰদানৰ বাবে বিবেচনা কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।^[62] কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে দাবী কৰিছিল যে "মহিলাসকলক প্ৰকৃতিত বিপদজনক কৰ্তব্যত নিয়োগ কৰা নহয়, যিটো একেই আৰ্ম/সেৱা বিভাগত তেওঁলোকৰ পুৰুষৰ তুলনাত বিপৰীত।^[62] তদুপৰি, "মহিলাৰ আৰু মহিলাৰ মাজত থকা অন্তৰ্নিহিত শৰীৰতত্ত্বিক পাৰ্থক্যসমূহে সমান শাৰীৰিক প্ৰদৰ্শন কৰাত বাধা দিয়ে যাৰ ফলত শাৰীৰিক মানদণ্ড নিম্ন হয়" বুলি দাবী কৰা হয়।^[62]

‘সশস্ত্ৰ বাহিনীত কু-সংস্কাৰ আৰু মহিলা’ শীৰ্ষক এটা খণ্ডত তেওঁ মানসিকতাৰ পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ দাখিল কৰা বিষয়সমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল আৰু কৈছিল যে:

লিংগৰ সামাজিকভাৱে আৰোপিত ভূমিকা সম্পৰ্কে ধাৰণাসমূহৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি লিংগ কু-সংস্কাৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি প্ৰস্তুত কৰা হৈছে যিয়ে মহিলাৰ বিৰুদ্ধে বৈষম্য কৰে। "গৰ্ভাৱস্থাৰ সময়ত দীৰ্ঘদিনীয়া অনুপস্থিতি, মাতৃত্ব আৰু সন্তান আৰু পৰিয়ালৰ প্ৰতি ঘৰুৱা বাধ্যবাধকতাৰ বাবে" মহিলা বিষয়াসকলে সেৱাৰ বিপদসমূহ মোকাবিলা কৰাটো "বৃহত্তৰ প্ৰত্যাহ্বান" বুলি কোৱা কথাটোৰ অন্তৰ্নিহিত এটা শক্তিশালী কু-সংস্কাৰ যিয়ে ধৰি লৈছে যে ঘৰুৱা বাধ্যবাধকতাসমূহ কেৱল নিৰ্ভৰশীল মহিলাৰ ওপৰত। "পুৰুষ আৰু মহিলাৰ মাজত অন্তৰ্নিহিত শাৰীৰিক পাৰ্থক্য"ৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা এটা গভীৰভাৱে শিপাই থকা কু-সংস্কাৰপূৰ্ণ আৰু সাংবিধানিকভাৱে ত্ৰুটিপূৰ্ণ ধাৰণা এটাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল যে নাৰী হৈছে "দুৰ্বল" লিংগ আৰু তেওঁলোকৰ বাবে "অতি কষ্টকৰ" কাম গ্ৰহণ নকৰিবও পাৰে। পুৰুষ আৰু মহিলাৰ শাৰীৰিক শক্তি আৰু দুৰ্বলতাৰ ওপৰত আৰু বিবাহ আৰু পৰিয়ালৰ সামাজিক প্ৰেক্ষাপটত নাৰীৰ বিষয়ে কৰা অনুমানৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত যুক্তিসমূহে মহিলা বিষয়াসকলক সম সুযোগৰ পৰা বঞ্চিত কৰাৰ সাংবিধানিকভাৱে বৈধ ভিত্তি গঠন নকৰে...যদি সমাজে লিংগ ভূমিকা সম্পৰ্কে দৃঢ় বিশ্বাস ৰাখে – সেয়া পুৰুষসকল সামাজিকভাৱে প্ৰভাৱশালী, শাৰীৰিকভাৱে শক্তিশালী আৰু পৰিয়ালৰ পোহপাল দিয়া আৰু মহিলাসকল দুৰ্বল আৰু শাৰীৰিকভাৱে বশৱৰ্তী, আৰু মূলতঃ ঘৰুৱা পৰিৱেশত আৱদ্ধ তত্ত্বাৱধায়ক – মানসিকতাৰ পৰিৱৰ্তন হোৱাৰ সম্ভাৱনা নাই।^[62]

আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ৰ লগতে ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ মাধ্যমতো এই ৰায়দানক “লিংগ পক্ষপাতিত্বৰ অন্ত পেলোৱা এক ল্যাণ্ডমাৰ্ক ৰায়দান” বুলি প্ৰকাশ পাইছিল যিটো “গভীৰভাৱে নিহিত হৈ থকা পিতৃতান্ত্ৰিক মানসিকতা আৰু শক্তিশালী প্ৰতিষ্ঠানিক পক্ষপাতিত্বৰ বিৰুদ্ধে”।^[63]^[64]^[65]^[66]^[67]^[68]^[69]^[70] ২৩খনতকৈও অধিক দেশৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ আৰু ন্যায়াধীশসকলে অংশগ্ৰহণ কৰা ‘ন্যায়পালিকা আৰু পৰিৱৰ্তিত বিশ্ব’ বিষয়ক ভাৰতে আয়োজন কৰা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ন্যায়িক সন্মিলনত ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে এই ৰায়দানক আদৰণি জনায় আৰু ইয়াৰ “প্ৰগতিশীল সামাজিক পৰিৱৰ্তন”ৰ বাবে প্ৰশংসা কৰে।^[71]

২০২১ চনত ববিতা পুনিয়াৰ সুবিধা লাভ কৰা মহিলাসকলে দাবী কৰিছিল যে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে স্থায়ী আয়োগৰ বাবে তেওঁলোকৰ পলমকৈ কৰা মূল্যায়নৰ বাবে মুখৰ স্নায়ুৰ মানদণ্ড প্ৰয়োগ কৰিছিল, ২৫–৩০ বছৰ বয়সত পুৰুষৰ বাবে প্ৰযোজ্য হোৱা চিকিৎসা মানদণ্ডৰ ওপৰত। এই মহিলাসকলক সকাহ প্ৰদান কৰাৰ সময়ত তেওঁ বৈষম্যৰ দাবীসমূহৰ মূল্যায়ন আৰু প্ৰতিকাৰৰ গাঁথনি গঠনৰ বাবে প্ৰাসংগিক কাঠামো হিচাপে ব্যৱস্থাগত বৈষম্য আৰু পৰোক্ষ বৈষম্যৰ মতবাদৰ বিষয়ে বিশদভাৱে কয়।^[72] তেওঁ লগতে কয়,

"পৰোক্ষ বৈষম্য কোনো ব্যৱস্থা, প্ৰথা বা কোনো মাপকাঠীৰ অন্তৰ্নিহিত প্ৰভাৱ বিবেচনা নকৰাৰ ফলত মুখৰ নিৰপেক্ষ মাপকাঠীৰ দ্বাৰা হয়..... . . প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষ বৈষম্যৰ সঁজুলিৰ ওপৰত একচেটিয়া নিৰ্ভৰশীলতায়ো বৈষম্যৰ একাধিক অক্ষৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা আৰ্হিৰ ফলপ্ৰসূ হিচাপ দিব নোৱাৰে। সেয়েহে, বৈষম্যৰ এক প্ৰণালীবদ্ধ দৃষ্টিভংগী, বৈষিক অসুবিধাসমূহক এক নিৰন্তৰতা হিচাপে গ্ৰহণ কৰি, কেৱল অশুভ কাৰ্যৰ বাবে নহয়, বৰঞ্চ কাৰ্যহীন কাৰ্যৰ বাবেও দায়ী হ'ব। সংগঠন বা অন্যৰ ৰূপত থকা গাঁথনিসমূহ তেওঁলোকে সৃষ্টি কৰা দৈনন্দিন বাৰ্তালাপ আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলোৱা প্ৰণালী বা সংস্কৃতিৰ বাবে পৰীক্ষা কৰা হ'ব।^[73]

ভাৰতীয় সংবিধানৰ ১৪ আৰু ১৫-১ অনুচ্ছেদত ভাৰতীয় আইনৰ দৃষ্টিভংগী বিস্তাৰ কৰাৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়, ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু পণ্ডিতসকলে এই ৰায়ৰ প্ৰশংসা কৰিছিল।^[74]^[75]^[56]^[76]^[77]^[78]^[79]

নৌসেনা

ববিতা পুনিয়াৰ কিছু সময়ৰ পিছতে তেওঁ ৰায়দানৰ লেখক, ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া বনাম এল.ডি. চি ডি আৰ. এনি নাগাৰাজা গোচৰ, য’ত আদালতে ভাৰতীয় নৌসেনাৰ মহিলা নাৱিকসকলকো একেধৰণৰ সকাহ দিবলৈ নিৰ্দেশ দিছিল।^[80] আদালতে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ দাখিল কৰা কথা উল্লেখ কৰে যে "মহিলা বিষয়াৰ বাবে কিছুমান পথ যেনে সাগৰীয় পালতোলাৰ কৰ্তব্যৰ অনুপযোগী কাৰণ ঘাটিলৈ উভতি অহাৰ কোনো ব্যৱস্থা নাই" আৰু "আজিৰ নৌসেনাৰ জাহাজসমূহৰ গঠন নাই আৰু ইয়াৰ বাবে আন্তঃগাঁথনিও নাই আৰু এই দাখিলসমূহক "ভ্ৰম আৰু কোনো ভেটিবিহীন" বুলি নাকচ কৰে।^[80] এই ৰায়দানে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত একেধৰণৰ মনোযোগ লাভ কৰিছিল আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ মাধ্যমত ইয়াৰ বিষয়ে বহুলভাৱে প্ৰকাশ পাইছিল।^[81]^[82]^[83]^[84]^[85]^[86]^[87]^[88]^[89]^[90]

কৰ্মক্ষেত্ৰত যৌন নিৰ্যাতন

শেহতীয়াকৈ তেওঁ এটা ৰায়দান লিখিছিল যিয়ে কৰ্মক্ষেত্ৰত যৌন নিৰ্যাতনে ভাৰতীয় সংবিধানৰ অধীনত নিশ্চিত কৰা মহিলাৰ মৌলিক অধিকাৰ খৰ্ব কৰে বুলি দৃঢ়তাৰে কয়।^[91] পঞ্জাৱ এণ্ড সিন্ধ বেংকৰ এগৰাকী জ্যেষ্ঠ বিষয়াই অনিয়ম আৰু দুৰ্নীতিৰ অভিযোগ দিয়াৰ বাবেই ইন্দোৰৰ পৰা জবলপুৰলৈ বদলি কৰা অভিযোগৰ ভিত্তিত এই ৰায়দান দিয়া হৈছে।^[92] মুখ্য পৰিচালক তথা স্কেল IV বিষয়া মহিলাগৰাকীয়ে কয় যে তেওঁৰ জ্যেষ্ঠ বিষয়াইও তেওঁক যৌন নিৰ্যাতন চলোৱাৰ অভিযোগ উত্থাপন হৈছে। তেওঁ কৈছিলঃ

কৰ্মক্ষেত্ৰত যৌন নিৰ্যাতন হৈছে ১৪ আৰু ১৫ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত এগৰাকী মহিলাৰ সমতাৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু সংবিধানৰ ২১ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত মৰ্যাদাৰে জীয়াই থকাৰ অধিকাৰৰ লগতে যিকোনো বৃত্তি চলোৱা বা যিকোনো বৃত্তি চলোৱাৰ অধিকাৰৰ অপমান, বাণিজ্য বা ব্যৱসায়...উত্তৰদাতা (মহিলা বিষয়া) যে বলি হৈছে তাত কোনো ধৰণৰ সন্দেহ থাকিব নোৱাৰে। কৰ্মক্ষেত্ৰত অন্যায় ব্যৱহাৰৰ ফলত ক্ষুব্ধ মহিলাৰ মৰ্যাদাক তললৈ নমাই আনিবলৈ গ্ৰহণ কৰা বিলাহী আৰু লাঠি নীতিৰ লক্ষণ। আইনে ইয়াক মুখামুখি কৰিব নোৱাৰে। বদলিৰ আদেশটো আছিল অন্যায় ব্যৱহাৰৰ কাৰ্য্য আৰু ইয়াক বেয়া উদ্দেশ্য থকা লোকৰ দ্বাৰা বিকৃত কৰা হৈছে।

তেওঁ বেংকক মহিলা কৰ্মচাৰীগৰাকীক ইন্দোৰ শাখালৈ ঘূৰাই পঠিয়াবলৈ নিৰ্দেশ দি কয় যে ইন্দোৰ শাখাত এবছৰৰ কাৰ্যকাল সম্পূৰ্ণ কৰাৰ পিছতহে বেংকে আন যিকোনো আদেশ গৃহীত কৰিব পাৰিব।^[93]

আন্তঃবিভাজন হিংসা

২০২১ চনৰ ২৭ এপ্ৰিলত তেওঁ এটা ৰায়দান লিখিছিল য’ত ধৰ্ষণৰ অপৰাধৰ বাবে অভিযুক্তক শাস্তি প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত জাতি আৰু মহিলাগৰাকীৰ অক্ষমতাক প্ৰাসংগিক কাৰক হিচাপে বিবেচনা কৰা হৈছিল।^[94] ৰায়দানত আৰু কোৱা হৈছে যে SC & ST Act, 1989 ৰ সঁচা পঠন কৰিলে দেখা যায় যে যেতিয়ালৈকে জাতিগত পৰিচয় অপৰাধৰ সংঘটনৰ অন্যতম ভিত্তি হ’ব তেতিয়ালৈকে ই অপৰাধমূলক অপৰাধৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হ’ব।^[95] এইটো এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ হস্তক্ষেপ আছিল কিয়নো পূৰ্বৰ কিছুমান উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ গোচৰত কোৱা হৈছিল যে অনুসূচিত জাতি আৰু অনুসূচিত জনজাতি আইন কেৱল আকৰ্ষিত হ’ব যদিহে অপৰাধটো কেৱল এই ভিত্তিত সংঘটিত হয় যে ভুক্তভোগীজন অনুসূচিত জাতি বা অনুসূচিত জনজাতি সম্প্ৰদায়ৰ।^[96]

চন্দ্ৰচূডে লিংগ হিংসা কেনেকৈ বিভিন্ন অত্যাচাৰৰ সমন্বয়ৰ ফল হ’ব পাৰে সেই বিষয়ে পৰীক্ষা কৰিবলৈ আন্তঃবিভাজন বিশ্লেষণ কৰি লক্ষ্য কৰিছিল যে, "যেতিয়া এগৰাকী নাৰীৰ পৰিচয় অন্যান্য বিষয়ৰ লগতে তেওঁৰ জাতি, শ্ৰেণী, ধৰ্ম, অক্ষমতা আৰু যৌন অভিমুখৰ দ্বাৰা গঢ় লৈ উঠে, আনৰ সৈতে জড়িত হ’লে তাই দুটা বা তাতকৈ অধিক কাৰণত হিংসা আৰু বৈষম্যৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে। হিজড়া-মহিলাসকলে তেওঁলোকৰ বিষমযৌন লিংগ পৰিচয়ৰ বাবে হিংসাৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে। এনে পৰিস্থিতিত এগৰাকী অন্ধ অনুসূচিত জাতিৰ মহিলাৰ বাবে অধীনস্থতাৰ এক নিৰ্দিষ্ট অভিজ্ঞতা উৎপন্ন কৰিবলৈ অত্যাচাৰৰ একাধিক উৎসে কেনেকৈ ক্ৰমবৰ্ধমানভাৱে কাম কৰে সেইটো মূল্যায়ন কৰিবলৈ এটা আন্তঃবিভাজনীয় লেন্স ব্যৱহাৰ কৰাটো অতি প্ৰয়োজনীয় হৈ পৰে।" ^[97]

তেওঁ আৰু অধিক সমালোচনা কৰে যে একক অক্ষৰ আইনসমূহে একক উৎসৰ বাবেই অত্যাচাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে, সেয়া জাতি, লিংগ বা অক্ষমতা হওক, লক্ষ্য কৰে যে ইয়াৰ দ্বাৰা একাধিক অত্যাচাৰৰ বাবে ক্ষতিগ্ৰস্ত হোৱা এই বহল গোটসমূহৰ ভিতৰৰ সংখ্যালঘুসকলৰ অভিজ্ঞতাক অদৃশ্য কৰি তোলা হয়।^[98] ইয়াৰ উপৰিও তেওঁ এইটোও উল্লেখ কৰে যে এনে আইনসমূহে বিভিন্ন প্ৰান্তীয় পৰিচয়ৰ সংযোগস্থলত থকা ব্যক্তিসকলৰ ওপৰত অবাস্তৱ প্ৰমাণৰ বোজা জাপি দিয়ে কাৰণ "এটা নিৰ্দিষ্ট ভিত্তিত বিচ্ছিন্ন বৈষম্য বা হিংসাৰ প্ৰমাণ অনুপস্থিত বা প্ৰমাণ কৰাটো কঠিন হ'ব পাৰে।" ^[99] তেওঁ উল্লেখ কৰে যে ২০১৫ চনৰ অনুসূচিত জাতি আৰু অনুসূচিত জাতি আইনখনৰ সংশোধনীত জাতি পৰিচয়ৰ ভিত্তিত অপৰাধ সংঘটিত হোৱা বুলি প্ৰমাণ কৰাৰ প্ৰমাণৰ প্ৰয়োজনীয়তাক এনে এটা মানদণ্ডলৈ সলনি কৰা হৈছিল য’ত জাতি পৰিচয়ৰ জ্ঞান দোষী সাব্যস্ত কৰিবলৈ যথেষ্ট আছিল, সেয়া আছিল ক ইতিবাচক বিকাশ আৰু জাতিগত হিংসাৰ আন্তঃবিভাজন বিশ্লেষণ সক্ষম কৰি তুলিলে।^[100]

এই ৰায়ৰ আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ আছিল আদালতৰ দৃঢ়তাৰে যে এজন অক্ষম সাক্ষীৰ সাক্ষ্যক তেওঁলোকৰ সক্ষম সমকক্ষৰ তুলনাত দুৰ্বল বা নিম্ন বুলি গণ্য কৰিব নোৱাৰি। চন্দ্ৰচূডে অপৰাধমূলক ন্যায় ব্যৱস্থাক অধিক অক্ষম কৰি তোলাৰ বাবে কিছুমান নিৰ্দেশনাও জাৰি কৰে।^[101]

পৰিৱেশ

পৰিৱেশ আইনৰ ক্ষেত্ৰত চন্দ্ৰচূডৰ অন্যতম উল্লেখযোগ্য মতামত^[102]^[103]^[104] হ’ল হনুমান লক্ষ্মণ আৰোস্কাৰ বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া গোচৰত তেওঁৰ ৰায়।^[105] গোৱাৰ মোপাৰ প্ৰস্তাৱিত গ্ৰীণফিল্ড আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিমানবন্দৰলৈ পৰিৱেশ নিষ্পত্তি প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰীয় সেউজ ন্যায়াধিকৰণৰ নিৰ্দেশৰ বিৰুদ্ধে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সন্মুখত প্ৰত্যাহ্বান দাখিল কৰা হয়। ক্লিয়াৰেন্সৰ অনুমোদনৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰি আপীলকাৰীসকলে অসংখ্য বিতৰ্কৰ আহ্বান জনাইছিল, য’ত বনাঞ্চল আৰু পৰিৱেশগতভাৱে সংবেদনশীল অঞ্চলৰ বিষয়ে প্ৰকাশ নকৰাৰ লগতে ভুল মূল্যায়ন প্ৰক্ৰিয়া আৰু ভুল নমুনা সংগ্ৰহৰ বিন্দুৰ ব্যৱহাৰ অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। আদালতে অনুমতি প্ৰদানৰ প্ৰক্ৰিয়াত বহুতো দুৰ্বলতা লক্ষ্য কৰিছিল আৰু প্ৰকল্পৰ প্ৰচাৰকসকলে পুনৰ এক দ্ৰুত ইআইএ চলাবৰ বাবে নিৰ্দেশ দিছিল।^[106]^[107] আদালতে উল্লেখ কৰে যে নিম্নলিখিত চৰ্তসমূহত মুখ্য পৰিচালনা জাননী প্ৰয়োগ কৰাটো বাধ্যতামূলকঃ

২০০৬ চনৰ জাননীখনে এক স্বতন্ত্ৰ কোড প্ৰতিনিধিত্ব কৰে, যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে পৰিৱেশৰ সুৰক্ষাৰ সৈতে উন্নয়ন এজেণ্ডাৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰখা। আবেদনকাৰীয়ে ২০০৬ চনৰ জাননী অনুসৰি ইচিৰ দাবী কৰিব নোৱাৰে, জাননীখনত নিৰ্ধাৰিত চৰ্তসমূহৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি। জাননীখনৰ চৰ্তসমূহত কঠোৰ মানদণ্ড নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে যিবোৰ প্ৰস্তাৱিত প্ৰকল্পৰ বাবে ইচি বিচৰা আবেদনকাৰীয়ে পালন কৰিব লাগিব। পৰিৱেশ সমন্বয় স্থাপনৰ বোজা প্ৰকল্পৰ প্ৰচাৰকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যি প্ৰকল্পৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থা পৰিৱৰ্তন আনিবলৈ বিচাৰে... পৰিৱেশৰ সৈতে কোনো খেল হ'ব নোৱাৰে: 'মোৰ মূৰ জয়, আপুনি হেৰুৱাবলগীয়া' পদ্ধতিটো সহজেই গ্ৰহণযোগ্য নহয়; যদি আমি আইন নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীনত পৰিৱেশ প্ৰশাসন ৰক্ষা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰোঁ তেন্তে গ্ৰহণযোগ্য নহয়।^[105]

এই ৰায়ত পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ আধাৰ হিচাপে 'পৰিবেশ নিয়ন্ত্ৰণ আইনৰ' ধাৰণাটো ব্যাখ্যা কৰা হৈছে।^[108] ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ পৰিৱেশ কাৰ্যসূচীয়েও এই সিদ্ধান্তক আদৰণি জনাইছে।^[109] 'Environmental Rule of Law' নামেৰে এটা পৃথক শাখাত, আদালতে পৰিৱেশ আইনৰ ওপৰত বিস্তৃত সাহিত্যৰ পৰা আঁতৰি গ'ল, য'ত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ বহনক্ষম উন্নয়ন লক্ষ্য আৰু ভাৰতীয় সংবিধানৰ ২১ নং অনুচ্ছেদত পৰিৱেশ সুৰক্ষা আৰু জীৱন অধিকাৰ সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলাৰ কাম অন্তৰ্ভুক্ত আছিল।^[110]^[108] বেংগালুৰু ডেভেলপমেণ্ট অথৰিটি বনাম মিষ্টাৰ সুধাকৰ হেগড়েৰ গোচৰত তেওঁ আপীলকাৰীক পৰিৱেশগত অনুমতি প্ৰদানৰ প্ৰক্ৰিয়াত থকা বহুতো অভাৱৰ ফলস্বৰূপে দ্ৰুত ইআইএ চলাবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে।^[111]^[112] আদালতে টুম্কুৰ পথ আৰু হোছুৰ পথ সংযোগ কৰা প্ৰকল্পটোৰ বাবে ডাইভাৰ্ট কৰিবলগীয়া বনাঞ্চলৰ ভূমিৰ অস্তিত্ব প্ৰকাশ কৰাত “পেটেণ্ট বৈপৰীত্য” লক্ষ্য কৰে।^[113]^[114] 'Courts and the Environment' নামৰ এটা শাখাত তেওঁ নিম্নলিখিত ধৰণে পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ বাবে এক বিস্তৃত ভিত্তিক দৃষ্টিভংগীৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰেঃ

পৰিৱেশৰ সুৰক্ষা কেৱল আদালতৰ সক্ৰিয় ভূমিকাৰ ওপৰত নহয়, বৰঞ্চ শক্তিশালী প্ৰতিষ্ঠানিক ফ্ৰেমৱৰ্কৰ ওপৰত আধাৰিত, য'ত প্ৰতিজন অংশীদাৰ বহনক্ষম বিকাশ নিশ্চিত কৰিবলৈ নিজৰ কৰ্তব্য পালন কৰে। আইন-শৃংখলা অনুসৰণ কৰা পৰিৱেশ প্ৰশাসনৰ ফ্ৰেমৱৰ্কত এক কাৰ্যকৰী, দায়বদ্ধ আৰু স্বচ্ছ প্ৰতিষ্ঠান থকা ব্যৱস্থা প্ৰয়োজন। সমানে গুৰুত্বপূৰ্ণ হ'ল প্ৰতিক্ৰিয়াশীল, অন্তৰ্ভুক্ত, অংশগ্ৰহণকাৰী আৰু প্ৰতিনিধিত্বমূলক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ। পৰিৱেশৰ শাসন আইন-শৃংখলাৰ ওপৰত আধাৰিত আৰু আমাৰ সংবিধানৰ মূল্যবোধৰ পৰা উদ্ভৱ হয়। য'ত পৰিৱেশৰ স্বাস্থ্য সংবিধানৰ ২১ নং অনুচ্ছেদত সাংবিধানিকভাৱে স্বীকৃত মূল্য হিচাপে জীৱন ৰখাৰ বাবে চাবি-কাঠি, পৰিৱেশৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ সঠিক গাঁথনিসমূহে স্বতন্ত্ৰ কাৰ্যকলাপৰ প্ৰতিশ্ৰুতি আৰু সংবিধানৰ ১৪ নং অনু অনুচ্ছেদৰ অধীনত ন্যায়িক ব্যৱহাৰৰ নিশ্চিত কৰ্তব্যত প্ৰদিত হয়।^[111]

চন্দ্ৰচূডে আলেম্বিক ফাৰ্মাচিউটিকেল্ছ লিমিটেডৰ বনাম ৰোহিত প্ৰজাপতিত প্ৰাক্তন পোষ্ট-ফেক্টো'ল পৰিৱেশগত খালীতা সম্পৰ্কে এটা ৰায়ো প্ৰস্তুত কৰিছে।^[115] পূৰ্বৰ পৰিৱেশ আৰু বন মন্ত্ৰালয়ে ২০০২ চনত এখন প্ৰশাসনিক চক্ৰান্তমূলক বিজ্ঞপ্তি জাৰি কৰিছিল য’ত ১৯৯৪ চনৰ বাধ্যতামূলক ইআইএ অধিসূচনা মানি চলাত ব্যৰ্থ হোৱা উদ্যোগসমূহক পৰৱৰ্তী সময়ত ক্লিয়াৰেন্স প্ৰদান কৰাৰ কথা কল্পনা কৰিছিল। গুজৰাটত অৱস্থিত ড্ৰাগছ আৰু ফাৰ্মাচিউটিকেল কোম্পানীসমূহৰ এটা গোটক প্ৰদান কৰা প্ৰাক্তন পোষ্ট-ফেক্টিক অনুমতি প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা হৈছিল। চন্দ্ৰচূডে ২০০২ চনৰ প্ৰশাসনিক চাৰ্জটো বাদ দি উল্লেখ কৰে যে পূৰ্বৰ পোষ্ট ফেক্ট' ইচিৰ ধাৰণাটো পৰিৱেশীয় আইনৰ মৌলিক নীতিৰ পৰা হ্ৰাস কৰে। তেওঁ উল্লেখ কৰে যে পূৰ্বৰ post facto ECsৰ অনুদান সাৱধানতা আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ মূল নীতিৰ বিপৰীতে আছিল।^[116] চন্দ্ৰচূডে উল্লেখ কৰে যে এই সকলো উদ্যোগে গুৰুত্বপূৰ্ণ আন্তঃগাঁথনি বিনিয়োগ কৰিছে। এই পৰিপ্ৰেক্ষিতত, তেওঁ পৰিৱেশ পুনৰুদ্ধাৰ আৰু পুনৰুদ্ধাৰৰ উদ্দেশ্যৰে প্ৰতিজনে ১০ কোটি টকাৰ জৰিমনা জাৰি কৰে।^[117]^[118] তেওঁ কৈছিলঃ

ৰাজহুৱা শুনানি, স্ক্ৰীণিং, স্কোপিং আৰু মূল্যায়ন আদি প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াৰ এটা অংশ যিয়ে নিশ্চিত কৰে যে ঔদ্যোগিক কাৰ্যকলাপৰ সম্ভাৱ্য প্ৰভাৱ বা বৰ্তমানৰ ঔদ্যোগীয় কাৰ্যকলাপ সম্প্ৰসাৰণ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ গণনাত বিবেচনা কৰা হয়। প্ৰাক্তন পোষ্ট-ফেক্টো'ৰ অনুমতি দিয়াটোৱে ECৰ অনুদান অবিহনে ঔদ্যোগিক কাৰ্যকলাপৰ কাম-কাজক সমৰ্থন কৰিব। যদি EC'ৰ অনুপস্থিতিত, পৰিৱেশ সুৰক্ষিত কৰিব পৰা কোনো পৰিস্থিতি নাথাকিব। তদুপৰি, যদি EC অৱশেষত প্ৰত্যাখ্যান কৰা হয়, তেন্তে পৰিৱেশত অপ্ৰীতিকৰ ক্ষতি হ'লহেঁতেন। এই বিষয়টোৰ দুয়োটা দৃষ্টিকোণেৰে, পৰিৱেশ আইন এ ex post facto clearance ধাৰণাটো সমৰ্থন কৰিব নোৱাৰে। ই সাৱধানতা আৰু বহনক্ষম উন্নয়নৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বিপৰীতে হ'ব।^[115]

শেহতীয়াকৈ হিমাচল প্ৰদেশৰ বাছ ষ্টেণ্ড মেনেজমেণ্ট এণ্ড ডেভলপমেণ্ট অথৰিটি বনাম চেণ্ট্ৰেল এম্প'ৰ্টেড কমিটী, চন্দ্ৰচূডে হিমাচল প্ৰদেশৰ মেক্লে'ওড গঞ্জৰ বাছ ষ্টেণ্ড কমপ্লেক্সত থকা এখন হোটেল-কুম-ৰেষ্টুৰেণ্ট গাঁথনি ভাঙি পেলোৱাৰ নিৰ্দেশ দিয়ে, যিটো বিভিন্ন পৰিৱেশ আইন অনুসৰি প্ৰদান কৰা অনুমতি উলংঘা কৰি নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল।^[119] এই গাঁথনিৰ নিৰ্মাণ প্ৰায় ১৪ বছৰ ধৰি বিতৰ্কিত আছিল, অৱশেষত এই ৰায়ৰ দ্বাৰা সমাধান কৰা হৈছিল।^[120] হনুমান লক্ষ্মণ আৰোস্কাৰ বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া গোচৰত তেওঁ প্ৰস্তাৱ কৰা পৰিৱেশ আইন শাসনৰ ধাৰণাটোৰ ওপৰত বিকশিত হৈ তেওঁ আলোচনা কৰে যে প্ৰকৃত ক্ষতিপূৰণ নিশ্চিত কৰিবলৈ বৈজ্ঞানিক তথ্যৰ সুবিধাৰ অভাৱত প্ৰকৃত ৰূপায়ণ কেনেদৰে ক্ষতিগ্ৰস্ত হ’ব পাৰে। কিন্তু তেওঁ কয়,

"পৰিৱেশ আইনৰ শাসনে আমাক বিচাৰক হিচাপে অভিলেখৰ পৰা ওলাই অহা জ্ঞানক একত্ৰিত কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছে, যদিও কেতিয়াবা সীমিত হ'ব পাৰে, পৰিৱেশ আইন উলংঘাৰ প্ৰতি কঠোৰ আৰু নিৰ্ণায়কভাৱে সঁহাৰি জনাবলৈ। পৰিৱেশ আইন উলংঘাৰ ধৰণ বা ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ প্ৰভাৱৰ সম্পূৰ্ণ বিৱৰণ লাভ নকৰাৰ বাবে আমি নিষ্ক্ৰিয় হৈ পৰিব নোৱাৰো। বৰঞ্চ, আমি বাস কৰা অসম্পূৰ্ণ পৃথিৱীখনক স্বীকাৰ কৰি কাঠামোটোৱে পৰিৱেশ আইন উলংঘাৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ এক ৰোডমেপ প্ৰদান কৰে, সত্ত্বেও পৰিণতিৰ স্পষ্ট প্ৰমাণৰ অনুপস্থিতি।" ^[121]

শ্ৰম

মহামাৰীৰ পিছত চন্দ্ৰচূড ন্যায়িকভাৱে গজৰাট ৰাজ্যৰ অ'পাৰ টাইম মজুৰি, কামৰ সময়, কামৰ ঘণ্টা আৰু অন্যান্য শ্ৰমিক সুৰক্ষাৰ কিছু ব্যৱস্থা স্থগিত ৰখাৰ সিদ্ধান্তৰ পৰ্যালোচনা কৰে, য'ত ১৯৪৮ চনৰ ফেক্টৰী আইনৰ ৫ নং অনুচ্ছেদক 'এটা জৰুৰীকালীন অৱস্থা' বুলি অভিহিত কৰে। অনুচ্ছেদ ৫ৰ বিস্তাৰ কঠোৰভাৱে ব্যাখ্যা কৰি, য'ত কেৱল 'জনসাধাৰণ জৰুৰীকালীন অৱস্থাই ৰাজ্যখনৰ সুৰক্ষাৰ ওপৰত ভাবুকি কঢ়িয়াই আনিলে'ত, চন্দ্ৰচূডে "ফেক্টৰী আইন, ১৯৪৮ৰ কঠোৰভাৱে লাভ কৰা সুৰক্ষা প্ৰদান কৰা আৰু সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক গণতন্ত্ৰৰ সাংবিধানিক প্ৰতিশ্ৰুতি কাগজ-টিগাৰলৈ"ৰ বিৰুদ্ধে সতৰ্ক কৰি দিয়ে।^[122]

শ্ৰমিক আইনৰ ওপৰত অৱদান আৰু ৰাজ্যিক নীতিৰ নিৰ্দেশনা নীতিৰ অনুবাদৰ উপৰিও, এই বিচাৰক সমালোচকীয়ভাৱে কাৰ্যকৰী কাৰ্যকলাপৰ বাবে প্ৰশংসা কৰা হৈছিল, যিটো ক'ভিড-১৯ মহামাৰীৰ সময়ত ব্যাপক স্বাধীনতা দিয়া হৈছিল।^[123]^[124]^[125]

চৰকাৰ সম্পৰ্কীয় সাংবিধানিক বিচাৰ

আদেশ

কৃষ্ণ কুমাৰ সিং বনাম বিহাৰ ৰাজ্যৰ গোচৰত চন্দ্ৰচূড সাতজনীয়া বিচাৰপীঠৰ অংশ আছিল, যিটো গোচৰ পুনৰ অধ্যাদেশ জাৰি কৰা সম্পৰ্কীয় আছিল।^[126] চিৰস্থায়ী অধিকাৰ তত্ত্ব, যাৰ মতে অধ্যাদেশৰ দ্বাৰা জমা হোৱা অধিকাৰ আৰু দায়বদ্ধতাই অধ্যাদেশৰ ম্যাদ উকলি যোৱাৰ পিছতো স্থায়ী প্ৰভাৱ পেলায় বুলি কোৱা হৈছিল, ইয়াক আইনত বেয়া বুলি ধৰা হৈছিল।^[127]^[128] সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ ৰায়ৰ বাবে লিখা চন্দ্ৰচূডে ৰায় দিছিল যে অধ্যাদেশ বলবৎ হোৱাৰ সময়ত জমা হোৱা অধিকাৰ আৰু দায়বদ্ধতা অধ্যাদেশৰ ম্যাদ উকলি যোৱাৰ পিছতো কেৱল জনস্বাৰ্থত বা সাংবিধানিক প্ৰয়োজনীয়তাৰ ভিত্তিত অস্তিত্ব ৰক্ষা কৰি থাকিব আৰু ‘অপ্ৰত্যাৱৰ্তনীয়তা’ আৰু ‘ব্যৱহাৰযোগ্যতা’। 'জনস্বাৰ্থ' কি সেইটো নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ মাপকাঠী।^[128] তেওঁ লগতে কয়,

সংবিধান বিচাৰপীঠে অধ্যাদেশক যোগ্য বিধায়িনী দলে প্ৰণয়ন কৰা অস্থায়ী আইনৰ সৈতে সমান কৰি ৰাখিছিল। এই দৃষ্টিভংগীয়ে, সন্মানেৰে এজন দক্ষ বিধানসভা আৰু এটা আদেশৰ মাজত গুৰুত্বপূৰ্ণ পাৰ্থক্য দেখুৱাব নোৱাৰে। এক আদেশৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত স্থায়ী অধিকাৰ ধাৰণা গ্ৰহণ কৰিলে এনে পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি হ'ব য'ত অধিকাৰ আৰু অধিকাৰ সৃষ্টিৰ ক্ষেত্ৰত ৰাজ্যপালৰ ক্ষমতাৰ অনুশীলন জীয়াই থাকিব... বিধায়িনীটোৱে হয়তো এই আদেশৰ বিষয়ে আলোচনা বা আলোচনা কৰাৰ সুযোগ নাছিল। চিৰস্থায়ী অধিকাৰ তত্ত্বই সংসদীয় নিয়ন্ত্ৰণ আৰু আধিপত্যক অৱমাননা কৰি অধ্যাদেশ জাৰি কৰাৰ ক্ষমতাক কিছু পৰিমাণে স্থায়িত্বৰ কাৰণ বুলি কয়।^[126]

তেওঁ লগতে কয় যে সংসদত আদেশ প্ৰণয়ন কৰাটো এক বাধ্যতামূলক সাংবিধানিক কৰ্তব্য যিটো অতিক্ৰম কৰিব নোৱাৰি। কোনো অধ্যাদেশৰ ন্যায়িক পৰ্যালোচনাৰ ভিত্তি সম্প্ৰসাৰণ আৰু অধ্যাদেশ জাৰি কৰাৰ অসন্মত ব্যৱহাৰৰ পৰিসৰ সীমিত কৰাৰ বাবে এই ৰায়দান স্বীকৃতি লাভ কৰে।^[129]^[127]

ৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজধানী অঞ্চল

নেশ্যনেল কেপিটেল টেৰিটৰী বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া গোচৰত চন্দ্ৰচূড সংবিধান বিচাৰপীঠৰ অংশ আছিল, য’ত দিল্লী চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে দিল্লীৰ লেফটেনেণ্ট গৱৰ্ণৰৰ ক্ষমতাৰ প্ৰকৃতিৰ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল।^[130] সংখ্যাগৰিষ্ঠতাই একগোটভাৱে লক্ষ্য কৰে যে মুখ্যমন্ত্ৰী, লেফটেনেণ্ট গৱৰ্ণৰ নহয়, অঞ্চলটোৰ কাৰ্যকৰী মুৰব্বী আৰু লেফটেনেল গৱৰ্ণৰৰ কোনো স্বতন্ত্ৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ ক্ষমতা নাই, বিৰল পৰিস্থিতিত সংবিধানৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা অনুসৰি বাদে। তেওঁ মন্ত্ৰী পৰিষদৰ সহায় আৰু পৰামৰ্শ অনুসৰণ কৰিব লাগিব, যদিহে বিষয়টো পুলিচ, ৰাজহুৱা নিয়ম আৰু মাটিৰ সৈতে সম্পৰ্কিত নহয়। ভাৰতীয় সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ ২৩৯এএ-৪ অনুসৰি, লেফটেনেণ্ট গৱৰ্ণৰ, দিল্লী চৰকাৰ আৰু লেফটেনেল গৱৰ্ণৰৰ মাজত কোনো মতভেদ থাকিলে, ৰাষ্ট্ৰপতিৰ ওচৰত 'বিশেষ' বিষয়সমূহ প্ৰেৰণ কৰিব পাৰে। এনে পৰিস্থিতিত ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সিদ্ধান্ত চূড়ান্ত হ'ব। চন্দ্ৰচূডৰ সমৰ্থিত মতামতত স্পষ্টতা আৰু অস্পষ্টতাৰ বাবে মন্তব্য কৰা হৈছিল, য'ত এটা 'বিশেষ বিষয়' হৈছে য'ত "এনচিটি চৰকাৰৰ চৰকাৰে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ কাৰ্যকৰী ক্ষমতা প্ৰয়োগত বাধা বা পক্ষপাত কৰিব পাৰে।" ^[131] চন্দ্ৰচচডে লেফটেনেণ্ট গৱৰ্ণৰক দিল্লী চৰকাৰৰ সহায় আৰু পৰামৰ্শ পালন কৰাৰ কৰ্তব্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে আৰু উল্লেখ কৰে যে প্ৰতিনিধিত্বমূলক শাসন আৰু কেবিনেট চৰকাৰৰ মৌলিক বৈশিষ্ট্যসমূহক সহায় কৰা ব্যাখ্যা গ্ৰহণ কৰা উচিত। তেওঁ কৈছিলঃ

এনচিটি মন্ত্ৰালয়ৰ বাবে সমৰ্পিত সাংবিধানিক ক্ষমতা আৰু ৰাষ্ট্ৰপতিৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে লেফটেনেণ্ট গৱৰ্ণৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্ক সংজ্ঞাবদ্ধ কৰি, আদালতে প্ৰতিনিধিত্বমূলক চৰকাৰক দিয়া সাংবিধানিক গুৰুত্বৰ বিষয়ে অৱগত হ'ব নোৱাৰে। প্ৰতিনিধি চৰকাৰ হৈছে গণতন্ত্ৰৰ সৈতে সংযুক্ত সংবিধানৰ এক প্ৰতীক, কিয়নো গণতান্ত্ৰিক শাসনৰ মাধ্যমত তেওঁলোকৰ প্ৰতিনিধি নিৰ্বাচন কৰাসকলৰ আকাংক্ষা পূৰণ কৰা হয়।

নিৰ্বাচনৰ বাবে মজিয়া পৰীক্ষা

শিৱৰাজ সিং চৌহান বনাম অধ্যক্ষ, মধ্যপ্ৰদেশ বিধানসভাত ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত সুদূৰপ্ৰসাৰী পৰিণতিৰ সৈতে চন্দ্ৰচূডে ৰায়দানৰ লেখক।^[132] চন্দ্ৰচূডে কয় যে ৰাজ্যপালৰ ক্ষমতাৰ প্ৰয়োগে বিধানসভাখনক এক চলিত অধিৱেশনৰ সময়ত এক তলৰ পৰীক্ষাৰ বাবে আহ্বান কৰাৰ ক্ষমতা "সংগঠিত দায়বদ্ধতাৰ নিয়ম সঠিকভাৱে সংৰক্ষণ কৰা" বুলি নিশ্চিত কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে বৈধ। তেওঁ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰে যে ৰাজ্যপালই যদি ৰাজ্যপালৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা হেৰুৱাইছে বুলি বিশ্বাস কৰাৰ "আধাৰিত সামগ্ৰী"ৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি এক তলৰ পৰীক্ষাৰ আদেশ দিব পাৰে। উল্লেখযোগ্য যে, তেওঁ উল্লেখ কৰে যে ৰাজ্যপালৰ ক্ষমতা নিম্নলিখিত ধৰণে নিয়ন্ত্ৰণহীন নহয়ঃ

যদিহে ৰাজ্যপালৰ দ্বাৰা তলৰ পৰীক্ষাৰ বাবে নিৰ্ভৰশীলতা প্ৰয়োগ আদালতৰ সন্মুখত প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হয়, তেন্তে ন্যায়িক পৰ্যালোচনাৰ পৰা সুৰক্ষিত নহয়। আদালতে মজিয়াৰ পৰীক্ষাৰ বাবে আবেদন কৰাৰ সময়ত ৰাজ্যপালই ক্ষমতা প্ৰয়োগৰ সৈতে সম্পৰ্কিত আৰু জাৰ্মানী বিষয়বস্তুৰ ভিত্তিত এই কাম কৰিছিল নে নাই তাক নিৰ্ণয় কৰাৰ অধিকাৰ আছে। এনে ক্ষমতা প্ৰয়োগৰ উদ্দেশ্য হ'ল গণতান্ত্ৰিকভাৱে নিৰ্বাচিত চৰকাৰক বিসংগতি বা স্থানান্তৰ কৰা নহয়, যি বিধানসভাত দায়বদ্ধ আৰু সামূহিকভাৱে ইয়াৰ বাবে দায়বদ্ধ।^[132]

প্ৰথমটো পৰ্যবেক্ষণত চন্দ্ৰচূডে দেশখনৰ ৰাজনীতিৰ অৱস্থাও উল্লেখ কৰে আৰু নিম্নলিখিত ধৰণে ভাৰতীয় গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ প্ৰকৃতি শক্তিশালী কৰিবলৈ সংশোধন কৰিবলৈ আহ্বান জনায়ঃ

প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰা ৰাজনৈতিক দলসমূহে তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক লোকসকলক সুৰক্ষিত স্থানলৈ লৈ যোৱা দৃশ্যই আমাৰ গণতান্ত্ৰিক ৰাজনীতিৰ ৰাজ্যক কম সন্মান প্ৰদান কৰে। ই হৈছে ৰাজনৈতিক দলসমূহে নিজৰ সমষ্টিৰ ওপৰত থকা আত্মবিশ্বাসৰ এক দুৰ্ভাগ্যজনক প্ৰতিফলন আৰু ৰাজনীতিৰ বাস্তৱ জগতত সংঘটিত হোৱা ঘটনাসমূহৰ প্ৰতিফলন যিয়ে প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা শিবিৰৰ পৰা মানুহক আকৰ্ষণ কৰে... এইটো ভাল যে আদালতসমূহে ৰাজনৈতিক জীৱনৰ অদ্ভুত গল্পৰ পৰা হাতৰ দৈৰ্ঘ্য ধৰি ৰাখে। অৱশ্যে, সাংবিধানিক নীতিৰ সংজ্ঞা দিয়াত, এই আদালতে দুয়োটা পক্ষৰ উপদেষ্টায়ে গ্ৰহণ কৰা স্থিতিৰ বিষয়ে সচেতন হ'ব লাগিব আৰু গণতান্ত্ৰিক মূল্যবোধৰ প্ৰচলন নিশ্চিত কৰিবলৈ যথাসম্ভৱ প্ৰচেষ্টা কৰিব লাগিব।^[132]

বৈধ আশাৰ মতবাদ

চন্দ্ৰচূডে দ্য ষ্টেট অৱ ঝাৰখণ্ড বনাম ব্ৰহ্মপুত্ৰ মেটালিক্স লিমিটেডৰ ৰায়দানৰ লেখক আছিল, য’ত বিতৰ্কিত আছিল ঝাৰখণ্ড ৰাজ্যই জাৰি কৰা এখন অধিসূচনা যাৰ অধীনত ২০১২ চনৰ ঔদ্যোগিক নীতিৰ অধীনত বিদ্যুৎ ৰেহাই ২০১৫ চনৰ পৰাহে প্ৰদান কৰা হৈছিল।^[133] যেতিয়া ঝাৰখণ্ডৰ উচ্চ ন্যায়ালয়ে প্ৰতিশ্ৰুতিৰ ওপৰত আধাৰিত জাননীখন বাতিল কৰিছিল, উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায়ত, ইংৰাজী আৰু ভাৰতীয় আইনৰ বিশ্লেষণৰ জৰিয়তে, ইয়াৰ ভিত্তি হ'ব বৈধ আশাবাদৰ উপদেশ। আদালতে কয় যে বৈধ আশা-আকাংক্ষাৰ ধাৰণাই ভাৰতৰ সংবিধানৰ ১৪ নং অনুচ্ছেদত অন্তৰ্ভুক্ত অ-অসমীয়াতা গৰাকীৰ এক উপায় আছিল য'ত নিৰ্দিষ্টভাৱে প্ৰকাশ কৰা হয়।^[134] জাননীখন নাকচ কৰি, চন্দ্ৰচূডে ঝাড়খণ্ডৰ ৰাজ্যখনৰ নিস্তব্ধ মনোভাবৰ ওপৰত কঠোৰভাৱে মন্তব্য কৰে আৰু বিলম্বিতভাৱে জাননীখন জাৰি কৰে আৰু কয়ঃ

"এয়া হৈছে ৰাজ্যখনৰ এটা কথা যে আবেদনৰ আবেদনৰ দাখিলকাৰীৰ কোনো অধিকাৰ নাই, কিন্তু আন এটা কথা হ'ল ৰাজ্যখনে দাবী কৰা যে ২০১২ চনৰ ঔদ্যোগিক নীতিত অনুমান কৰা সময়ছোৱাত ৰেহাইৰ জাননী কাৰ্যকৰী নকৰাৰ কাৰণ প্ৰকাশ কৰাটো কৰ্তব্য নহয়। ৰাজ্যখনৰ দায়বদ্ধতা আৰু নীতি নথিপত্ৰৰ ক্ষেত্ৰত গ্ৰহণ কৰা ধৰ্মীয় দায়বদ্ধতা দুয়োটাই ৰাজ্যিক ক্ষমতাৰ এনে ধাৰণা গ্ৰহণৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়ে। ৰাজ্যখনে ঔপনিবেশিক ধাৰণাটো বাদ দিব লাগিব যে ই এক সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰ, যিয়ে নিজৰ ইচ্ছাৰ ভিত্তিত কাম-কাজ বিতৰণ কৰে। ইয়াৰ নীতিসমূহে আইনগত আশা-আকাংক্ষাৰ সৃষ্টি কৰে যে ৰাজ্যখনে ৰাজহুৱা ক্ষেত্ৰখনত যি প্ৰস্তাৱ দিয়ে তাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি কাম কৰিব। সকলো কাৰ্যকলাপত, ৰাজ্যখনে স্বচ্ছ, স্বচ্ছভাৱে কাম কৰিবলৈ বাধ্য হয়। সংবিধানৰ ১৪ নং অনুচ্ছেদত গ্ৰহণ কৰা স্বতন্ত্ৰ ৰাজ্যিক কাৰ্যকলাপৰ বিৰুদ্ধে গেৰাণ্টিঙৰ এটা মৌলিক প্ৰয়োজনীয়তা। ব্যক্তিগত নাগৰিক আৰু ব্যক্তিগত ব্যৱসায়ৰ অধিকাৰ অভাৱ জনসাধাৰণৰ স্বাৰ্থৰ ওপৰত আধাৰিত প্ৰয়োজনীয়তাৰ অনুপাতত হ'ব লাগিব।^[135]

ক'ভিড-১৯ঃ মহামাৰীৰ সময়ত অত্যাৱশ্যকীয় সামগ্ৰী আৰু সেৱাসমূহৰ বিতৰণ

২০২১ চনৰ এপ্ৰিল মাহত ভাৰতত ক’ভিড-১৯ মহামাৰীৰ দ্বিতীয় ঢৌৰ সময়ত ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ বিচাৰপীঠে তেতিয়াৰ মুখ্য ন্যায়াধীশ এছ এ ববডে, ন্যায়াধীশ এল এন ৰাও আৰু ন্যায়াধীশ এছ ৰবীন্দ্ৰ ভাটৰ নেতৃত্বত চলি থকা পৰিস্থিতিৰ প্ৰতি ছুঅ’ মটু গগনিজেন্স লয় দেশখনে অক্সিজেন যোগানৰ উপলব্ধতা, অত্যাৱশ্যকীয় ঔষধ আৰু টিকাকৰণৰ পদ্ধতিৰ সৈতে জড়িত সমস্যাসমূহৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ। ২০২১ চনৰ ২৩ এপ্ৰিলত মুখ্য ন্যায়াধীশ ববডে অৱসৰ লোৱাৰ পিছত বিচাৰপীঠৰ গঠন সলনি কৰি মুখ্য ন্যায়াধীশ ববডেৰ ঠাইত চন্দ্ৰচূডে নিযুক্তি দিয়ে।

চন্দ্ৰচূডৰ নেতৃত্বত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ বেংকে জোৰ দিয়ে যে মহামাৰীৰ সময়ত মৌলিক অধিকাৰৰ ৰক্ষক হিচাপে উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ সৈতে নিজৰ সাংবিধানিক কৰ্তব্য পালন কৰা হয় আৰু তেওঁলোকৰ অধিকাৰ দখল কৰাৰ ক্ষেত্ৰত নহয়।^[136] তদুপৰি, বেংকটোৱে ভাৰত সংবিধানৰ অনুচ্ছেদ ১৪ (যি সমতা অধিকাৰ) আৰু অনুচ্ছেদ ২১ (জীৱন অধিকাৰ) ৰ আধাৰত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ নীতি মূল্যাংকন কৰিবলৈ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ, বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰ আৰু সংশ্লিষ্ট অংশীদাৰসকলৰ মাজত আলোচনাৰ সুবিধা প্ৰদানৰ বাবে এক সীমাবদ্ধ-অভিজ্ঞানমূলক পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰে।^[137]^[138] বিভিন্ন নিৰ্দেশনাৰ জৰিয়তে, উচ্চতম ন্যায়ালয়ে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰক এক ৰাষ্ট্ৰীয় হাস্পতালত প্ৰৱেশৰ নীতি প্ৰস্তুত কৰিবলৈ নিৰ্দেশ দিয়ে যাতে কোনো ব্যক্তিয়ে কোনো নিৰ্দিষ্ট ৰাজ্যত বাসহীনতাৰ ভিত্তিত চিকিৎসা সহায়ৰ পৰা বঞ্চিত নহয় আৰু চিকিৎসা অক্সিজেনৰ বৃদ্ধি আৰু চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা পদক্ষেপৰ বিষয়ে উদ্বিগ্নতা জাগ্ৰত কৰে। উচ্চতম ন্যায়ালয়ে ভাৰত চৰকাৰৰ লিবাৰেলাইজড ভেকচিন নীতিৰ ওপৰত সমালোচকীয় মন্তব্য আগবঢ়াইছিল আৰু উল্লেখ কৰিছিল যে ৪৫ বছৰ বয়সৰ ওপৰৰ লোকৰ বাবে বিনামূলীয়া ভেকচনৰ আৰু ১৮ ৰ পৰা ৪৪ বছৰ বয়সৰ লোকৰ বাবে মজুৰি ভেকচানৰ নীতি প্ৰাথমিক স্বতন্ত্ৰ আৰু অজ্ঞান আছিল।^[139] ভাৰতীয় সংঘই সামূহিকভাৱে কাম কৰাৰ পৰিৱৰ্তে, ৰাজ্য চৰকাৰসমূহক বিশ্বব্যাপী ভেকচিন উৎপাদকসকলৰ কাষ চাপিবলৈ এৰি দিয়া বিকেন্দ্ৰীকৃত ক্ৰয়ৰ ন্যায্যতাও আদালতে বিচাৰিছিল; ভেকচিন উৎপাদন বৃদ্ধিৰ সম্পৰ্কে উদ্বেগ, ডিজিটেল প্লেটফৰ্মৰ ব্যৱহাৰৰ জৰিয়তে টিকাকৰণৰ পদ্ধতিৰ সৈতে জড়িত বিষয়সমূহ, ভাৰতৰ চহৰ আৰু গ্ৰাম্য অঞ্চলত ডিজিটেল বিভাজনৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি CoWIN। এই বিষয়সমূহৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰক ইয়াৰ নীতিৰ প্ৰমাণ দিব বা পুনৰীক্ষণ কৰিবৰ বাবে নিৰ্দেশ দিয়া হৈছিল।^[140]

উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ আদেশৰ এসপ্তাহৰ পিছত, নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ নেতৃত্বত চৰকাৰে ইয়াৰ টিকাকৰণ নীতি পুনৰীক্ষণ কৰে, ইয়াৰ ক্ৰয় কেন্দ্ৰ কৰি আৰু ১৮৪৪ বছৰ বয়সৰ ভিতৰত সকলো প্ৰাপ্তবয়স্ককে বিনামূলীয়া টিকাকৰণৰ ব্যৱস্থা কৰে। ইয়াক বহুলভাৱে বিশ্বাস কৰা হয় যে টিকাকৰণ নীতিৰ পৰিৱৰ্তন উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ চৰকাৰৰ সৈতে নিৰন্তৰ অংশগ্ৰহণৰ ফল আৰু চৰকাৰৰ টিকাকৰণৰ নীতিৰ বিৰুদ্ধে ইয়াৰ তীব্ৰ মন্তব্যৰ ফল।^[141]^[142]^[143]

সঁহাৰিমূলক কাৰ্য্য

চন্দ্ৰচূড ভাৰতত ইতিবাচক কাৰ্যকলাপৰ ওপৰত বহুতো বিচাৰ ৰচনা কৰিছে। ইয়াৰ ভিতৰত আটাইতকৈ আগশাৰীৰ কথাটো হ’ল তেওঁৰ বি.কে. পবিত্ৰ বনাম ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া, য’ত তেওঁ কৰ্ণাটক সংৰক্ষণৰ ভিত্তিত পদোন্নতি পোৱা চৰকাৰী কৰ্মচাৰীৰ ফলস্বৰূপ জ্যেষ্ঠতা বৃদ্ধি (ৰাজ্যৰ অসামৰিক সেৱাৰ পদলৈ) আইন ২০১৮ৰ সাংবিধানিক বৈধতাক সমৰ্থন কৰে।^[144] এই আইনখনে সংৰক্ষণৰ ভিত্তিত নিযুক্তি দিয়া প্ৰাৰ্থীসকলক পৰৱৰ্তী জ্যেষ্ঠতা প্ৰদানৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে। 'দক্ষতা' আৰু ফলস্বৰূপে 'যোগ্যতা'ৰ এক অন্তৰ্ভুক্ত সংজ্ঞাৰ দিশত ওজন কৰা এক সমালোচনাত্মক আৰু সূক্ষ্ম বিশ্লেষণ গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে এই ৰায়ক স্বীকৃতি দিয়া হৈছিল, - যিটো আনুষ্ঠানিক সমতাৰ বিপৰীতে বস্তুনিষ্ঠ সমতাৰ নীতিৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ।^[145]^[146]^[147]^[146] অমৰ্ত্য সেনৰ কামৰ আধাৰত তেওঁ এই কথা কৈছিল যে-

মেৰিট’ক্ৰেটিক ব্যৱস্থা হ’ল এনেকুৱা যিয়ে এনে কাৰ্য্যক পুৰস্কৃত কৰে যাৰ ফলত আমি সমাজ হিচাপে মূল্যৱান ফলাফল পোৱা যায়...এনেদৰে অনুসূচিত জাতি আৰু অনুসূচিত জনজাতিৰ বাবে সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা কৰাটো মেৰিট’ক্ৰেচিৰ নীতিৰ সৈতে বিৰোধী নহয়। "মেৰিট" মানক পৰীক্ষাত নিজৰ পদবীৰ দৰে সংকীৰ্ণ আৰু অনমনীয় মাপকাঠীত সীমাবদ্ধ থাকিব নালাগে, বৰঞ্চ সমাজত সমতা আৰু ৰাজহুৱা প্ৰশাসনত বৈচিত্ৰ্যৰ প্ৰসাৰকে ধৰি সমাজে পুৰস্কৃত কৰিব বিচৰা কাৰ্য্যৰ পৰাই প্ৰবাহিত হ'ব লাগিব।^[144]

Chairman and Managing Director, Food Corporation of India v Jagdish Balaram Bahira-ত চন্দ্ৰচূডে এই নীতিৰ প্ৰমাণ দিয়ে যে এজন ব্যক্তিয়ে মিছা জাতিৰ প্ৰমাণপত্ৰৰ আধাৰত ৰাজহুৱা নিযুক্তিৰ সুবিধা লাভ কৰে, তেওঁ আদালতসমূহত প্ৰদান কৰা সমতাপূৰ্ণ ক্ষমতা প্ৰয়োগত সুৰক্ষাৰ অধিকাৰ নাই।^[148] চন্দ্ৰচূডে কয় যে " অসামৰিক লাভৰ প্ৰত্যাহাৰ এটা দল বা শ্ৰেণীৰ অন্তৰ্গত দাবী প্ৰমাণিত কৰাৰ যুক্তিগত ফল হিচাপে প্ৰবাহিত হয়" আৰু "অযোগ্য ব্যক্তিৰ নিৰ্বাচন এক প্ৰণালীবদ্ধ বিফলতাৰ প্ৰদৰ্শন আৰু ভাল শাসনকালত ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ আছে" ৰাজ্যিক আইনখনে স্পষ্টভাৱে মিছা জাতিৰ প্ৰমাণপত্ৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰাৰ প্ৰভাৱসমূহ নিৰ্ধাৰণ কৰি, আদালতে সিদ্ধান্ত লয় যে ১৪২ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ অন্তৰ্গত ক্ষমতাৰ প্ৰয়োগ যুক্তিসংগত নহ'ব। একেদৰে, চন্দ্ৰচূড লক্ষ্য কৰিছিল যে য'ত মিছা প্ৰমাণপত্ৰৰ আধাৰত লাভালাভ প্ৰদানৰ বাবে এক আইনী নিষেধাজ্ঞা আছে, প্ৰশাসনিক জাৰ্ণেল আৰু চৰকাৰী প্ৰস্তাৱ, আইনী আদেশৰ অধীন হ'লে, মিছা জাতি প্ৰমাণপত্ৰত থকা দুৰ্বলতা দূৰ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া নহ'ব।^[149]

অক্ষমতাৰ অধিকাৰ

ৱিকাশ কুমাৰ বনাম ইউনিয়ন পাব্লিক চাৰ্ভিছ কমিশ্যন, চন্দ্ৰচূডে অক্ষম ব্যক্তিসকলৰ অধিকাৰ আইন, ২০১৬ ৰ অধীনত যুক্তিসঙ্গত আৱাসৰ ধাৰণা সম্পৰ্কে বিস্তৃতভাৱে বৰ্ণনা কৰিছিল।^[150] এই গোচৰত, এজন আপীলকাৰী, যি এজন অসামৰিক কৰ্মচাৰীৰ আকাংক্ষিত আছিল, লেখকসকলৰ ক্ৰামৰ পৰা ভুগিছিল। তেওঁ এজন লিখকৰ সহায়ত পৰীক্ষাৰ লিখাৰ বাবে আবেদন ইউপিএছচিৰ দ্বাৰা প্ৰত্যাখ্যান কৰা হৈছিল কিয়নো আইনখনৰ অধীনত তেওঁৰ বেংকমাৰ্ক অক্ষমতা নাছিল। চন্দ্ৰচূডে আবেদনখন অনুমোদন কৰাৰ সময়ত কৈছিল যে যুক্তিসঙ্গত আৱাসৰ ধাৰণাটো আইনখনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু। সমাজত অংশগ্ৰহণ নিশ্চিত কৰিবলৈ অক্ষম লোকসকলক অতিৰিক্ত সহায় আগবঢ়োৱাটো ৰাজ্যিক আৰু ব্যক্তিগত পক্ষৰ এক ইতিবাচক কৰ্তব্য। তেওঁ লগতে কয় যে অক্ষমতা হৈছে এক সামাজিক গঠন যিয়ে অক্ষম লোকৰ বিকাশত সহায় কৰা পৰিস্থিতি নিশ্চিত কৰি সমাধান কৰিব লাগে আৰু প্ৰতিজন অক্ষম ব্যক্তিৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিব লাগে। চন্দ্ৰচূডে অক্ষমতাৰ ওপৰত আধাৰিত বৈষম্যৰ আন্তঃসংযোজিত প্ৰকৃতিৰ ওপৰতও গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। এই কাৰ্যত তেওঁ কয় যে উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ পূৰ্বৰ বি. চুৰেন্দ্ৰ মোহন বনাম তামিলনাডু, য'ত আদালতে দৃষ্টিশক্তিহীন ব্যক্তিজনক ন্যায়িক বিষয়া হ'বলৈ অনুমতি নিদিলে, প্ৰাচীন ব্যক্তিসকলৰ অক্ষমতা (যি সমতা সুযোগ, অধিকাৰ সুৰক্ষা আৰু পূৰ্ণ অংশগ্ৰহণ) আইন ১৯৯৫ ৰ অধীনত অনুবাদ কৰা যুক্তিসঙ্গত আৱাসৰ নীতি অন্তৰ্ভুক্ত কৰা নাছিল আৰু ই এতিয়া এক বাধ্যতামূলক পূৰ্বৱৰ্তী নাছিল।^[151]

বাণিজ্যিক আইন

চন্দ্ৰচূডে কেইবাটাও বাণিজ্যিক বিবাদত মতামত লিখিছে আৰু বাণিজ্যিক আইনৰ ক্ষেত্ৰত নিশ্চিততা আৰু স্বচ্ছতাৰ নীতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে। তেওঁ তামিলনাডু ৰাজ্যৰ উপভোক্তাৰ গেছ বিতৰণ নেটৱৰ্ক নিৰ্মাণ আৰু কাৰ্যকলাপৰ বাবে অনুমতি প্ৰদানৰ বাবে আদানী গেছ লিমিটেডৰ প্ৰত্যাহ্বান প্ৰত্যাখ্যান কৰে।^[152] এই বিবাদৰ বিষয় আছিল অন্তিম তাৰিখৰ পিছত নিৰ্দিষ্ট বেইণ্ডিং মানদণ্ডৰ যোগ কৰা বুলি অভিযোগ কৰা। পেট্ৰ'লিয়াম আৰু প্ৰাকৃতিক গেছ নিয়ন্ত্ৰণ ব'ৰ্ডৰ দ্বাৰা গ্ৰহণ কৰা সিদ্ধান্তসমূহক সমৰ্থন কৰি চন্দ্ৰচূডে উল্লেখ কৰে যে অতিৰিক্ত মানদণ্ডবোৰ কেৱল নিয়ন্ত্ৰকজনে এজেণ্ডাৰ বিষয় হিচাপে প্ৰস্তাৱ দিছিল, কিন্তু পৰৱৰ্তী সময়ত ইয়াক গ্ৰহণ কৰা নহ'ল। তেওঁ লগতে উল্লেখ কৰে যে যেতিয়া এটা টেণ্ডাৰ এজন বেণ্ডাৰ দ্বাৰা প্ৰত্যাহ্বান জনোৱা হয়, বিবাদ কেৱল বেণ্ডাৰ আৰু নিয়ন্ত্ৰকৰ মাজত থাকে, আৰু নিয়ন্ত্ৰণকাৰীয়ে আন বেণ্ডসমূহৰ চিকিৎসা যি বিতৰ্কিত বেণ্ডত কোনো প্ৰভাৱ নথকা হয় নিয়ন্ত্ৰণকৰ কাৰ্যকলাপৰ বিৰুদ্ধে নিৰ্ধাৰিততাৰ অভিযোগ দাখিল কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি।^[153]^[154]

চন্দ্ৰচচডে চুপাৰ বাজাৰৰ বিলুপ্তিৰ বাবেও এখন ৰায় প্ৰস্তুত কৰিছিল। এই সমন্বয়ৰ সময়ছোৱাত ক'অপাৰেটিভ ছ'চাইটি কঠোৰ পৰিশ্ৰমত পৰিছিল আৰু লেখক আৰু প্ৰকাশকসকলে আদালতৰ নিয়ন্ত্ৰিত পুনৰুদ্ধাৰৰ আঁচনিৰ অধীনত চুপাৰ বাজাৰ পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ প্ৰস্তাৱত জয়ী হৈছিল। অৱশ্যে, ভাৰতীয় কণ্ট্ৰোলাৰ আৰু অডিটৰ জেনেৰেলৰ দ্বাৰা কৰা এক অডিটত লেখক আৰু প্ৰকাশকসকলে চুপাৰ বাজাৰৰ ব্যৱস্থাপনাত কেইবাটাও একাউণ্টিং অবৈধতা দেখা গৈছে। চন্দ্ৰচূডৰ ৰায়ত কোৱা হৈছিল যে যদি কোনো প্ৰস্তাৱত আবেদনকাৰীয়ে এক বিফল পুনৰুদ্ধাৰৰ প্ৰচেষ্টাৰ পিছত তেওঁলোকৰ বিনিয়োগ ঘূৰাই দিব, তেন্তে ই বিফলতাৰ প্ৰথম নীতিৰ বিৰোধিতা হ'ব। তেওঁৰ মতামতত চুপাৰ বাজাৰৰ সম্পত্তি আনুষ্ঠানিক লিকুইডেটাৰলৈ হস্তান্তৰ কৰা হয় আৰু আইনী পছন্দৰ আদেশ অনুসৰি বিক্ৰী কৰা হয়।

বীমা আইন

চন্দ্ৰচূডে বীমা চুক্তিৰ অনুবাদ সম্পৰ্কে মতামত লিখিছে। এজনৰ পত্নীয়ে এটা দাবী দাখিল কৰিছিল, যিয়ে তেওঁৰ মটৰচাইকেল চলাই থাকোঁতেই কঁকাল আৰু কঁকালত বেদনা অনুভৱ কৰিছিল, হৃদৰোগত আক্ৰান্ত হৈছিল আৰু মটৰচিকলৰ পৰা পতিত হৈছিল।^[155] চন্দ্ৰচূডে বিভিন্ন ন্যায়ালয়ত বীমা আইনৰ ওপৰত বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰে, 'অঘটন', 'শাৰীৰিক আঘাত' আৰু 'বিদেশী, হিংসাত্মক আৰু দৃশ্যমান উপায়' শব্দৰ অনুবাদৰ সৈতে জড়িত। তেওঁ এই দাবী অস্বীকাৰ কৰি উল্লেখ কৰে যে কোনো প্ৰমাণ নাই যে মটৰচাইকেলৰ পৰা পতিত হোৱাৰ ফলত কোনো শাৰীৰিক আঘাত হৈছিল বা নিশ্চিত কৰা লোকসকলৰ হৃদৰোগত আক্ৰান্ত হৈছিল।^[155]

আন এটা সিদ্ধান্তত, চন্দ্ৰচূড উবেৰ্ৰাইমা ফাইডী ধাৰণাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে আৰু কয় যে বীমাকৃত ব্যক্তিৰ প্ৰস্তাৱ ফৰ্মত বিবৃতিত যিকোনো প্ৰত্যাহাৰ, সত্যতা বা অস্পষ্টতা হৈছে ভাল বিশ্বাসৰ কৰ্তব্যৰ উলংঘা আৰু বীমাকাৰীজনে নীতিটো বাতিল কৰিব।^[156] চন্দ্ৰচূডে উল্লেখ কৰে যে পৰ্যাপ্ত প্ৰকাশৰ প্ৰণালীয়ে পক্ষসমূহৰ মাজত তথ্যৰ অস্পষ্টতা হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে আৰু বীমাকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ বিপদাশংকা আকাংক্ষাৰ মূল্যায়ন কৰিবলৈ সহায় কৰে। তেওঁ কৈছিলঃ

প্ৰস্তাৱিত ফৰ্মসমূহ প্ৰকাশ প্ৰক্ৰিয়া আৰু বিবৃতিৰ ৱাৰ্ডেণ্ট শুদ্ধতাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। প্ৰস্তাৱ পত্ৰখন পূৰণ কৰিবলৈ সৰ্বোচ্চ সাৱধানতা অৱলম্বন কৰা উচিত। প্ৰস্তাৱ পত্ৰখনত আবেদনকাৰীয়ে ঘোষণা কৰে যে তেওঁ সত্যৰ প্ৰমাণ দিয়ে। এনেদৰে বলৱৎ কৰা চুক্তিৰ কৰ্তব্য এনে ধৰণৰ যে প্ৰস্তাৱ ফৰ্মত বিবৃতিত যিকোনো প্ৰত্যাহাৰ, সত্যতা বা শুদ্ধতা নাই তাক ভাল বিশ্বাসৰ কৰ্তৃত্বৰ উলংঘা হিচাপে গণ্য কৰা হ'ব আৰু বীমাকাৰীজনে নীতিটো বাতিল কৰিব। পৰ্যাপ্ত প্ৰকাশৰ প্ৰণালীয়ে বীমা পলিচী ক্ৰয়কাৰী আৰু বিক্ৰেতাসকলক এটা সাধাৰণ পইণ্টত মিলিত হ'বলৈ সহায় কৰে আৰু তথ্য অস্পষ্টতাৰ ব্যৱস্থাক হ্ৰাস কৰে।

ৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদমাধ্যমত প্ৰকাশিত এক ৰায়ত, চন্দ্ৰচূডে বীমা পলিচিৰ অধীনত মালেৰিয়া ৰোগৰ ফলত হোৱা মৃত্যু 'অঘটনামৰ মৃত্যু' বুলি প্ৰশ্নৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে।^[157]^[158]^[159]^[160]^[161]^[162] তেওঁ এই যুক্তি অস্বীকাৰ কৰে যে এটা মুকুটৰ দ্বাৰা আক্ৰমণ কৰাটো এক অপ্ৰত্যাশিত ঘটনা আৰু ইয়াক এক দুৰ্ঘটনা হিচাপে গণ্য কৰা উচিত। চন্দ্ৰচূডে এটা ৰোগৰ ঘটনাৰ মাজৰ পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰে, যিটো এক দুৰ্ঘটনা হিচাপে গণ্য কৰিব পাৰি আৰু ঘটনাসমূহৰ স্বাভাৱিক দিশত সংঘটিত হোৱা ৰোগ। তেওঁ বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাৰ বিশ্ব মেলেৰিয়া প্ৰতিবেদন ২০১৮ৰ কথা উল্লেখ কৰে আৰু উল্লেখ কৰে যে মেলেৰিয়াৰ দ্বাৰা গুৰুতৰভাৱে ক্ষতিগ্ৰস্ত এখন দেশত, মছজিদটো অপ্ৰত্যাশিত বা অপ্ৰত্যাশাজনক নহয় আৰু সেয়েহে, মছচিটটো আক্ৰমণৰ ফলত হোৱা মৃত্যু বীমা পলিচিৰ দ্বাৰা সামৰি লোৱা নহ'ব।

বিত্তীয় আইন

চন্দ্ৰচূডে শেহতীয়াকৈ অনিয়ম আৰু বেংক্ৰিট্ছ কোড, ২০১৬ ৰ সৈতে সম্পৰ্কিত মুখ্য বিচাৰসমূহ ৰচনা কৰিছে। ফিনিক্স আৰ্ক প্ৰাইভেট লিমিটেড বনাম Spade Financial Services Limited, উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ সন্মুখত থকা বিষয়টো আছিল যে বিত্তীয় ঋণ ক্ৰয় কৰাৰ সময়ত কৰ্পোৰেট ঋণদাতাৰ সম্পৰ্কিত অংশীদাৰ হ'ব পাৰে নে নাই, কিন্তু এতিয়া সম্পৰ্কিত অংশ নহয়, ক্ৰেডিটাৰৰ সমিতিৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰিব পাৰি।^[163] এই বিষয়টোৰ ওপৰত এক উদ্দেশ্যগত দৃষ্টিভংগী গ্ৰহণ কৰি, চন্দ্ৰচূডে অনিয়মীয়া কোডৰ বিষয়সমূহলৈ দৃষ্টি ৰাখিছিল আৰু "সংযোজিত পক্ষৰ বিত্তীয় ঋণদাতাই কৰ্পোৰেট ঋণদাতা চিআইআৰপিৰ পূৰ্বে 'সংযোজক পক্ষ'ৰ চিহ্ন আঁতৰোৱাৰ ব্যৱস্থা প্ৰস্তুত কৰে, যাতে তেওঁ কোচিত প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে আৰু আন বিত্তীয় ক্ৰেণ্ডৰ খৰচত ইয়াৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে"ৰ বাবে কাৰ্যকলাপনৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে।^[164]

তদুপৰি, চন্দ্ৰচূডে লগতে কয় যে দুয়োটা পক্ষৰ মাজত "বৈষম্যমূলক লেনদেন"য়ে অনিয়ম্য কোডৰ উদ্দেশ্যৰ বাবে "অৰ্থনৈতিক ঋণ"ৰ সৃষ্টি নকৰিব, কিয়নো পাৰস্পৰিক প্ৰকৃতি নিশ্চিত কৰিব লাগে যাতে দুয়োটা পক্ষই আইনগত ঋণদাতাৰ ক্ষতিৰ বাবে চুক্তিব নোৱাৰে।^[165] ৰামেশ কিমাল বনাম M/S. Siemens Gamesa Renewable Power Private Limited, ন্যায়াধীশ চন্দ্ৰচূডে স্পষ্ট কৰি দিয়ে যে ২৫ মাৰ্চ, ২০২০ৰ পিছত কৰ্পোৰেট ইনছ'লভেন্সী ৰিজ'লিউচন প্ৰক্ৰিয়াৰ অধীনত আবেদনসমূহ স্থগিত ৰখাৰ আদেশ, যি ৫ জুন, ২০২০ত প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল, ২৫ মাৰ্চৰ পিছত দাখিল কৰা যিকোনো আবেদনৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাব, কিয়নো সংসদত এয়া নিৰ্ধাৰিত হ'ব।^[166]^[167]

চন্দ্ৰচূডে গুজৰাট উৰ্জা ভিকাছ নিগাম লিমিটেড বনাম অমিত গুপ্তা, য'ত কৰ্পোৰেট ঋণদাতাৰ সৈতে এটা শক্তি ক্ৰয় চুক্তিৰ সমাপ্তি, কেৱল ইয়াৰ ঋণহীনতাৰ বাবে, প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছিল।^[168] এই ৰায়ত ৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানী আইন ট্ৰিটেইন আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানী আইনৰ আপীল ট্ৰিটিনৰ ক্ষমতা স্পষ্ট কৰি দিয়া হয়, যিবোৰ কেৱল কৰ্পোৰেট ডেবটৰৰ বিত্তীয়তাৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা বা সম্পৰ্কিত বিবাদৰ বিচাৰ কৰিবলৈ সীমিত।^[169] ই চুক্তিসমূহত ipso facto clauses ৰ বৈধতাও বিশ্লেষণ কৰিছিল, যিয়ে কেৱল এটা পক্ষৰ ওপৰতহে বিফলতা প্ৰক্ৰিয়াত প্ৰৱেশ কৰে, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সামগ্ৰী আৰু অন্যান্য ন্যায়ালয়ৰ মাজত।^[170] এই দফাৰ বৈধতা ভাৰতত স্পষ্ট নাছিল বুলি উল্লেখ কৰি, এই ৰায়ত সংসদক আইনগত নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰিবলৈ আলোচনামূলক সমাধানৰ প্ৰয়োগ কৰা হৈছিল।^[171] অৱশ্যে, বৰ্তমানৰ গোচৰত, উচ্চতম ন্যায়ালয়ে উল্লেখ কৰে যে শক্তি ক্ৰয় চুক্তি কৰ্পোৰেট ঋণদাতাৰ একমাত্ৰ চুক্তি আছিল আৰু কয়ঃ

"যদিহে অনুচ্ছেদ ৬০(5)(c) ত ব্যৱহৃত শব্দসমূহ ব্যাপকভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ, যেনেকৈ এক স্থিৰ ক্ষমতা ৰেখাত স্বীকৃত হয়, আমি বিশ্বাস কৰো যে এনচিএলটিয়ে আবেদনকাৰীক পিপিএ সমাপ্ত কৰাৰ পৰা বাধা দিবলৈ ক্ষমতা লাভ কৰিছিল। অৱশ্যে, আমাৰ সিদ্ধান্তটো বৰ্তমানৰ ক্ষেত্ৰত চিআইআৰপিৰ সফলতাত পিপিএৰ কেন্দ্ৰীয়তা স্বীকাৰ কৰাৰ ওপৰত আধাৰিত, কিয়নো ই হৈছে বিদ্যুৎ বিক্ৰীৰ একমাত্ৰ চুক্তি যিটো কৰ্পোৰেট ডেবটাৰে প্ৰৱেশ কৰিছিল। এই কাৰ্যত, আমি পুনৰবাৰ উল্লেখ কৰো যে এনচিএলটি এই ক্ষেত্ৰত পিপিএৰ সমাপ্তিৰ পৰা বঞ্চিত হ'ব পাৰে কিয়নো সমাপ্তি কেৱল বিফলতাৰ ভিত্তিত হৈছিল। আইবিচিৰ ৬০দিনঃ৫ঃ৫ঃ৯) অনুচ্ছেদ অনুসৰি এনচিএলটি-ৰ ক্ষমতা কৰ্পোৰেট ঋণদাতাৰ অসফলতাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত নোহোৱা কাৰণত সমাপ্তি সম্ভৱ হোৱা বিষয়ত প্ৰয়োগ কৰিব নোৱাৰি। আৰু অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ কথাটো হ'ল, যদি আইপিছ' ফেক্ট'ৰ দফাৰ (article 9.2.1(e) ৰ দৰে আইপিছ ফেক্টৰ দফাত (ipso facto clause) ৰ ওপৰত আধাৰিত চুক্তিৰ বৈধ সমাপ্তি ঘটে, তেন্তে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰি, যদিহে এনে সমাপ্তিৰ প্ৰভাৱ কৰ্পোৰেট ঋণদাতাৰ মৃত্যুক নিশ্চিত কৰিব নোৱাৰি। সেয়েহে, ভৱিষ্যতৰ সকলো ক্ষেত্ৰত, এনচিএলটি বৈধ চুক্তি সমাপ্তিৰ পৰা সাৱধান হ'ব লাগিব, যি কেৱল কৰ্পোৰেট ঋণদাতাৰ মূল্য হ্ৰাস কৰিব, আৰু কৰ্পোৰেটৰ ঋণদাৰ একমাত্ৰ চুক্তি (এই বিষয়ৰ অনন্য সত্য মেট্ৰিস্কৰ ক্ষেত্ৰত যেনে) ইয়াক কৰ্পোৰেቲ মৃত্যুলৈ ঠেলি দিব।^[172]

অৰুণ কুমাৰ জগাত্ৰামকা বনাম Jindal Steel and Power Ltd., চন্দ্ৰচূড Companies Act, 2013 ৰ অধীনত এটা কৰ্পোৰেট ঋণদাতাৰ প্ৰোৎসাহকক Back-Door প্ৰৱেশৰ নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰা হৈছে, যিটো Insolvency Code ৰ অধীনত এক প্ৰস্তাৱমূলক পৰিকল্পনা দাখিল কৰিবলৈ নিষেধ কৰা হৈছে, যাতে কোম্পানী Ac, 2013 ৰ অধিনিয়ৰ অধীনত এটা ব্যৱস্থা দাখিল কৰিব পাৰে।^[173] উচ্চতম ন্যায়ালয়ে উল্লেখ কৰে যে ইনছ'লভেন্সী কোডৰ অধীনত যোগ্যতা নথকা প্ৰোৎসাহকসকলক কোম্পানী আইন, ২০১৩ৰ জৰিয়তে পিছ-দ্বাৰৰ প্ৰৱেশৰ অনুমতি দিয়া নহ'ব, কিন্তু ২০১৩ চনৰ আইনখনৰ ধাৰা ২৩০ৰ অধীনত আপোচ বা ব্যৱস্থা প্ৰস্তাৱ দিয়াটো একেধৰণৰ নিৰন্তৰ। সেয়েহে, পূৰ্বৰ পৰিস্থিতিত প্ৰয়োগ কৰা নিষেধাজ্ঞাসমূহ প্ৰাকৃতিকভাৱে অন্তিমটো পৰিস্থিতিৰ সৈতে সংলগ্ন হ'ব লাগে যাতে এনে পৰিস্থিতিৰ সমানে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।^[174]

ৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানী আইন আদালতৰ বিভিন্ন সিদ্ধান্তৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হোৱা আইনী স্থিতিৰ অস্থিৰতা স্পষ্ট কৰাৰ বাবে এই ৰায়ক প্ৰশংসা কৰা হয়।^[175] এই ৰায়ৰ জৰিয়তে, উচ্চতম ন্যায়ালয়ে অনিয়ম আৰু ব্যৰ্থতা ব'ৰ্ড অৱ ইণ্ডিয়া (লিচিডেশ্যন প্ৰক্ৰিয়া) নিয়মাৱলীৰ ২বি নিয়মাৱলী সাংবিধানিক বৈধতাও নিশ্চিত কৰে, যিয়ে অনিয়ম কোডৰ অধীনত এক সমাধান পৰিকল্পনাৰ প্ৰস্তাৱ আগবঢ়াবলৈ যোগ্য নোহোৱা পক্ষক компромис বা ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ পক্ষ হ'ব নোৱাৰে।^[176] এই ৰায়টো বিশেষভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি গণ্য কৰা হৈছিল, কিয়নো উচ্চতম ন্যায়ালয়ে উল্লেখ কৰিছিল যে কৰ্পোৰেট ইনছ'লভেন্সী প্ৰস্তাৱত আঁচনি আৰু ব্যৱস্থাসমূহ কেৱল ৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানীৰ আইন আবেদনৰ আদালতৰ ন্যায়িক হস্তক্ষেপৰ জৰিয়তেহে প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল, আৰু ইনছ'লেভেন্সী কোডৰ পবিত্ৰতা ধ্বংস নকৰিবলৈ তেওঁলোকক এনে হস্তক্ষেপ ন্যূনতমভাৱে ৰাখিবলৈ সতৰ্ক কৰি দিছিল।^[177]

অন্যান্য

চন্দ্ৰচূডে ন্যায়ৰ প্ৰৱেশ আৰু স্বচ্ছ ন্যায়িক প্ৰণালীৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰ বিষয়েও বিচাৰ কৰিছে। স্বপ্নীল ত্ৰিপাঠী বনাম ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়, উচ্চতম ন্যায়ালয়ে তিনিজন ন্যায়াধীশৰ বেংকত সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে যে ইয়াৰ পূৰ্বে সাংবিধানিক আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় গুৰুত্বৰ গোচৰসমূহ জনসাধাৰণৰ আগত প্ৰচাৰ কৰা উচিত।^[178] এই ৰায়ত প্ৰতিজন নাগৰিকৰ জ্ঞানৰ অধিকাৰ আৰু প্ৰতিজন প্ৰতিষ্ঠানৰ দায়বদ্ধতাৰ নীতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল।^[179] তেওঁৰ সমান্তৰাল মতামতত, চন্দ্ৰচূডে মুক্ত আদালত আৰু মুক্ত ন্যায়ৰ নীতি আৰু জনসাধাৰণৰ জ্ঞান লাভৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় সীমান্তৰ পৰা তুলনামূলক আইনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল।^[180] তেওঁ কয়,

ন্যায়িক প্ৰক্ৰিয়া সম্পৰ্কে জ্ঞানৰ প্ৰচাৰ আৰু অভিযোগকাৰীক ন্যায়ৰ পূৰ্ণ প্ৰৱেশ প্ৰদানৰ বাবে প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ লাইভ-ষ্ট্ৰীমিং গুৰুত্বপূৰ্ণ... লাইভ- ষ্ট্ৰীমিং হৈছে ন্যায় প্ৰক্ৰিয়াত আন অংশীদাৰসকলৰ দায়বদ্ধতা প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সঁজুলি, যাৰ ভিতৰত আছে বাৰ... লাইভ ষ্ট্ৰীমিংৰ জৰিয়তে আদালত প্ৰক্ৰিয়া সম্পৰ্কীয় জ্ঞান আৰু তথ্যৰ পূৰ্ণ বিতৰণ সেয়েহে ন্যায়ৰ সঠিক প্ৰশাসনত অংশীদৰ্শনত অংশীশসকলৰ আৰু সমাজৰ বিভিন্ন স্বাৰ্থসমূহ সেৱা আগবঢ়ায়।^[178]

এই সিদ্ধান্তক অধিবক্তা আৰু একাডেমিকসকলে সমবেদনা জ্ঞাপন কৰে।^[181]^[182]^[183] ২০২১ চনত, উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ ইক'মিটীৰ অধ্যক্ষ হিচাপে, চন্দ্ৰচূডে আদালতৰ প্ৰক্ৰিয়াসমূহৰ লাইভ ষ্ট্ৰীমিং প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে এক প্ৰস্তাৱ প্ৰকাশ কৰিছে।^[184]

চন্দ্ৰচূডে কেন্দ্ৰীয় জনসংযোগ বিষয়া বনাম সুভাষ চন্দ্ৰ আগৰৱালাৰ গোচৰতো এক সমন্বয় মতামত আগবঢ়ায়, য’ত তেওঁ সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ সৈতে একমত হয় যে ভাৰতৰ মুখ্য ন্যায়াধীশৰ কাৰ্যালয়টো ৰাজহুৱা কৰ্তৃপক্ষ আৰু তথ্যৰ অধিকাৰ আইনৰ পৰিসৰৰ ভিতৰত পৰে ২০০৫ চনত।^[185] গোপনীয়তাৰ অধিকাৰ আৰু জনস্বাৰ্থৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ আশে-পাশে বিকশিত হোৱা ন্যায়বিজ্ঞানৰ বাবে চন্দ্ৰচূডৰ মতামত বহুলভাৱে চৰ্চিত হৈছিল।^[186]^[187] তেওঁৰ মতামতৰ ওপৰত মন্তব্য কৰা হৈছিল যে ‘জনস্বাৰ্থ’ বাক্যাংশটোৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰি ‘ৰাজহুৱা কৰ্তৃপক্ষৰ পৰ্যাপ্ত কাম-কাজৰ ওপৰত’ তথ্য অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে য’ত ‘উচ্চ ন্যায়পালিকাৰ ন্যায়পালিকাৰ নিৰ্বাচনৰ তথ্য’ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে যিটো ৰাজহুৱা ক্ষেত্ৰত ৰখা হ’ব লাগিব'।^[186]^[188] যেতিয়া সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আৰু আন সমৰ্থনকাৰী মতামত গোপনীয়তা আৰু জনসাধাৰণৰ স্বাৰ্থৰ অধিকাৰ সমতা কৰিবলৈ সমতা পৰীক্ষা প্ৰয়োগ কৰে, চন্দ্ৰচূডে গোপনীয়তাতা আৰু তথ্যৰ অধিকাৰ সমন্বয় কৰিবলৈ সমতাতা পৰীক্ষা প্ৰণালীৰ প্ৰয়োগ সম্প্ৰসাৰিত কৰে।

১২ আগষ্ট, ২০২২ত, মধ্য প্ৰদেশ উচ্চ ন্যায়ালয়ে সকলো অভিযোগৰ অভিযোগত ধৰ্ষণকাৰীক দোষী সাব্যস্ত কৰে, কাৰণ ফাইৰ পঞ্জীয়ন বিলম্বিত হৈছিল। তেওঁ উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ বেংকৰ অংশ আছিল, যিয়ে উচ্চ ন্যায়ালয়ৰ ৰায়ক "হৃদয় ভাঙি" আৰু "অভিনয়" বুলি অভিহিত কৰিছিল।^[189]

↑ Bhardwaj, Shrutanjaya (28 September 2019). "Constituting Constitution Benches of the Supreme Court: An analysis" (en ভাষাত). Bar and Bench. https://www.barandbench.com/columns/constituting-constitution-benches-of-the-supreme-court-an-analysis.
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 "Writ Petition (Civil) No 494 of 2012, Justice K S Puttaswamy (Retd.), and Another Versus Union Of India and ORS, Judgement". Supreme Court of India. 24 August 2017. https://main.sci.gov.in/supremecourt/2012/35071/35071_2012_Judgement_24-Aug-2017.pdf.
↑ ^3.0 ^3.1 Bhaskar, Anurag (27 August 2017). "Key Highlights of Justice Chandrachud's Judgment in the Right to Privacy Case". The Wire (India). https://thewire.in/law/justice-chandrachud-judgment-right-to-privacy.
↑ "Queer Rights and the Puttaswamy Judgment" (en ভাষাত). Economic and Political Weekly খণ্ড 52 (51): 7–8. 5 June 2015. https://www.epw.in/journal/2017/51/privacy-after-puttaswamy-judgment/queer-rights-and-puttaswamy-judgment.html.
↑ "Implications Of Justice K.S Puttaswamy Case: Aadhar, Section-377 And More - RGNUL Student Research Review (RSRR)" (en-US ভাষাত). RGNUL Student Research Review (RSRR). 16 November 2018. Archived from the original on 17 February 2020. https://web.archive.org/web/20200217084349/http://rsrr.in/2018/11/16/implications-puttaswamy-aadhar-section-377/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ Bhatia, Gautam (31 August 2017). "The Supreme Court's Right to Privacy Judgment – V: Privacy and Decisional Autonomy" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2017/08/31/the-supreme-courts-right-to-privacy-judgment-v-privacy-and-decisional-autonomy/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Puttaswamy v. India" (en ভাষাত). Global Freedom of Expression. https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/puttaswamy-v-india/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Section 377 Judgment". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/article24880700.ece/binary/Sec377judgment.pdf.
↑ "A Rare Moment In History: Justice D.Y.Chandrachud Overrules His Father's Judgment In ADM Jabalpur Case" (en ভাষাত). Live Law.in. 24 August 2017. https://www.livelaw.in/rare-moment-history-justice-d-y-chandrachud-overrules-fathers-judgment-adm-jabalpur-case/.
↑ "Chandrachud vs Chandrachud: SC judge confident his father would have concurred on ADM Jabalpur verdict". The Economic Times. 24 October 2019. https://economictimes.indiatimes.com/magazines/panache/chandrachud-vs-chandrachud-sc-judge-confident-his-father-would-have-concurred-on-adm-jabalpur-verdict/articleshow/71736077.cms?from=mdr.
↑ Das, Shaswati; Ghadyalpatil, Abhiram (29 August 2018). "Dissent is the safety valve of democracy, says SC" (en ভাষাত). [Mint]. https://www.livemint.com/Politics/SiXRDqBThdK92lfR0CRyEP/Dissent-is-the-safety-valve-of-democracy-says-SC.html.
↑ "'Dissent is the safety valve of a democracy': Justice Chandrachud" (en ভাষাত). Hindustan Times. 15 February 2020. https://www.hindustantimes.com/india-news/dissent-is-the-safety-valve-of-a-democracy-justice-chandrachud/story-1vOft3QfRvszjGuBBWSuLI.html.
↑ "Dissent is 'safety valve' of democracy: Justice Chandrachud" (en ভাষাত). The Indian Express. 15 February 2020. https://indianexpress.com/article/india/justice-d-y-chandrachud-caa-protest-democracy-anti-national-6269831/.
↑ "Writ Petition (Civil) No 306 of 2019, Indibility Creative Pvt Ltd and others Versus Govt of West Bengal and others, Judgment". Supreme Court of India. 11 April 2019. Archived from the original on 24 September 2021. https://web.archive.org/web/20210924133327/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/8409/8409_2019_Judgement_11-Apr-2019.pdf.
↑ Nag, Jayatri (15 Mar 2019). "Ensure screening of Anik Dutta's Bhobishyoter Bhoot: Supreme Court to West Bengal govt" (en ভাষাত). Pune Mirror. https://punemirror.indiatimes.com/news/india/ensure-screening-of-anik-duttas-bhobishyoter-bhoot-supreme-court-to-west-bengal-govt/articleshow/68430662.cms. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
↑ "Supreme Court political-class puzzle on Bhobishyoter Bhoot" (en ভাষাত). The Telegraph (India). 1 April 2019. https://www.telegraphindia.com/states/west-bengal/supreme-court-political-class-puzzle-on-bhobishyoter-bhoot/cid/1688003.
↑ ^17.0 ^17.1 Bhatia, Gautam (14 April 2019). "Making the Path by Walking: The Supreme Court's Film Censorship Judgment" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2019/04/14/making-the-path-by-walking-the-supreme-courts-film-censorship-judgment/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ Jain, Ritika (11 April 2019). "How SC defended freedom of speech by pulling up Mamata govt for blocking satirical film" (en ভাষাত). ThePrint. https://theprint.in/judiciary/how-sc-defended-freedom-of-speech-by-pulling-up-mamata-govt-for-blocking-satirical-film/220358/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Free Speech Cannot Be Gagged': SC Fines Mamata Govt Rs 20 Lakh For 'Virtual Ban' On Movie" (en ভাষাত). thelogicalindian.com. 12 April 2019. Archived from the original on 13 April 2019. https://web.archive.org/web/20190413145241/https://thelogicalindian.com/news/sc-fines-wb-govt/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Pay Rs 20 lakh to producer, Supreme Court tells Mamata government" (en ভাষাত). Hindustan Times. 12 April 2019. https://www.hindustantimes.com/india-news/pay-rs-20-lakh-to-producer-supreme-court-tells-mamata-government/story-QejpUcjZpWlYFJcTrc8SdP.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Supreme Court Imposes Rs 20 Lakh Fine On Mamata Govt For 'Virtual Ban' On Film 'Bhobishyoter Bhoot'". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-sc-imposes-rs-20-lakh-fine-on-mamata-govt-for-ban-on-film-bhobishyoter-bhoot/328517। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "SC stops show on 'UPSC jihad': Bid to vilify Muslims with untruths". The Indian Express. 16 September 2020. https://indianexpress.com/article/india/sc-stops-show-on-upsc-jihad-bid-to-vilify-muslims-with-untruths-6597662/.
↑ "Covid-19: Supreme Court dismisses EC plea to stop media coverage of judges' remarks". Scroll.in. 6 May 2021. https://scroll.in/latest/994201/covid-19-supreme-court-dismisses-ec-plea-to-stop-media-coverage-of-judges-remarks.
↑ "SC Judgment". paragraph 18. Archived from the original on 6 May 2021. https://web.archive.org/web/20210506145401/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11474/11474_2021_35_1502_27915_Judgement_06-May-2021.pdf.
↑ Tankha, Raghav (8 May 2021). "Why Media Can't Be Blamed for Reporting on Judicial Proceedings". The Wire (India). https://thewire.in/law/why-media-cant-be-blamed-for-reporting-on-judicial-proceedings.
↑ "In The Supreme Court Of India Civil Original Jurisdiction, Suo Motu Writ Petition (Civil) No.3 Of 2021, In re: Distribution of Essential Supplies and Services During Pandemic". Supreme Court of India. 30 April 2021. Archived from the original on 2 May 2021. https://web.archive.org/web/20210502170401/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_301_27825_Judgement_30-Apr-2021.pdf.
↑ "'No Shortage of Oxygen': Adityanath Wants NSA Invoked Against Those Who Spread 'Rumours'". The Wire (India). 25 April 2021. https://thewire.in/government/no-oxygen-shortage-adityanath-uttar-pradesh-covid-hospitals-national-security-act.
↑ "Will be contempt of court: SC says there should be no clampdown on Covid info on social media". India Today. 30 April 2021. https://www.indiatoday.in/coronavirus-outbreak/story/supreme-court-no-clampdown-on-covid-information-social-media-1796614-2021-04-30.
↑ "Will treat action against pleas on social media as contempt: Supreme Court". The Hindustan Times. 1 May 2021. https://www.hindustantimes.com/india-news/will-treat-action-against-pleas-on-social-media-as-contempt-supreme-court-101619812167965.html.
↑ "Arnab Goswami Arrested in 2018 Suicide Abetment Case, BJP Leaders Voice Support". The Wire (India). 4 November 2020. https://thewire.in/media/arnab-goswami-police-detention.
↑ Roy, Debayan (27 November 2020). "Arnab Goswami: Criminal law should not become a tool for selective harassment; High Court abdicated its role, Supreme Court". Bar and Bench. https://www.barandbench.com/news/arnab-goswami-bail-order-high-court-abdicated-role-supreme-court.
↑ "Courts Must Ensure That Criminal Law Does Not Become A Weapon For Selective Harassment Of Citizens: SC In Arnab Goswami Judgment". Live Law.in. 27 November 2020. https://www.livelaw.in/top-stories/deprivation-for-a-single-day-is-a-day-to-many-courts-must-ensure-that-criminal-law-does-not-become-a-weapon-for-selective-harassment-of-citizens-sc-in-arnab-goswami-judgment.
↑ Rajagopal, Krishnadas (27 November 2020). "Protect the right of ordinary people to bail, Supreme Court tells judges". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/protect-the-right-of-ordinary-people-to-bail-supreme-court-tells-judges-supreme-court-extends-republic-tv-editor-in-chief-arnab-goswamis-interim-bail/article33191287.ece.
↑ "SC Judgement". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/24646/24646_2020_33_1501_24858_Judgement_27-Nov-2020.pdf,+Arnab+Goswami+Bail+Judgment.
↑ "SC Explains Why Arnab Got Bail, Lays Down New Precedent on Liberty". The Quint. 27 November 2020. https://www.thequint.com/news/law/supreme-court-judgment-arnab-goswami-bail-bombay-hc-abdicated-responsibility-prima-facie-examination-fir.
↑ "SC Order". Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804081658/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/24382/24382_2020_36_34_25106_Order_17-Dec-2020.pdf.
↑ Emmanuel, Meera (17 February 2020). "Change mindset to bring true equality in Army: SC holds Permanent Commission should be available to all women officers" (en ভাষাত). Bar and Bench. https://www.barandbench.com/news/litigation/change-mindset-to-bring-true-equality-in-army-sc-holds-permanent-commission-should-be-available-to-all-women-officers.
↑ ^38.0 ^38.1 ^38.2 "Sabarimala judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2006/18956/18956_2006_Judgement_28-Sep-2018.pdf.
↑ Bhatia, Gautam (29 September 2018). "The Sabarimala Judgment – III: Justice Chandrachud and Radical Equality" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2018/09/29/the-sabarimala-judgment-iii-justice-chandrachud-and-radical-equality/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Sabarimala verdict: Justice Chandrachud calls to balance group rights with individual freedoms" (en-IN ভাষাত). 28 September 2018. https://www.thehindu.com/news/national/sabarimala-verdict-justice-chandrachud-calls-to-balance-group-rights-with-individual-freedoms/article25074121.ece.
↑ "Sabarimala Ban "A Form Of Untouchability", Says Justice Chandrachud". 28 September 2018. https://www.ndtv.com/india-news/sabarimala-temple-ban-because-of-menstruation-utterly-unconstitutional-supreme-court-1923609.
↑ झा, Ashok Jha अशोक (6 October 2018). "Exclusion of women from Sabarimala amounts to untouchability: Justice Chandrachud" (en ভাষাত). Forward Press. https://www.forwardpress.in/2018/10/sabarimala-ayyappa-temple-justice-chandrachud-eng/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "'Purification' ritual at Sabarimala appears to violate ban on untouchability, undermines DY Chandrachud's observations in 28 Sept SC verdict". 3 January 2019. https://www.firstpost.com/india/purification-ritual-at-sabarimala-appears-to-violate-ban-on-untouchability-undermines-dy-chandrachuds-observations-in-28-sept-sc-verdict-5826081.html.
↑ "India state paralysed amid temple protest" (en-GB ভাষাত). 3 January 2019. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-46744142.
↑ "Women visited this sacred temple. Then violent protests broke out. Why?" (en ভাষাত). Culture. 8 January 2019. https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/01/sabarimala-temple-india-kerala-protests/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Sabarimala protests: Activist succumbs to injuries, Kerala on edge after 2 women enter temple" (en ভাষাত). 3 January 2019. https://www.indiatoday.in/india/story/sabarimala-unrest-kerala-activist-dies-in-clash-hartal-today-1422363-2019-01-03.
↑ "Protests in Kerala as 2 women enter Sabarimala temple, state-wide shutdown tomorrow". 2 January 2019. https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/protests-in-kerala-after-two-women-enter-sabarimala-temple/articleshow/67347043.cms?from=mdr.
↑ "Tens of thousands protest in India over Sabarimala temple". 1 January 2019. Archived from the original on 24 October 2020. https://web.archive.org/web/20201024231241/https://www.aljazeera.com/news/2019/01/01/tens-of-thousands-protest-in-india-over-sabarimala-temple/.
↑ "Sabarimala dissenting view: What Justices Nariman, Chandrachud said" (en ভাষাত). 15 November 2019. https://indianexpress.com/article/explained/issues-not-before-this-court-2-who-differ-6120274/.
↑ "Sabarimala: To review or not is only narrow question, rest later: The 2 in 3-2" (en ভাষাত). 15 November 2019. https://indianexpress.com/article/india/to-review-or-not-is-only-narrow-question-rest-later-the-2-in-3-2-6120506/.
↑ "Sabarimala review plea: Let big bench decide larger issues, essential religious practices, rules SC" (en ভাষাত). 15 November 2019. https://indianexpress.com/article/india/sabarimala-let-big-bench-decide-larger-issues-essential-religious-practices-supreme-court-6120529/.
↑ ^52.0 ^52.1 ^52.2 "Joseph Shine Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2017/32550/32550_2017_Judgement_27-Sep-2018.pdf.
↑ "Marital Rape Debate: Justice DY Chandrachud on Right to say "no" after Marriage" (en ভাষাত). 2 August 2018. https://www.barandbench.com/news/marital-rape-debate-justice-dy-chandrachud-right-say-no-marriage.
↑ "'Husband not the master of his wife': Supreme Court scraps 150-year-old law that made adultery a crime". 27 September 2018. https://www.businesstoday.in/current/economy-politics/husband-not-the-master-of-his-wife-supreme-court-scraps-150-year-old-law-made-adultery-crime/story/282918.html.
↑ "Married women have sexual autonomy like right to say 'no': SC". 2 August 2018. https://www.business-standard.com/article/pti-stories/married-women-have-sexual-autonomy-like-right-to-say-no-sc-118080201433_1.html.
↑ ^56.0 ^56.1 "Supreme Court signal on marital rape: Consent, sexual autonomy in marriage are key values" (en ভাষাত). 28 September 2018. https://indianexpress.com/article/india/supreme-court-signal-on-marital-rape-consent-sexual-autonomy-in-marriage-are-key-values-5377501/.
↑ (en ভাষাত). 27 September 2018. https://www.indiatoday.in/india/story/adultery-law-justice-dy-chandrachud-overturns-another-judgment-by-father-yv-chandrachud-1350758-2018-09-27.
↑ . 27 September 2018. https://www.firstpost.com/india/supreme-court-verdict-on-adultery-justice-dy-chandrachud-does-it-again-overrules-fathers-judgment-5277261.html.
↑ . https://www.msn.com/en-in/news/newsindia/adultery-law-justice-dy-chandrachud-overturns-another-judgment-by-his-father/ar-BBNBY9c.
↑ "Adultery verdict: Justice Chandrachud overrules his father Y V Chandrachud's ruling". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/nation/2018/sep/28/adultery-verdict-justice-chandrachud-overrules-his-father-y-v-chandrachuds-ruling-1878105.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ (en ভাষাত). 27 September 2018. https://www.livelaw.in/justice-chandrachud-does-it-again-overrules-fathers-33-year-old-judgment-on-adultery-law/.
↑ ^62.0 ^62.1 ^62.2 ^62.3 "Babita Puniya judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2010/20695/20695_2010_8_1501_20635_Judgement_17-Feb-2020.pdf.
↑ "India army takes 'great leap' towards equality" (en-GB ভাষাত). 17 February 2020. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-51528141.
↑ "India's top court orders equal roles for women in army" (en ভাষাত). 17 February 2020. https://www.reuters.com/article/us-india-women-military-idUSKBN20B1X4.
↑ "Sexism in Indian army: Top court ruling shatters glass ceiling for women officers | DW | 18.02.2020" (en-GB ভাষাত). DW.COM. https://www.dw.com/en/sexism-in-indian-army-top-court-ruling-shatters-glass-ceiling-for-women-officers/a-52419901। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "SC directs Centre to grant permanent commission to women army officers in landmark verdict ending gender bias". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/nation/2020/feb/17/sc-directs-centre-to-grant-permanent-commission-to-women-officers-in-army-2104553.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ SC directs permanent commission to women officers in armed forces, 17 February 2020, https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/sc-directs-permanent-commission-to-women-officers-in-armed-forces/videoshow/74170629.cms, আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020
↑ "Women to get permanent commission in Indian Army! Here's everything about the SC's historic judgement" (en ভাষাত). 17 February 2020. https://www.financialexpress.com/defence/women-to-get-permanent-commission-in-indian-army-heres-everything-about-the-scs-historic-judgement/1870295/.
↑ "'Women aren't adjuncts' — what SC said while granting permanent commission to women in Army" (en ভাষাত). 17 February 2020. https://theprint.in/theprint-essential/women-arent-adjuncts-what-sc-said-while-granting-permanent-commission-to-women-in-army/366907/.
↑ "In her own right" (en ভাষাত). The Indian Express. 19 February 2020. https://indianexpress.com/article/opinion/editorials/women-in-indian-army-supreme-court-verdict-6274777/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Speech of the President at the IJC 2020". http://164.100.117.97/WriteReadData/userfiles/International%20Judicial%20Conference23022019.pdf. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
↑ "SC Judgement". Archived from the original on 25 March 2021. https://web.archive.org/web/20210325133032/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/20645/20645_2020_35_1501_27144_Judgement_25-Mar-2021.pdf.
↑ "SC Judgement". পৃষ্ঠাসমূহ: 51 and 72. Archived from the original on 25 March 2021. https://web.archive.org/web/20210325133032/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/20645/20645_2020_35_1501_27144_Judgement_25-Mar-2021.pdf.
↑ "India's Supreme Court Quotes Sciences Po Professor on Systemic Discrimination". SciencesPo, Programme de Recherche et d'Enseignement des Savoirs sur le Genre. 2021. Archived from the original on 14 June 2021. https://web.archive.org/web/20210614072253/https://www.sciencespo.fr/programme-presage/en/news/indias-supreme-court-quotes-sciences-po-professor-systemic-discrimination.html.
↑ "Work by Hugh Collins and Tarun Khaitan cited by Indian Supreme Court". University of Oxford, Faculty of Law. 12 April 2021. Archived from the original on 17 April 2021. https://web.archive.org/web/20210417052547/https://www.law.ox.ac.uk/news/2021-04-12-work-hugh-collins-and-tarun-khaitan-cited-indian-supreme-court.
↑ . 25 March 2021. https://theprint.in/judiciary/superficial-equality-discriminatory-sc-on-army-criteria-for-permanent-commission-to-women/628699/.
↑ . 25 March 2021. https://thewire.in/law/army-permanent-commission-supreme-court-fitness-criteria-sexist.
↑ Bhatia, Gautam (26 March 2021). "Lt. Col. Nitisha vs Union of India: The Supreme Court Recognises Indirect Discrimination". Indian Constitutional Law and Philosophy. Archived from the original on 15 February 2017. https://web.archive.org/web/20170215144456/https://indconlawphil.wordpress.com/tag/indirect-discrimination/.
↑ . 12 April 2021. https://www.scobserver.in/beyond-the-court/j-chandrachud-recognises-indirect-discrimination-strikes-down-army-s-gender-discriminatory-promotion-practices.
↑ ^80.0 ^80.1 "Annie Nagaraja Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2015/35837/35837_2015_3_1502_21539_Judgement_17-Mar-2020.pdf.
↑ . 17 March 2020. http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=2490469&CategoryId=12395. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
↑ . 17 March 2020. https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/after-army-supreme-court-grants-permanent-commission-to-women-officers-in-navy/articleshow/74667440.cms?from=mdr.
↑ (en ভাষাত). 17 March 2020. https://theprint.in/india/women-sail-with-same-efficiency-sc-says-yes-to-permanent-commission-for-women-in-navy/382258/.
↑ (en ভাষাত). 17 March 2020. https://www.livemint.com/news/india/sc-grants-permanent-commission-to-women-in-indian-navy-11584423945637.html.
↑ . 17 March 2020. https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/after-army-supreme-court-grants-permanent-commission-to-women-officers-in-navy/articleshow/74667440.cms.
↑ "After Army, Way For Permanent Commission To Women In Navy Cleared by SC" (en-US ভাষাত). HW English. 19 March 2020. https://hwnews.in/uncategorized/after-army-way-for-permanent-commission-to-women-in-navy-cleared-by-sc/127932। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Boost for women in Indian Navy! Supreme Court allows permanent commission; details" (en-US ভাষাত). The Financial Express. 17 March 2020. https://www.financialexpress.com/defence/boost-for-women-in-indian-navy-supreme-court-allows-permanent-commission-details/1900480/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "First Army, now Navy: Supreme Court nods yes to permanent commission for women". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/nation/2020/mar/17/first-army-now-navy-supreme-court-nods-yes-to-permanent-commission-for-women--2117769.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "'Can sail as efficiently as males': SC grants permanent commission to women officers in Navy" (en-US ভাষাত). The Statesman. 17 March 2020. https://www.thestatesman.com/india/sail-efficiently-males-sc-grants-permanent-commission-women-officers-navy-1502866895.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Women equal to men: SC grants women permanent commission in Navy". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/newsscroll/women-equal-to-men-sc-grants-women-permanent-commission-in-navy/1771246। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Sexual harassment at workplace is affront to rights of woman: SC". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/newsscroll/sexual-harassment-at-workplace-is-affront-to-rights-of-woman-sc/1757982। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "Sexual harassment affront to rights of woman employee: Supreme Court" (en ভাষাত). Deccan Herald. 11 March 2020. https://www.deccanherald.com/national/sexual-harassment-affront-to-rights-of-woman-employee-supreme-court-812784.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ Scroll Staff (11 March 2020). "Sexual harassment at workplace violates women's fundamental rights: Supreme Court" (en ভাষাত). Scroll.in. https://scroll.in/latest/955827/sexual-harassment-at-workplace-violates-womens-fundamental-rights-supreme-court। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.
↑ "SC Judgment". Archived from the original on 4 May 2021. https://web.archive.org/web/20210504160429/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/5024/5024_2020_35_1501_27785_Judgement_27-Apr-2021.pdf.
↑ "'Caste that is difficult to cast away:' Supreme Court rules on scope of Section 3(2)(v) of SC/ST Act; intersectional gender violence". 27 April 2021. https://www.barandbench.com/news/litigation/supreme-court-rules-on-scope-of-unamended-section-32v-of-scst-act.
↑ "To Sustain Conviction U/S 3(2)(V) SC-ST Act, Offence Must Be Committed Against Person On The Ground That Such Person Is A Member Of SC-ST: SC". Law Street Journal. 28 August 2019. https://lawstreet.co/judiciary/offence-must-be-committed-against-person-on-the-ground?nonamp=1/.
↑ Bhardwaj, Prachi (29 April 2021). "A blind Scheduled Caste woman raped! Supreme Court explains intersectional oppression and how it needs to be addressed". SCC Online. https://www.scconline.com/blog/post/2021/04/29/a-blind-scheduled-caste-woman-raped-supreme-court-explains-intersectional-oppression-and-how-it-needs-to-be-addressed/.
↑ "CLPR Blog". Archived from the original on 15 May 2021. https://web.archive.org/web/20210515073021/https://clpr.org.in/blog/intersectionality-matters-the-supreme-court-judgment-in-patan-jamal-vali-v-state-of-andhra-pradesh/.
↑ "SC Judgement (para 14)". Archived from the original on 4 May 2021. https://web.archive.org/web/20210504160429/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/5024/5024_2020_35_1501_27785_Judgement_27-Apr-2021.pdf.
↑ "SC Judgement (para 60)". Archived from the original on 4 May 2021. https://web.archive.org/web/20210504160429/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/5024/5024_2020_35_1501_27785_Judgement_27-Apr-2021.pdf.
↑ Roy, Debayan (27 April 2021). ""Testimony of disabled prosecutrix cannot be considered inferior:" Supreme Court lays down guidelines to make justice system disabled-friendly". Bar and Bench. https://www.barandbench.com/news/litigation/testimony-disabled-prosecutrix-not-inferior-supreme-court-guidelines-justice-system-disabled-friendly.
↑ "Failed by NGT, saved by SC" (en ভাষাত). Deccan Herald. 29 April 2019. https://www.deccanherald.com/opinion/in-perspective/failed-by-ngt-saved-by-sc-731335.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "Goa activists, Opposition welcome SC order on airport". Business Standard India. 29 March 2019. https://www.business-standard.com/article/news-ians/goa-activists-opposition-welcome-sc-order-on-airport-119032901261_1.html.
↑ Almeida, Derek (30 May 2019). "Rainbow Warriors in Goa get new airport EIA annulled". Civil Society Magazine. https://www.civilsocietyonline.com/environment/rainbow-warriors-in-goa-get-new-airport-eia-annulled/.
↑ ^105.0 ^105.1 "Mopa, Goa judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2018/43379/43379_2018_Judgement_29-Mar-2019.pdf.
↑ "Environmental Clearance for development of Airport at Mopa, Goa to be revisited" (en ভাষাত). 29 March 2019. https://www.scconline.com/blog/post/2019/03/30/environmental-clearance-for-development-of-airport-at-mopa-goa-to-be-revisited/.
↑ "Supreme Court Suspends Environmental Clearance Granted To Goa's Mopa Airport" (en ভাষাত). 29 March 2019. https://www.bloombergquint.com/law-and-policy/sc-suspends-environmental-clearance-to-mopa-airport-asks-eac-to-revisit-decision.
↑ ^108.0 ^108.1 "Goa turbulence throws light on mega projects" (en ভাষাত). Mint. 25 April 2019. https://www.livemint.com/news/india/goa-turbulence-throws-light-on-mega-projects-1556208292034.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "UN Lauds SC Decision To Suspend Construction of Goa Airport" (en ভাষাত). Renewable Energy and Environmental Sustainability in India. 2 April 2019. https://www.iamrenew.com/environment/un-lauds-sc-decision-to-suspend-construction-of-controversial-goa-airport/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "SC quotes 'environmental rule of law', stalls Goa's Mopa airport -". 31 March 2019. https://epaper.timesgroup.com/Olive/ODN/TimesOfIndia/shared/ShowArticle.aspx?doc=TOIM/2019/03/31&entity=Ar00907&sk=8A6A3A2D&mode=text#.
↑ ^111.0 ^111.1 "BDA judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/8100/8100_2019_3_1503_21539_Judgement_17-Mar-2020.pdf.
↑ "Get fresh environmental impact study for PRR: Supreme Court to Karnataka govt" (en ভাষাত). Deccan Herald. 18 March 2020. https://www.deccanherald.com/state/get-fresh-environmental-impact-study-for-prr-supreme-court-to-karnataka-govt-814825.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "Apex court raps BDA over PRR, seeks new eco-study". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/cities/bengaluru/2020/mar/18/apex-court-raps-bda-over-prr-seeks-new-eco-study-2118183.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "Take fresh environmental clearance for 8-lane project in Bengaluru: SC to BDA" (en ভাষাত). Deccan Herald. 17 March 2020. https://www.deccanherald.com/city/top-bengaluru-stories/take-fresh-environmental-clearance-for-8-lane-project-in-bengaluru-sc-to-bda-814629.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ ^115.0 ^115.1 "Alembic Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2016/2562/2562_2016_0_1501_21582_Judgement_01-Apr-2020.pdf.
↑ "SC penalises three pharma cos, asks to pay fine of Rs 10 Cr each" (en ভাষাত). Deccan Herald. 2 April 2020. https://www.deccanherald.com/national/sc-penalises-three-pharma-cos-asks-to-pay-fine-of-rs-10-cr-each-820450.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ (en ভাষাত). 6 April 2020. https://lawstreet.co/judiciary/industries-causing-pollution-asked-to-pay-compensation?refuid=ODAzM3w1MC42My4xNjAuMjE3fHNvb2xlZ2FsLmNvbQ==.
↑ "'Ex Post Facto' Environmental Clearance Unsustainable In Law : SC [Read Judgment"] (en ভাষাত). Live Law.in. 2 April 2020. https://www.livelaw.in/environment/ex-post-facto-environmental-clearance-unsustainable-in-law-sc-154678। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "'Entirely Illegal Construction': Supreme Court Directs Demolition Of A Hotel-cum-Restaurant Built In Forest Land In Himachal Pradesh". 12 January 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/forest-land-hotel-restaurant-ngt-demolition-supreme-court-168305.
↑ Mazoomdaar, Jay (13 January 2021). "Law catches up 14 years on, SC orders demolition of illegal Mcleodganj hotel". The Indian Express. https://indianexpress.com/article/india/law-catches-up-14-years-on-sc-orders-demolition-of-illegal-mcleodganj-hotel-7144032.
↑ "SC Judgement: HP Bus Stand Judgment". Archived from the original on 12 January 2021. https://web.archive.org/web/20210112100518/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2016/17333/17333_2016_36_1501_25447_Judgement_12-Jan-2021.pdf.
↑ "SC Judgement (Page 37)". Archived from the original on 7 October 2020. https://web.archive.org/web/20201007124619/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/11439/11439_2020_34_1501_24245_Judgement_01-Oct-2020.pdf.
↑ Bhatia, Gautam (5 October 2020). "By elevating labour rights to human rights, the SC opens a door". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/columns/by-elevating-labour-rights-to-human-rights-the-sc-opens-a-door-writes-gautam-bhatia/story-owY0suGfPjRNyebfPLdcWP.html.
↑ "RGNUL Student Research Review". Archived from the original on 2 January 2021. https://web.archive.org/web/20210102113937/http://rsrr.in/2020/12/31/gujarat-mazdoor-sabha-v-the-state-of-gujarat/.
↑ "Indian Constitutional Law & Philosophy". Archived from the original on 9 October 2020. https://web.archive.org/web/20201009010555/https://indconlawphil.wordpress.com/2020/10/01/coronavirus-and-the-constitution-xxxvii-the-pandemic-labour-rights-and-the-supreme-courts-judgment-in-gujarat-mazdoor-sabha/.
↑ ^126.0 ^126.1 "Krishna Kumar Judgment". Archived from the original on 2021-01-28. https://web.archive.org/web/20210128012422/https://scobserver-production.s3.amazonaws.com/uploads/case_document/document_upload/237/44452.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-12-10.
↑ ^127.0 ^127.1 "Html.Raw(Re-Promulgation Of Ordinance Is A Fraud On The Constitution – Analysis In Light Of Krishna Kumar Singh V. State Of Bihar - Government, Public Sector - India)". mondaq.com. https://www.mondaq.com/india/constitutional-administrative-law/742420/re-promulgation-of-ordinance-is-a-fraud-on-the-constitution-analysis-in-light-of-krishna-kumar-singh-v-state-of-bihar। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ ^128.0 ^128.1 (en-IN ভাষাত). 27 January 2017. https://www.thehindu.com/opinion/lead/Rolling-back-Ordinance-Raj/article17098306.ece.
↑ Chatterjee, Sujoy (2 September 2017). "Krishna Kumar II: laying re-promulgations to rest?". Indian Law Review খণ্ড 1 (3): 327–338. doi:10.1080/24730580.2018.1453738. ISSN 2473-0580.
↑ "NCT Judgment". Archived from the original on 2020-10-04. https://web.archive.org/web/20201004113108/https://scobserver-production.s3.amazonaws.com/uploads/case_document/document_upload/300/Judgement-_D_Y_Chandrachud.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-12-10.
↑ Bhatia, Gautam (4 July 2018). ""Working a Democratic Constitution": The Supreme Court's judgment in NCT of Delhi v Union of India" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2018/07/04/working-a-democratic-constitution-the-supreme-courts-judgment-in-nct-of-delhi-v-union-of-india/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ ^132.0 ^132.1 ^132.2 . https://www.livelaw.in/pdf_upload/pdf_upload-373058.pdf.
↑ Mahapatra, Dhananjay (2 December 2020). "Non-notification of government policies violates Article 14: Supreme Court". The Times of India. Archived from the original on 1 December 2020. https://web.archive.org/web/20201201215527/http://timesofindia.indiatimes.com/india/non-notification-of-government-policies-violates-article-14-supreme-court/articleshow/79520732.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 June 2021.
↑ "[Doctrine Of Legitimate Expectation State Must Discard The Colonial Notion That It Is A Sovereign Handing Out Doles At Its Will: Supreme Court"]. Live Law.in. 1 December 2020. https://www.livelaw.in/top-stories/state-must-discard-the-colonial-notion-that-it-is-a-sovereign-handing-out-doles-at-its-will-166655.
↑ "SC Judgement :Brahmputra Metallics Judgment". Archived from the original on 3 December 2020. https://web.archive.org/web/20201203004934/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/17227/17227_2020_33_1501_24877_Judgement_01-Dec-2020.pdf.
↑ "SC Order". Archived from the original on 14 May 2021. https://web.archive.org/web/20210514194944/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_302_27780_Order_27-Apr-2021.pdf.
↑ "Oxford University Press". Archived from the original on 28 February 2021. https://web.archive.org/web/20210228125935/https://oxford.universitypressscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780199670024.001.0001/acprof-9780199670024-chapter-5.
↑ "SC Judgement". Archived from the original on 2 May 2021. https://web.archive.org/web/20210502170401/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_301_27825_Judgement_30-Apr-2021.pdf.
↑ "Supreme Court tells Government: Wake up and smell the coffee, let vaccine policy be flexible". The Indian Express. 1 June 2021. https://indianexpress.com/article/india/policy-must-change-as-per-ground-situation-sc-on-mandatory-cowin-registration-for-covid-19-vaccine-7337921/.
↑ "SC Judgement". 31 May 2021. Archived from the original on 2 June 2021. https://web.archive.org/web/20210602110531/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_301_28040_Judgement_31-May-2021.pdf.
↑ "Supreme Court queries on equity, pricing nudge change in vaccine policy". The Hindu. 7 June 2021. https://www.thehindu.com/news/national/supreme-court-queries-on-equity-pricing-nudge-change-in-vaccine-policy/article34755905.ece.
↑ "Supreme Court criticism, pressure forced vaccine policy U-turn: Opposition leaders". The Hindu. 7 June 2021. https://www.thehindu.com/news/national/supreme-court-criticism-pressure-forced-vaccine-policy-u-turn-opposition-leaders/article34756230.ece.
↑ "Down to Earth". Archived from the original on 7 June 2021. https://web.archive.org/web/20210607190514/https://www.downtoearth.org.in/news/governance/modi-s-covid-19-vaccine-turnaround-an-answer-for-supreme-court-queries-just-in-time-77326.
↑ ^144.0 ^144.1 "Pavitra Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2018/15655/15655_2018_11_1501_14526_Judgement_10-May-2019.pdf.
↑ Dushyant (May 17, 2019). "The imagined idea of merit" (en ভাষাত). Mumbai Mirror. https://mumbaimirror.indiatimes.com/opinion/columnists/dushyant/the-imagined-idea-of-merit/articleshow/69364610.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ ^146.0 ^146.1 Bhaskar, Anurag (16 May 2019). "Supreme Court just destroyed the 'merit' argument upper castes use to oppose reservations" (en ভাষাত). ThePrint. https://theprint.in/opinion/supreme-court-just-destroyed-the-merit-argument-upper-castes-use-to-oppose-reservations/236142/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ Yazhini (4 June 2019). "It's Time to Defang 'Meritocracy', an Argument That Claims Lives". https://thewire.in/caste/merit-caste-reservation-medical-colleges.
↑ "Jagdish Balaram Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2014/19931/19931_2014_Judgement_06-Jul-2017.pdf.
↑ "Appointment Secured On The Basis Of A Fraudulent Caste Certificate Is Void Ab Initio: SC [Read Order"] (en ভাষাত). 2020-03-14. https://www.livelaw.in/top-stories/appointment-secured-fraudulent-caste-certificates-void-ab-initio-153836.
↑ "SC Judgement". Archived from the original on 17 February 2021. https://web.archive.org/web/20210217134041/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/19177/19177_2019_36_1503_26115_Judgement_11-Feb-2021.pdf.
↑ "Nyaya - NALSAR". Archived from the original on 18 March 2021. https://web.archive.org/web/20210318160808/https://nyaya.nalsar.ac.in/2021/03/18/revisiting-v-surendra-mohan-an-opportunity-seized-in-vikash-kumar-v-upsc-part-ii/.
↑ "Adani Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/14043/14043_2019_8_1502_20635_Judgement_17-Feb-2020.pdf.
↑ "SC dismisses Adani Gas plea against piped gas distribution award". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/newsscroll/sc-dismisses-adani-gas-plea-against-piped-gas-distribution-award/1741786। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "CGD authorisation: Supreme Court dismisses appeals of Adani Gas, IMC" (en ভাষাত). The Financial Express (India). 18 February 2020. https://www.financialexpress.com/industry/cgd-authorisation-supreme-court-dismisses-appeals-of-adani-gas-imc/1871031/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ ^155.0 ^155.1 "Insurance Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2016/25167/25167_2016_Judgement_24-Apr-2019.pdf.
↑ "Insurance II Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2015/14547/14547_2015_Judgement_24-Apr-2019.pdf.
↑ "Is Death due to Malaria from Mosquito Bite a Death due to Accident? Supreme Court answers" (en ভাষাত). 26 March 2019. https://www.barandbench.com/news/death-malaria-mosquito-bite-accident-supreme-court.
↑ "Mosquito bite not covered under accidental insurance" (en ভাষাত). Deccan Herald. 26 March 2019. https://www.deccanherald.com/national/north-and-central/mosquito-bite-not-covered-under-accidental-insurance-725330.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "Death due to malaria occasioned by a mosquito bite in a malaria prone area is not an accident" (en ভাষাত). 26 March 2019. https://www.scconline.com/blog/post/2019/03/26/death-due-to-malaria-occasioned-by-a-mosquito-bite-in-a-malaria-prone-area-is-not-an-accident/.
↑ "Can Death By Mosquito Bite Be Considered An Accident? Top Court Decides". 26 March 2019. https://www.ndtv.com/india-news/malaria-death-in-mozambique-cannot-be-considered-an-accident-rules-supreme-court-2013298.
↑ "Is death by mosquito bite insurable? SC answers the question in a judgment" (en-IN ভাষাত). 26 March 2019. https://www.thehindu.com/news/national/is-death-by-mosquito-bite-insurable-sc-answers-the-question-in-a-judgment/article26645449.ece.
↑ "Insurance III Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2017/2086/2086_2017_Judgement_26-Mar-2019.pdf.
↑ Roy (2 February 2021). "If 'related party' label done away with to circumvent bar under Section 21(2) IBC then Financial Creditor can be excluded from CoC: Supreme Court". https://www.barandbench.com/news/litigation/related-party-section-21-ibc-committee-of-creditors-financial-creditors-supreme-court.
↑ "Civil Appeal No. 2842 of 2020 Phoenix Arc Private Limited Versus Spade Financial Services Limited & Ors". Supreme Court of India. 1 February 2021. Archived from the original on 1 February 2021. https://web.archive.org/web/20210201130105/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/14990/14990_2020_36_1501_25791_Judgement_01-Feb-2021.pdf.
↑ "Collusive Commercial Transactions With Corporate Debtor Will Not Constitute 'Financial Debt' Under IBC : Supreme Court". Live Law.in. 2 February 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/collusive-commercial-transactions-with-corporate-debtor-will-not-constitute-financial-debt-under-ibc-supreme-court-169251.
↑ "Supreme Court dismisses Ramesh Kymal's plea claiming ₹104 crore from Siemens Gamesa". 10 February 2021. https://www.thehindubusinessline.com/companies/supreme-court-dismisses-ramesh-kymals-plea-claiming-104-crore-from-siemens-gamesa/article33799603.ece.
↑ "SC Judgement-Ramesh Kymal Judgment". Archived from the original on 9 February 2021. https://web.archive.org/web/20210209130539/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/27296/27296_2020_36_1501_26013_Judgement_09-Feb-2021.pdf.
↑ "NCLT can rule only on insolvency of corporate debtors, says Supreme Court". 8 March 2021. https://www.business-standard.com/article/companies/nclt-can-rule-only-on-insolvency-of-corporate-debtors-says-supreme-court-121030801258_1.html.
↑ "NCLT has jurisdiction to adjudicate disputes solely relating to insolvency of corporate debtor: Supreme Court". The Economic Times. 8 March 2021. Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804220131/https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/nclt-has-jurisdiction-to-adjudicate-disputes-solely-relating-to-insolvency-of-corporate-debtor-supreme-court/articleshow/81396952.cms?from=mdr। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 June 2021.
↑ "Supreme Court Calls For Law To Clarify Validity Of 'Ipso Facto' Contractual Clauses In Relation To Insolvency". Live Law.in. 9 March 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/validity-of-ipso-facto-contractual-clauses-in-relation-to-insolvency-170923.
↑ "SC resorts to dialogical remedies on the issue of ipso facto clause in contracts". 8 March 2021. https://www.outlookindia.com/newsscroll/sc-resorts-to-dialogical-remedies-on-the-issue-of-ipso-facto-clause-in-contracts/2043009.
↑ "SC Judgement - Gujarat Urja Judgment". Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804110334/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/42523/42523_2019_36_1503_26738_Judgement_08-Mar-2021.pdf.
↑ "Ex-promoters can't suggest revival scheme under Companies Act: Supreme Court". The Financial Express. 16 March 2021. https://www.financialexpress.com/industry/ex-promoters-cant-suggest-revival-scheme-under-companies-act-supreme-court/2213447/.
↑ "Arun Kumar Jagatramka Judgment". Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804110321/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/43676/43676_2019_36_1501_26964_Judgement_15-Mar-2021.pdf.
↑ "No back-door pact for defaulting promoters: What the Supreme Court ruling means". The Indian Express. 17 March 2021. https://indianexpress.com/article/explained/insolvency-bankruptcy-code-supreme-court-7231759/.
↑ "Person Ineligible U/s 29A IBC To Submit Resolution Plan Cannot Propose Scheme Of Compromise & Arrangement U/s 230 Companies Act 2013: Supreme Court". Live Law.in. 15 March 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/29a-ibc-ineligible-compromise-companies-act-supreme-court-171196.
↑ "IBC: No 'Schemes' By Promoters, Supreme Court Says". 15 March 2021. https://www.bloombergquint.com/law-and-policy/ibc-no-schemes-by-promoters-supreme-court-says.
↑ ^178.0 ^178.1 "Swapnil Tripathi Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2017/40426/40426_2017_Judgement_26-Sep-2018.pdf.
↑ "Sunlight best disinfectant, says apex court, allowing live-streaming of court proceedings" (en ভাষাত). The Hindu Business Line. 26 September 2018. https://www.thehindubusinessline.com/news/supreme-court-for-live-streaming-video-recording-of-court-proceedings/article25046299.ece.
↑ Mittal, Priyanka (26 September 2018). "SC approves live-streaming of court proceedings" (en ভাষাত). Mint. https://www.livemint.com/Politics/GrWwxGSHTseJAEfinR8AwI/Supreme-Court-allows-for-livestreaming-for-cases-of-constit.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ Mehta, Ishita. "Sunlight is the best disinfectant: Supreme Court gives landmark judgment allowing live-streaming of court proceedings. Petitioner-in-person Indira Jaising tweets satisfaction. - The Leaflet" (en-US ভাষাত). archive.indianculturalforum.in. https://archive.indianculturalforum.in/2018/10/01/sunlight-is-the-best-disinfectant-supreme-court-gives-landmark-judgment-allowing-live-streaming-of-court-proceedings-petitioner-in-person-indira-jaising-tweets-satisfaction/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
↑ "Lawyers welcome live streaming of court verdict" (en ভাষাত). sakaltimes.com. 27 September 2018. Archived from the original on 31 March 2023. https://web.archive.org/web/20230331164135/https://platform.twitter.com/embed/Tweet.html?creatorScreenName=migrator&dnt=false&embedId=twitter-widget-3&features=eyJ0ZndfdGltZWxpbmVfbGlzdCI6eyJidWNrZXQiOltdLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2ZvbGxvd2VyX2NvdW50X3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9iYWNrZW5kIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19yZWZzcmNfc2Vzc2lvbiI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfbWl4ZWRfbWVkaWFfMTU4OTciOnsiYnVja2V0IjoidHJlYXRtZW50IiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19leHBlcmltZW50c19jb29raWVfZXhwaXJhdGlvbiI6eyJidWNrZXQiOjEyMDk2MDAsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZHVwbGljYXRlX3NjcmliZXNfdG9fc2V0dGluZ3MiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3ZpZGVvX2hsc19keW5hbWljX21hbmlmZXN0c18xNTA4MiI6eyJidWNrZXQiOiJ0cnVlX2JpdHJhdGUiLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2xlZ2FjeV90aW1lbGluZV9zdW5zZXQiOnsiYnVja2V0Ijp0cnVlLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3R3ZWV0X2VkaXRfZnJvbnRlbmQiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfX0%3D&frame=false&hideCard=false&hideThread=false&id=1393946256745979906&lang=en&origin=https%3A%2F%2Fwww.thebridgechronicle.com%2Fpune%2Flawyers-welcome-live-streaming-court-verdict%25C2%25A0-25484&sessionId=4e45672cea87335c21535161f9a69ec505327932&siteScreenName=TBChronicle&theme=light&widgetsVersion=aaf4084522e3a%3A1674595607486&width=550px। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "Blog: Here's why Supreme Court's decision to allow live streaming of court proceedings is a significant one" (en ভাষাত). Mumbai Mirror. 28 Sep 2018. https://mumbaimirror.indiatimes.com/opinion/blogs/blog-heres-why-supreme-courts-decision-to-allow-live-streaming-of-court-proceedings-is-a-significant-one/articleshow/65997374.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "SC eCommittee". Archived from the original on 28 July 2021. https://web.archive.org/web/20210728021306/https://ecommitteesci.gov.in/draft-model-rules-for-live-streaming-and-recording-of-court-proceedings/.
↑ "RTI Judgment". https://www.sci.gov.in/pdf/JUD_3.pdfhttps://www.sci.gov.in/pdf/JUD_3.pdf. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}
↑ ^186.0 ^186.1 "'Conditions Apply': SC's RTI ruling" (en ভাষাত). Mumbai Mirror. November 15, 2019. https://mumbaimirror.indiatimes.com/news/india/conditions-apply-scs-rti-ruling/articleshow/72061518.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ Bhatia, Gautam (2019-11-15). "The RTI Judgment: On Proportionality" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2019/11/15/the-rti-judgment-on-proportionality/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.
↑ "Supreme Court opens CJI office to RTI" (en-IN ভাষাত). 2019-11-13. https://www.thehindu.com/news/national/office-of-cji-is-public-authority-under-rti-rules-sc/article29961646.ece.
↑ "'Perverse': SC Sets Aside Madhya Pradesh HC Order Discharging Rape Accused". 19 August 2022. https://thewire.in/law/supreme-court-madhya-pradesh-hc-discharged-rape-accused.

[sc-1] "Supreme Court of India: Chief Justice & Judges" (en ভাষাত). supremecourtofindia.nic.in. http://supremecourtofindia.nic.in/chief-justice-judges। আহৰণ কৰা হৈছে: 2017-11-30.

[ReferenceA-2] "Hon'ble Dr. Justice Dhananjaya Yashwant Chandrachud (CJ)". allahabadhighcourt.in. http://www.allahabadhighcourt.in/service/judgeDetail.jsp?id=203। আহৰণ কৰা হৈছে: 12 December 2015.

[3] "Justice DY Chandrachud, Set to Become CJI in 2022, Finds Place in All Important Matters of SC" (en ভাষাত). News18. 2019-11-10. https://www.news18.com/news/india/justice-dy-chandrachud-set-to-become-cji-in-2022-finds-place-in-all-important-matters-of-sc-2380251.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-01-22.

[4] . 17 October 2022. https://www.thehindu.com/news/national/justice-dy-chandrachud-appointed-50th-chief-justice-of-india/article66022495.ece.

[executive-chairman-5] 5.0 ^5.1 "Justice D.Y. Chandrachud appointed as the executive chairman of National Legal Services Authority". The Hindu. 2022-09-03. https://www.thehindu.com/news/national/justice-dy-chandrachud-appointed-as-the-executive-chairman-of-nalsa/article65844423.ece?homepage=true.

[6] "Supreme Court dismisses plea challenging DY Chandrachud's appointment as next CJI; 'Misconceived'" (en ভাষাত). Hindustan Times. 2022-11-02. https://www.hindustantimes.com/india-news/supreme-court-dismisses-plea-challenging-dy-chandrachud-s-appointment-as-next-cji-misconceived-101667375084088.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-11-08.

[7] "Justice Chandrachud keeps running into father's rulings". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/india/justice-chandrachud-keeps-running-into-fathers-rulings/articleshow/65250527.cms.

[8] "India's new chief justice faces a trial of strength". The Economist. ISSN 0013-0613. https://www.economist.com/asia/2022/11/17/indias-new-chief-justice-faces-a-trial-of-strength.

[9] "Dhananjaya Y. Chandrachud Dr. Justice". Achievers. Old Columbans' Association. Archived from the original on 26 February 2012. https://web.archive.org/web/20120226125705/http://www.oldcolumban.net/achievers.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 April 2012.

[inlaks-10] "Inlaks Shivdasani Foundation: Alumni". inlaksfoundation.org. 2010. Archived from the original on 29 December 2016. https://web.archive.org/web/20161229031702/http://inlaksfoundation.org/Alumni.aspx?sort=old&Type=A&SortAlpha=D। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 July 2017.

[11] "Harvard alumni Hon'ble DY Chandrachud to take oath as Hon'ble chief justice of high court". The Times of India. Archived from the original on 19 December 2013. https://web.archive.org/web/20131219013942/http://articles.timesofindia.indiatimes.com/2013-10-31/allahabad/43559442_1_chief-justice-bombay-high-court-oath.

[hawaii.edu-12] "India supreme court justice offers public lecture on global social justice" (en-US ভাষাত). University of Hawaiʻi System News. https://www.hawaii.edu/news/2018/05/31/chandrachud-global-social-justice-lecture/। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 August 2019.

[13] "Need To Draw Young Lawyers To Litigation, Says Justice Chandrachud". Bloomberg Quint. 16 December 2017. https://www.bloombergquint.com/law-and-policy/need-to-draw-young-lawyers-to-litigation-says-justice-chandrachud.

[supremecourt-14] 14.0 ^14.1 "Chief Justice and Judges". Supreme court of Indiasupremecourtofindia.nic.in. https://www.supremecourtofindia.nic.in/chief-justice-judges। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 September 2018.

[54CJI-15] "7 Next CJIs" (en ভাষাত). Supreme Court Observer. 23 November 2021. Archived from the original on 28 December 2021. https://web.archive.org/web/20211228123417/https://www.scobserver.in/journal/7-next-cji-s/। আহৰণ কৰা হৈছে: 24 November 2021.

[16] Bhardwaj, Shrutanjaya (28 September 2019). "Constituting Constitution Benches of the Supreme Court: An analysis" (en ভাষাত). Bar and Bench. https://www.barandbench.com/columns/constituting-constitution-benches-of-the-supreme-court-an-analysis.

[:0-17] 2.0 ^2.1 ^2.2 ^2.3 ^2.4 ^2.5 "Writ Petition (Civil) No 494 of 2012, Justice K S Puttaswamy (Retd.), and Another Versus Union Of India and ORS, Judgement". Supreme Court of India. 24 August 2017. https://main.sci.gov.in/supremecourt/2012/35071/35071_2012_Judgement_24-Aug-2017.pdf.

[thewire.in-18] 3.0 ^3.1 Bhaskar, Anurag (27 August 2017). "Key Highlights of Justice Chandrachud's Judgment in the Right to Privacy Case". The Wire (India). https://thewire.in/law/justice-chandrachud-judgment-right-to-privacy.

[19] "Queer Rights and the Puttaswamy Judgment" (en ভাষাত). Economic and Political Weekly খণ্ড 52 (51): 7–8. 5 June 2015. https://www.epw.in/journal/2017/51/privacy-after-puttaswamy-judgment/queer-rights-and-puttaswamy-judgment.html.

[20] "Implications Of Justice K.S Puttaswamy Case: Aadhar, Section-377 And More - RGNUL Student Research Review (RSRR)" (en-US ভাষাত). RGNUL Student Research Review (RSRR). 16 November 2018. Archived from the original on 17 February 2020. https://web.archive.org/web/20200217084349/http://rsrr.in/2018/11/16/implications-puttaswamy-aadhar-section-377/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[21] Bhatia, Gautam (31 August 2017). "The Supreme Court's Right to Privacy Judgment – V: Privacy and Decisional Autonomy" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2017/08/31/the-supreme-courts-right-to-privacy-judgment-v-privacy-and-decisional-autonomy/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[22] "Puttaswamy v. India" (en ভাষাত). Global Freedom of Expression. https://globalfreedomofexpression.columbia.edu/cases/puttaswamy-v-india/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[23] "Section 377 Judgment". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/article24880700.ece/binary/Sec377judgment.pdf.

[24] "A Rare Moment In History: Justice D.Y.Chandrachud Overrules His Father's Judgment In ADM Jabalpur Case" (en ভাষাত). Live Law.in. 24 August 2017. https://www.livelaw.in/rare-moment-history-justice-d-y-chandrachud-overrules-fathers-judgment-adm-jabalpur-case/.

[25] "Chandrachud vs Chandrachud: SC judge confident his father would have concurred on ADM Jabalpur verdict". The Economic Times. 24 October 2019. https://economictimes.indiatimes.com/magazines/panache/chandrachud-vs-chandrachud-sc-judge-confident-his-father-would-have-concurred-on-adm-jabalpur-verdict/articleshow/71736077.cms?from=mdr.

[26] Das, Shaswati; Ghadyalpatil, Abhiram (29 August 2018). "Dissent is the safety valve of democracy, says SC" (en ভাষাত). [Mint]. https://www.livemint.com/Politics/SiXRDqBThdK92lfR0CRyEP/Dissent-is-the-safety-valve-of-democracy-says-SC.html.

[27] "'Dissent is the safety valve of a democracy': Justice Chandrachud" (en ভাষাত). Hindustan Times. 15 February 2020. https://www.hindustantimes.com/india-news/dissent-is-the-safety-valve-of-a-democracy-justice-chandrachud/story-1vOft3QfRvszjGuBBWSuLI.html.

[28] "Dissent is 'safety valve' of democracy: Justice Chandrachud" (en ভাষাত). The Indian Express. 15 February 2020. https://indianexpress.com/article/india/justice-d-y-chandrachud-caa-protest-democracy-anti-national-6269831/.

[29] "Writ Petition (Civil) No 306 of 2019, Indibility Creative Pvt Ltd and others Versus Govt of West Bengal and others, Judgment". Supreme Court of India. 11 April 2019. Archived from the original on 24 September 2021. https://web.archive.org/web/20210924133327/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/8409/8409_2019_Judgement_11-Apr-2019.pdf.

[30] Nag, Jayatri (15 Mar 2019). "Ensure screening of Anik Dutta's Bhobishyoter Bhoot: Supreme Court to West Bengal govt" (en ভাষাত). Pune Mirror. https://punemirror.indiatimes.com/news/india/ensure-screening-of-anik-duttas-bhobishyoter-bhoot-supreme-court-to-west-bengal-govt/articleshow/68430662.cms. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}

[31] "Supreme Court political-class puzzle on Bhobishyoter Bhoot" (en ভাষাত). The Telegraph (India). 1 April 2019. https://www.telegraphindia.com/states/west-bengal/supreme-court-political-class-puzzle-on-bhobishyoter-bhoot/cid/1688003.

[:2-32] 17.0 ^17.1 Bhatia, Gautam (14 April 2019). "Making the Path by Walking: The Supreme Court's Film Censorship Judgment" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2019/04/14/making-the-path-by-walking-the-supreme-courts-film-censorship-judgment/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[33] Jain, Ritika (11 April 2019). "How SC defended freedom of speech by pulling up Mamata govt for blocking satirical film" (en ভাষাত). ThePrint. https://theprint.in/judiciary/how-sc-defended-freedom-of-speech-by-pulling-up-mamata-govt-for-blocking-satirical-film/220358/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[34] "Free Speech Cannot Be Gagged': SC Fines Mamata Govt Rs 20 Lakh For 'Virtual Ban' On Movie" (en ভাষাত). thelogicalindian.com. 12 April 2019. Archived from the original on 13 April 2019. https://web.archive.org/web/20190413145241/https://thelogicalindian.com/news/sc-fines-wb-govt/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[35] "Pay Rs 20 lakh to producer, Supreme Court tells Mamata government" (en ভাষাত). Hindustan Times. 12 April 2019. https://www.hindustantimes.com/india-news/pay-rs-20-lakh-to-producer-supreme-court-tells-mamata-government/story-QejpUcjZpWlYFJcTrc8SdP.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[36] "Supreme Court Imposes Rs 20 Lakh Fine On Mamata Govt For 'Virtual Ban' On Film 'Bhobishyoter Bhoot'". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/website/story/india-news-sc-imposes-rs-20-lakh-fine-on-mamata-govt-for-ban-on-film-bhobishyoter-bhoot/328517। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[37] "SC stops show on 'UPSC jihad': Bid to vilify Muslims with untruths". The Indian Express. 16 September 2020. https://indianexpress.com/article/india/sc-stops-show-on-upsc-jihad-bid-to-vilify-muslims-with-untruths-6597662/.

[38] "Covid-19: Supreme Court dismisses EC plea to stop media coverage of judges' remarks". Scroll.in. 6 May 2021. https://scroll.in/latest/994201/covid-19-supreme-court-dismisses-ec-plea-to-stop-media-coverage-of-judges-remarks.

[39] "SC Judgment". paragraph 18. Archived from the original on 6 May 2021. https://web.archive.org/web/20210506145401/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11474/11474_2021_35_1502_27915_Judgement_06-May-2021.pdf.

[40] Tankha, Raghav (8 May 2021). "Why Media Can't Be Blamed for Reporting on Judicial Proceedings". The Wire (India). https://thewire.in/law/why-media-cant-be-blamed-for-reporting-on-judicial-proceedings.

[41] "In The Supreme Court Of India Civil Original Jurisdiction, Suo Motu Writ Petition (Civil) No.3 Of 2021, In re: Distribution of Essential Supplies and Services During Pandemic". Supreme Court of India. 30 April 2021. Archived from the original on 2 May 2021. https://web.archive.org/web/20210502170401/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_301_27825_Judgement_30-Apr-2021.pdf.

[42] "'No Shortage of Oxygen': Adityanath Wants NSA Invoked Against Those Who Spread 'Rumours'". The Wire (India). 25 April 2021. https://thewire.in/government/no-oxygen-shortage-adityanath-uttar-pradesh-covid-hospitals-national-security-act.

[43] "Will be contempt of court: SC says there should be no clampdown on Covid info on social media". India Today. 30 April 2021. https://www.indiatoday.in/coronavirus-outbreak/story/supreme-court-no-clampdown-on-covid-information-social-media-1796614-2021-04-30.

[44] "Will treat action against pleas on social media as contempt: Supreme Court". The Hindustan Times. 1 May 2021. https://www.hindustantimes.com/india-news/will-treat-action-against-pleas-on-social-media-as-contempt-supreme-court-101619812167965.html.

[45] "Arnab Goswami Arrested in 2018 Suicide Abetment Case, BJP Leaders Voice Support". The Wire (India). 4 November 2020. https://thewire.in/media/arnab-goswami-police-detention.

[46] Roy, Debayan (27 November 2020). "Arnab Goswami: Criminal law should not become a tool for selective harassment; High Court abdicated its role, Supreme Court". Bar and Bench. https://www.barandbench.com/news/arnab-goswami-bail-order-high-court-abdicated-role-supreme-court.

[47] "Courts Must Ensure That Criminal Law Does Not Become A Weapon For Selective Harassment Of Citizens: SC In Arnab Goswami Judgment". Live Law.in. 27 November 2020. https://www.livelaw.in/top-stories/deprivation-for-a-single-day-is-a-day-to-many-courts-must-ensure-that-criminal-law-does-not-become-a-weapon-for-selective-harassment-of-citizens-sc-in-arnab-goswami-judgment.

[48] Rajagopal, Krishnadas (27 November 2020). "Protect the right of ordinary people to bail, Supreme Court tells judges". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/protect-the-right-of-ordinary-people-to-bail-supreme-court-tells-judges-supreme-court-extends-republic-tv-editor-in-chief-arnab-goswamis-interim-bail/article33191287.ece.

[49] "SC Judgement". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/24646/24646_2020_33_1501_24858_Judgement_27-Nov-2020.pdf,+Arnab+Goswami+Bail+Judgment.

[50] "SC Explains Why Arnab Got Bail, Lays Down New Precedent on Liberty". The Quint. 27 November 2020. https://www.thequint.com/news/law/supreme-court-judgment-arnab-goswami-bail-bombay-hc-abdicated-responsibility-prima-facie-examination-fir.

[51] "SC Order". Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804081658/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/24382/24382_2020_36_34_25106_Order_17-Dec-2020.pdf.

[52] Emmanuel, Meera (17 February 2020). "Change mindset to bring true equality in Army: SC holds Permanent Commission should be available to all women officers" (en ভাষাত). Bar and Bench. https://www.barandbench.com/news/litigation/change-mindset-to-bring-true-equality-in-army-sc-holds-permanent-commission-should-be-available-to-all-women-officers.

[:3-53] 38.0 ^38.1 ^38.2 "Sabarimala judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2006/18956/18956_2006_Judgement_28-Sep-2018.pdf.

[54] Bhatia, Gautam (29 September 2018). "The Sabarimala Judgment – III: Justice Chandrachud and Radical Equality" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2018/09/29/the-sabarimala-judgment-iii-justice-chandrachud-and-radical-equality/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[55] "Sabarimala verdict: Justice Chandrachud calls to balance group rights with individual freedoms" (en-IN ভাষাত). 28 September 2018. https://www.thehindu.com/news/national/sabarimala-verdict-justice-chandrachud-calls-to-balance-group-rights-with-individual-freedoms/article25074121.ece.

[56] "Sabarimala Ban "A Form Of Untouchability", Says Justice Chandrachud". 28 September 2018. https://www.ndtv.com/india-news/sabarimala-temple-ban-because-of-menstruation-utterly-unconstitutional-supreme-court-1923609.

[57] झा, Ashok Jha अशोक (6 October 2018). "Exclusion of women from Sabarimala amounts to untouchability: Justice Chandrachud" (en ভাষাত). Forward Press. https://www.forwardpress.in/2018/10/sabarimala-ayyappa-temple-justice-chandrachud-eng/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[58] "'Purification' ritual at Sabarimala appears to violate ban on untouchability, undermines DY Chandrachud's observations in 28 Sept SC verdict". 3 January 2019. https://www.firstpost.com/india/purification-ritual-at-sabarimala-appears-to-violate-ban-on-untouchability-undermines-dy-chandrachuds-observations-in-28-sept-sc-verdict-5826081.html.

[59] "India state paralysed amid temple protest" (en-GB ভাষাত). 3 January 2019. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-46744142.

[60] "Women visited this sacred temple. Then violent protests broke out. Why?" (en ভাষাত). Culture. 8 January 2019. https://www.nationalgeographic.com/culture/2019/01/sabarimala-temple-india-kerala-protests/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[61] "Sabarimala protests: Activist succumbs to injuries, Kerala on edge after 2 women enter temple" (en ভাষাত). 3 January 2019. https://www.indiatoday.in/india/story/sabarimala-unrest-kerala-activist-dies-in-clash-hartal-today-1422363-2019-01-03.

[62] "Protests in Kerala as 2 women enter Sabarimala temple, state-wide shutdown tomorrow". 2 January 2019. https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/protests-in-kerala-after-two-women-enter-sabarimala-temple/articleshow/67347043.cms?from=mdr.

[63] "Tens of thousands protest in India over Sabarimala temple". 1 January 2019. Archived from the original on 24 October 2020. https://web.archive.org/web/20201024231241/https://www.aljazeera.com/news/2019/01/01/tens-of-thousands-protest-in-india-over-sabarimala-temple/.

[64] "Sabarimala dissenting view: What Justices Nariman, Chandrachud said" (en ভাষাত). 15 November 2019. https://indianexpress.com/article/explained/issues-not-before-this-court-2-who-differ-6120274/.

[65] "Sabarimala: To review or not is only narrow question, rest later: The 2 in 3-2" (en ভাষাত). 15 November 2019. https://indianexpress.com/article/india/to-review-or-not-is-only-narrow-question-rest-later-the-2-in-3-2-6120506/.

[66] "Sabarimala review plea: Let big bench decide larger issues, essential religious practices, rules SC" (en ভাষাত). 15 November 2019. https://indianexpress.com/article/india/sabarimala-let-big-bench-decide-larger-issues-essential-religious-practices-supreme-court-6120529/.

[:4-67] 52.0 ^52.1 ^52.2 "Joseph Shine Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2017/32550/32550_2017_Judgement_27-Sep-2018.pdf.

[68] "Marital Rape Debate: Justice DY Chandrachud on Right to say "no" after Marriage" (en ভাষাত). 2 August 2018. https://www.barandbench.com/news/marital-rape-debate-justice-dy-chandrachud-right-say-no-marriage.

[69] "'Husband not the master of his wife': Supreme Court scraps 150-year-old law that made adultery a crime". 27 September 2018. https://www.businesstoday.in/current/economy-politics/husband-not-the-master-of-his-wife-supreme-court-scraps-150-year-old-law-made-adultery-crime/story/282918.html.

[70] "Married women have sexual autonomy like right to say 'no': SC". 2 August 2018. https://www.business-standard.com/article/pti-stories/married-women-have-sexual-autonomy-like-right-to-say-no-sc-118080201433_1.html.

[indianexpress-28Sep18-71] 56.0 ^56.1 "Supreme Court signal on marital rape: Consent, sexual autonomy in marriage are key values" (en ভাষাত). 28 September 2018. https://indianexpress.com/article/india/supreme-court-signal-on-marital-rape-consent-sexual-autonomy-in-marriage-are-key-values-5377501/.

[72] (en ভাষাত). 27 September 2018. https://www.indiatoday.in/india/story/adultery-law-justice-dy-chandrachud-overturns-another-judgment-by-father-yv-chandrachud-1350758-2018-09-27.

[73] . 27 September 2018. https://www.firstpost.com/india/supreme-court-verdict-on-adultery-justice-dy-chandrachud-does-it-again-overrules-fathers-judgment-5277261.html.

[74] . https://www.msn.com/en-in/news/newsindia/adultery-law-justice-dy-chandrachud-overturns-another-judgment-by-his-father/ar-BBNBY9c.

[75] "Adultery verdict: Justice Chandrachud overrules his father Y V Chandrachud's ruling". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/nation/2018/sep/28/adultery-verdict-justice-chandrachud-overrules-his-father-y-v-chandrachuds-ruling-1878105.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[76] (en ভাষাত). 27 September 2018. https://www.livelaw.in/justice-chandrachud-does-it-again-overrules-fathers-33-year-old-judgment-on-adultery-law/.

[:5-77] 62.0 ^62.1 ^62.2 ^62.3 "Babita Puniya judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2010/20695/20695_2010_8_1501_20635_Judgement_17-Feb-2020.pdf.

[78] "India army takes 'great leap' towards equality" (en-GB ভাষাত). 17 February 2020. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-51528141.

[79] "India's top court orders equal roles for women in army" (en ভাষাত). 17 February 2020. https://www.reuters.com/article/us-india-women-military-idUSKBN20B1X4.

[80] "Sexism in Indian army: Top court ruling shatters glass ceiling for women officers | DW | 18.02.2020" (en-GB ভাষাত). DW.COM. https://www.dw.com/en/sexism-in-indian-army-top-court-ruling-shatters-glass-ceiling-for-women-officers/a-52419901। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[81] "SC directs Centre to grant permanent commission to women army officers in landmark verdict ending gender bias". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/nation/2020/feb/17/sc-directs-centre-to-grant-permanent-commission-to-women-officers-in-army-2104553.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[82] SC directs permanent commission to women officers in armed forces, 17 February 2020, https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/sc-directs-permanent-commission-to-women-officers-in-armed-forces/videoshow/74170629.cms, আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020

[83] "Women to get permanent commission in Indian Army! Here's everything about the SC's historic judgement" (en ভাষাত). 17 February 2020. https://www.financialexpress.com/defence/women-to-get-permanent-commission-in-indian-army-heres-everything-about-the-scs-historic-judgement/1870295/.

[84] "'Women aren't adjuncts' — what SC said while granting permanent commission to women in Army" (en ভাষাত). 17 February 2020. https://theprint.in/theprint-essential/women-arent-adjuncts-what-sc-said-while-granting-permanent-commission-to-women-in-army/366907/.

[85] "In her own right" (en ভাষাত). The Indian Express. 19 February 2020. https://indianexpress.com/article/opinion/editorials/women-in-indian-army-supreme-court-verdict-6274777/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[86] "Speech of the President at the IJC 2020". http://164.100.117.97/WriteReadData/userfiles/International%20Judicial%20Conference23022019.pdf. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}

[87] "SC Judgement". Archived from the original on 25 March 2021. https://web.archive.org/web/20210325133032/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/20645/20645_2020_35_1501_27144_Judgement_25-Mar-2021.pdf.

[88] "SC Judgement". পৃষ্ঠাসমূহ: 51 and 72. Archived from the original on 25 March 2021. https://web.archive.org/web/20210325133032/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/20645/20645_2020_35_1501_27144_Judgement_25-Mar-2021.pdf.

[89] "India's Supreme Court Quotes Sciences Po Professor on Systemic Discrimination". SciencesPo, Programme de Recherche et d'Enseignement des Savoirs sur le Genre. 2021. Archived from the original on 14 June 2021. https://web.archive.org/web/20210614072253/https://www.sciencespo.fr/programme-presage/en/news/indias-supreme-court-quotes-sciences-po-professor-systemic-discrimination.html.

[90] "Work by Hugh Collins and Tarun Khaitan cited by Indian Supreme Court". University of Oxford, Faculty of Law. 12 April 2021. Archived from the original on 17 April 2021. https://web.archive.org/web/20210417052547/https://www.law.ox.ac.uk/news/2021-04-12-work-hugh-collins-and-tarun-khaitan-cited-indian-supreme-court.

[91] . 25 March 2021. https://theprint.in/judiciary/superficial-equality-discriminatory-sc-on-army-criteria-for-permanent-commission-to-women/628699/.

[92] . 25 March 2021. https://thewire.in/law/army-permanent-commission-supreme-court-fitness-criteria-sexist.

[93] Bhatia, Gautam (26 March 2021). "Lt. Col. Nitisha vs Union of India: The Supreme Court Recognises Indirect Discrimination". Indian Constitutional Law and Philosophy. Archived from the original on 15 February 2017. https://web.archive.org/web/20170215144456/https://indconlawphil.wordpress.com/tag/indirect-discrimination/.

[94] . 12 April 2021. https://www.scobserver.in/beyond-the-court/j-chandrachud-recognises-indirect-discrimination-strikes-down-army-s-gender-discriminatory-promotion-practices.

[:6-95] 80.0 ^80.1 "Annie Nagaraja Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2015/35837/35837_2015_3_1502_21539_Judgement_17-Mar-2020.pdf.

[96] . 17 March 2020. http://www.laht.com/article.asp?ArticleId=2490469&CategoryId=12395. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}

[97] . 17 March 2020. https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/after-army-supreme-court-grants-permanent-commission-to-women-officers-in-navy/articleshow/74667440.cms?from=mdr.

[98] (en ভাষাত). 17 March 2020. https://theprint.in/india/women-sail-with-same-efficiency-sc-says-yes-to-permanent-commission-for-women-in-navy/382258/.

[99] (en ভাষাত). 17 March 2020. https://www.livemint.com/news/india/sc-grants-permanent-commission-to-women-in-indian-navy-11584423945637.html.

[100] . 17 March 2020. https://economictimes.indiatimes.com/news/defence/after-army-supreme-court-grants-permanent-commission-to-women-officers-in-navy/articleshow/74667440.cms.

[101] "After Army, Way For Permanent Commission To Women In Navy Cleared by SC" (en-US ভাষাত). HW English. 19 March 2020. https://hwnews.in/uncategorized/after-army-way-for-permanent-commission-to-women-in-navy-cleared-by-sc/127932। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[102] "Boost for women in Indian Navy! Supreme Court allows permanent commission; details" (en-US ভাষাত). The Financial Express. 17 March 2020. https://www.financialexpress.com/defence/boost-for-women-in-indian-navy-supreme-court-allows-permanent-commission-details/1900480/। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[103] "First Army, now Navy: Supreme Court nods yes to permanent commission for women". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/nation/2020/mar/17/first-army-now-navy-supreme-court-nods-yes-to-permanent-commission-for-women--2117769.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[104] "'Can sail as efficiently as males': SC grants permanent commission to women officers in Navy" (en-US ভাষাত). The Statesman. 17 March 2020. https://www.thestatesman.com/india/sail-efficiently-males-sc-grants-permanent-commission-women-officers-navy-1502866895.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[105] "Women equal to men: SC grants women permanent commission in Navy". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/newsscroll/women-equal-to-men-sc-grants-women-permanent-commission-in-navy/1771246। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[106] "Sexual harassment at workplace is affront to rights of woman: SC". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/newsscroll/sexual-harassment-at-workplace-is-affront-to-rights-of-woman-sc/1757982। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[107] "Sexual harassment affront to rights of woman employee: Supreme Court" (en ভাষাত). Deccan Herald. 11 March 2020. https://www.deccanherald.com/national/sexual-harassment-affront-to-rights-of-woman-employee-supreme-court-812784.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[108] Scroll Staff (11 March 2020). "Sexual harassment at workplace violates women's fundamental rights: Supreme Court" (en ভাষাত). Scroll.in. https://scroll.in/latest/955827/sexual-harassment-at-workplace-violates-womens-fundamental-rights-supreme-court। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 April 2020.

[109] "SC Judgment". Archived from the original on 4 May 2021. https://web.archive.org/web/20210504160429/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/5024/5024_2020_35_1501_27785_Judgement_27-Apr-2021.pdf.

[110] "'Caste that is difficult to cast away:' Supreme Court rules on scope of Section 3(2)(v) of SC/ST Act; intersectional gender violence". 27 April 2021. https://www.barandbench.com/news/litigation/supreme-court-rules-on-scope-of-unamended-section-32v-of-scst-act.

[111] "To Sustain Conviction U/S 3(2)(V) SC-ST Act, Offence Must Be Committed Against Person On The Ground That Such Person Is A Member Of SC-ST: SC". Law Street Journal. 28 August 2019. https://lawstreet.co/judiciary/offence-must-be-committed-against-person-on-the-ground?nonamp=1/.

[112] Bhardwaj, Prachi (29 April 2021). "A blind Scheduled Caste woman raped! Supreme Court explains intersectional oppression and how it needs to be addressed". SCC Online. https://www.scconline.com/blog/post/2021/04/29/a-blind-scheduled-caste-woman-raped-supreme-court-explains-intersectional-oppression-and-how-it-needs-to-be-addressed/.

[113] "CLPR Blog". Archived from the original on 15 May 2021. https://web.archive.org/web/20210515073021/https://clpr.org.in/blog/intersectionality-matters-the-supreme-court-judgment-in-patan-jamal-vali-v-state-of-andhra-pradesh/.

[114] "SC Judgement (para 14)". Archived from the original on 4 May 2021. https://web.archive.org/web/20210504160429/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/5024/5024_2020_35_1501_27785_Judgement_27-Apr-2021.pdf.

[115] "SC Judgement (para 60)". Archived from the original on 4 May 2021. https://web.archive.org/web/20210504160429/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/5024/5024_2020_35_1501_27785_Judgement_27-Apr-2021.pdf.

[116] Roy, Debayan (27 April 2021). ""Testimony of disabled prosecutrix cannot be considered inferior:" Supreme Court lays down guidelines to make justice system disabled-friendly". Bar and Bench. https://www.barandbench.com/news/litigation/testimony-disabled-prosecutrix-not-inferior-supreme-court-guidelines-justice-system-disabled-friendly.

[117] "Failed by NGT, saved by SC" (en ভাষাত). Deccan Herald. 29 April 2019. https://www.deccanherald.com/opinion/in-perspective/failed-by-ngt-saved-by-sc-731335.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[118] "Goa activists, Opposition welcome SC order on airport". Business Standard India. 29 March 2019. https://www.business-standard.com/article/news-ians/goa-activists-opposition-welcome-sc-order-on-airport-119032901261_1.html.

[119] Almeida, Derek (30 May 2019). "Rainbow Warriors in Goa get new airport EIA annulled". Civil Society Magazine. https://www.civilsocietyonline.com/environment/rainbow-warriors-in-goa-get-new-airport-eia-annulled/.

[:7-120] 105.0 ^105.1 "Mopa, Goa judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2018/43379/43379_2018_Judgement_29-Mar-2019.pdf.

[121] "Environmental Clearance for development of Airport at Mopa, Goa to be revisited" (en ভাষাত). 29 March 2019. https://www.scconline.com/blog/post/2019/03/30/environmental-clearance-for-development-of-airport-at-mopa-goa-to-be-revisited/.

[122] "Supreme Court Suspends Environmental Clearance Granted To Goa's Mopa Airport" (en ভাষাত). 29 March 2019. https://www.bloombergquint.com/law-and-policy/sc-suspends-environmental-clearance-to-mopa-airport-asks-eac-to-revisit-decision.

[livemint.com-123] 108.0 ^108.1 "Goa turbulence throws light on mega projects" (en ভাষাত). Mint. 25 April 2019. https://www.livemint.com/news/india/goa-turbulence-throws-light-on-mega-projects-1556208292034.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[124] "UN Lauds SC Decision To Suspend Construction of Goa Airport" (en ভাষাত). Renewable Energy and Environmental Sustainability in India. 2 April 2019. https://www.iamrenew.com/environment/un-lauds-sc-decision-to-suspend-construction-of-controversial-goa-airport/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[125] "SC quotes 'environmental rule of law', stalls Goa's Mopa airport -". 31 March 2019. https://epaper.timesgroup.com/Olive/ODN/TimesOfIndia/shared/ShowArticle.aspx?doc=TOIM/2019/03/31&entity=Ar00907&sk=8A6A3A2D&mode=text#.

[:8-126] 111.0 ^111.1 "BDA judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/8100/8100_2019_3_1503_21539_Judgement_17-Mar-2020.pdf.

[127] "Get fresh environmental impact study for PRR: Supreme Court to Karnataka govt" (en ভাষাত). Deccan Herald. 18 March 2020. https://www.deccanherald.com/state/get-fresh-environmental-impact-study-for-prr-supreme-court-to-karnataka-govt-814825.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[128] "Apex court raps BDA over PRR, seeks new eco-study". The New Indian Express. https://www.newindianexpress.com/cities/bengaluru/2020/mar/18/apex-court-raps-bda-over-prr-seeks-new-eco-study-2118183.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[129] "Take fresh environmental clearance for 8-lane project in Bengaluru: SC to BDA" (en ভাষাত). Deccan Herald. 17 March 2020. https://www.deccanherald.com/city/top-bengaluru-stories/take-fresh-environmental-clearance-for-8-lane-project-in-bengaluru-sc-to-bda-814629.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[:9-130] 115.0 ^115.1 "Alembic Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2016/2562/2562_2016_0_1501_21582_Judgement_01-Apr-2020.pdf.

[131] "SC penalises three pharma cos, asks to pay fine of Rs 10 Cr each" (en ভাষাত). Deccan Herald. 2 April 2020. https://www.deccanherald.com/national/sc-penalises-three-pharma-cos-asks-to-pay-fine-of-rs-10-cr-each-820450.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[132] (en ভাষাত). 6 April 2020. https://lawstreet.co/judiciary/industries-causing-pollution-asked-to-pay-compensation?refuid=ODAzM3w1MC42My4xNjAuMjE3fHNvb2xlZ2FsLmNvbQ==.

[133] "'Ex Post Facto' Environmental Clearance Unsustainable In Law : SC [Read Judgment"] (en ভাষাত). Live Law.in. 2 April 2020. https://www.livelaw.in/environment/ex-post-facto-environmental-clearance-unsustainable-in-law-sc-154678। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[134] "'Entirely Illegal Construction': Supreme Court Directs Demolition Of A Hotel-cum-Restaurant Built In Forest Land In Himachal Pradesh". 12 January 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/forest-land-hotel-restaurant-ngt-demolition-supreme-court-168305.

[135] Mazoomdaar, Jay (13 January 2021). "Law catches up 14 years on, SC orders demolition of illegal Mcleodganj hotel". The Indian Express. https://indianexpress.com/article/india/law-catches-up-14-years-on-sc-orders-demolition-of-illegal-mcleodganj-hotel-7144032.

[136] "SC Judgement: HP Bus Stand Judgment". Archived from the original on 12 January 2021. https://web.archive.org/web/20210112100518/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2016/17333/17333_2016_36_1501_25447_Judgement_12-Jan-2021.pdf.

[137] "SC Judgement (Page 37)". Archived from the original on 7 October 2020. https://web.archive.org/web/20201007124619/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/11439/11439_2020_34_1501_24245_Judgement_01-Oct-2020.pdf.

[138] Bhatia, Gautam (5 October 2020). "By elevating labour rights to human rights, the SC opens a door". Hindustan Times. https://www.hindustantimes.com/columns/by-elevating-labour-rights-to-human-rights-the-sc-opens-a-door-writes-gautam-bhatia/story-owY0suGfPjRNyebfPLdcWP.html.

[139] "RGNUL Student Research Review". Archived from the original on 2 January 2021. https://web.archive.org/web/20210102113937/http://rsrr.in/2020/12/31/gujarat-mazdoor-sabha-v-the-state-of-gujarat/.

[140] "Indian Constitutional Law & Philosophy". Archived from the original on 9 October 2020. https://web.archive.org/web/20201009010555/https://indconlawphil.wordpress.com/2020/10/01/coronavirus-and-the-constitution-xxxvii-the-pandemic-labour-rights-and-the-supreme-courts-judgment-in-gujarat-mazdoor-sabha/.

[:10-141] 126.0 ^126.1 "Krishna Kumar Judgment". Archived from the original on 2021-01-28. https://web.archive.org/web/20210128012422/https://scobserver-production.s3.amazonaws.com/uploads/case_document/document_upload/237/44452.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-12-10.

[mondaq.com-142] 127.0 ^127.1 "Html.Raw(Re-Promulgation Of Ordinance Is A Fraud On The Constitution – Analysis In Light Of Krishna Kumar Singh V. State Of Bihar - Government, Public Sector - India)". mondaq.com. https://www.mondaq.com/india/constitutional-administrative-law/742420/re-promulgation-of-ordinance-is-a-fraud-on-the-constitution-analysis-in-light-of-krishna-kumar-singh-v-state-of-bihar। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[Parthasarathy-143] 128.0 ^128.1 (en-IN ভাষাত). 27 January 2017. https://www.thehindu.com/opinion/lead/Rolling-back-Ordinance-Raj/article17098306.ece.

[144] Chatterjee, Sujoy (2 September 2017). "Krishna Kumar II: laying re-promulgations to rest?". Indian Law Review খণ্ড 1 (3): 327–338. doi:10.1080/24730580.2018.1453738. ISSN 2473-0580.

[145] "NCT Judgment". Archived from the original on 2020-10-04. https://web.archive.org/web/20201004113108/https://scobserver-production.s3.amazonaws.com/uploads/case_document/document_upload/300/Judgement-_D_Y_Chandrachud.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-12-10.

[146] Bhatia, Gautam (4 July 2018). ""Working a Democratic Constitution": The Supreme Court's judgment in NCT of Delhi v Union of India" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2018/07/04/working-a-democratic-constitution-the-supreme-courts-judgment-in-nct-of-delhi-v-union-of-india/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[:11-147] 132.0 ^132.1 ^132.2 . https://www.livelaw.in/pdf_upload/pdf_upload-373058.pdf.

[148] Mahapatra, Dhananjay (2 December 2020). "Non-notification of government policies violates Article 14: Supreme Court". The Times of India. Archived from the original on 1 December 2020. https://web.archive.org/web/20201201215527/http://timesofindia.indiatimes.com/india/non-notification-of-government-policies-violates-article-14-supreme-court/articleshow/79520732.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 June 2021.

[149] "[Doctrine Of Legitimate Expectation State Must Discard The Colonial Notion That It Is A Sovereign Handing Out Doles At Its Will: Supreme Court"]. Live Law.in. 1 December 2020. https://www.livelaw.in/top-stories/state-must-discard-the-colonial-notion-that-it-is-a-sovereign-handing-out-doles-at-its-will-166655.

[150] "SC Judgement :Brahmputra Metallics Judgment". Archived from the original on 3 December 2020. https://web.archive.org/web/20201203004934/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/17227/17227_2020_33_1501_24877_Judgement_01-Dec-2020.pdf.

[151] "SC Order". Archived from the original on 14 May 2021. https://web.archive.org/web/20210514194944/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_302_27780_Order_27-Apr-2021.pdf.

[152] "Oxford University Press". Archived from the original on 28 February 2021. https://web.archive.org/web/20210228125935/https://oxford.universitypressscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780199670024.001.0001/acprof-9780199670024-chapter-5.

[153] "SC Judgement". Archived from the original on 2 May 2021. https://web.archive.org/web/20210502170401/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_301_27825_Judgement_30-Apr-2021.pdf.

[154] "Supreme Court tells Government: Wake up and smell the coffee, let vaccine policy be flexible". The Indian Express. 1 June 2021. https://indianexpress.com/article/india/policy-must-change-as-per-ground-situation-sc-on-mandatory-cowin-registration-for-covid-19-vaccine-7337921/.

[155] "SC Judgement". 31 May 2021. Archived from the original on 2 June 2021. https://web.archive.org/web/20210602110531/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2021/11001/11001_2021_35_301_28040_Judgement_31-May-2021.pdf.

[156] "Supreme Court queries on equity, pricing nudge change in vaccine policy". The Hindu. 7 June 2021. https://www.thehindu.com/news/national/supreme-court-queries-on-equity-pricing-nudge-change-in-vaccine-policy/article34755905.ece.

[157] "Supreme Court criticism, pressure forced vaccine policy U-turn: Opposition leaders". The Hindu. 7 June 2021. https://www.thehindu.com/news/national/supreme-court-criticism-pressure-forced-vaccine-policy-u-turn-opposition-leaders/article34756230.ece.

[158] "Down to Earth". Archived from the original on 7 June 2021. https://web.archive.org/web/20210607190514/https://www.downtoearth.org.in/news/governance/modi-s-covid-19-vaccine-turnaround-an-answer-for-supreme-court-queries-just-in-time-77326.

[:12-159] 144.0 ^144.1 "Pavitra Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2018/15655/15655_2018_11_1501_14526_Judgement_10-May-2019.pdf.

[160] Dushyant (May 17, 2019). "The imagined idea of merit" (en ভাষাত). Mumbai Mirror. https://mumbaimirror.indiatimes.com/opinion/columnists/dushyant/the-imagined-idea-of-merit/articleshow/69364610.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[Bhaskar-161] 146.0 ^146.1 Bhaskar, Anurag (16 May 2019). "Supreme Court just destroyed the 'merit' argument upper castes use to oppose reservations" (en ভাষাত). ThePrint. https://theprint.in/opinion/supreme-court-just-destroyed-the-merit-argument-upper-castes-use-to-oppose-reservations/236142/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[162] Yazhini (4 June 2019). "It's Time to Defang 'Meritocracy', an Argument That Claims Lives". https://thewire.in/caste/merit-caste-reservation-medical-colleges.

[163] "Jagdish Balaram Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2014/19931/19931_2014_Judgement_06-Jul-2017.pdf.

[164] "Appointment Secured On The Basis Of A Fraudulent Caste Certificate Is Void Ab Initio: SC [Read Order"] (en ভাষাত). 2020-03-14. https://www.livelaw.in/top-stories/appointment-secured-fraudulent-caste-certificates-void-ab-initio-153836.

[165] "SC Judgement". Archived from the original on 17 February 2021. https://web.archive.org/web/20210217134041/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/19177/19177_2019_36_1503_26115_Judgement_11-Feb-2021.pdf.

[166] "Nyaya - NALSAR". Archived from the original on 18 March 2021. https://web.archive.org/web/20210318160808/https://nyaya.nalsar.ac.in/2021/03/18/revisiting-v-surendra-mohan-an-opportunity-seized-in-vikash-kumar-v-upsc-part-ii/.

[167] "Adani Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/14043/14043_2019_8_1502_20635_Judgement_17-Feb-2020.pdf.

[168] "SC dismisses Adani Gas plea against piped gas distribution award". Outlook (Indian magazine). https://www.outlookindia.com/newsscroll/sc-dismisses-adani-gas-plea-against-piped-gas-distribution-award/1741786। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[169] "CGD authorisation: Supreme Court dismisses appeals of Adani Gas, IMC" (en ভাষাত). The Financial Express (India). 18 February 2020. https://www.financialexpress.com/industry/cgd-authorisation-supreme-court-dismisses-appeals-of-adani-gas-imc/1871031/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[:13-170] 155.0 ^155.1 "Insurance Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2016/25167/25167_2016_Judgement_24-Apr-2019.pdf.

[171] "Insurance II Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2015/14547/14547_2015_Judgement_24-Apr-2019.pdf.

[172] "Is Death due to Malaria from Mosquito Bite a Death due to Accident? Supreme Court answers" (en ভাষাত). 26 March 2019. https://www.barandbench.com/news/death-malaria-mosquito-bite-accident-supreme-court.

[173] "Mosquito bite not covered under accidental insurance" (en ভাষাত). Deccan Herald. 26 March 2019. https://www.deccanherald.com/national/north-and-central/mosquito-bite-not-covered-under-accidental-insurance-725330.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[174] "Death due to malaria occasioned by a mosquito bite in a malaria prone area is not an accident" (en ভাষাত). 26 March 2019. https://www.scconline.com/blog/post/2019/03/26/death-due-to-malaria-occasioned-by-a-mosquito-bite-in-a-malaria-prone-area-is-not-an-accident/.

[175] "Can Death By Mosquito Bite Be Considered An Accident? Top Court Decides". 26 March 2019. https://www.ndtv.com/india-news/malaria-death-in-mozambique-cannot-be-considered-an-accident-rules-supreme-court-2013298.

[176] "Is death by mosquito bite insurable? SC answers the question in a judgment" (en-IN ভাষাত). 26 March 2019. https://www.thehindu.com/news/national/is-death-by-mosquito-bite-insurable-sc-answers-the-question-in-a-judgment/article26645449.ece.

[177] "Insurance III Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2017/2086/2086_2017_Judgement_26-Mar-2019.pdf.

[178] Roy (2 February 2021). "If 'related party' label done away with to circumvent bar under Section 21(2) IBC then Financial Creditor can be excluded from CoC: Supreme Court". https://www.barandbench.com/news/litigation/related-party-section-21-ibc-committee-of-creditors-financial-creditors-supreme-court.

[179] "Civil Appeal No. 2842 of 2020 Phoenix Arc Private Limited Versus Spade Financial Services Limited & Ors". Supreme Court of India. 1 February 2021. Archived from the original on 1 February 2021. https://web.archive.org/web/20210201130105/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/14990/14990_2020_36_1501_25791_Judgement_01-Feb-2021.pdf.

[180] "Collusive Commercial Transactions With Corporate Debtor Will Not Constitute 'Financial Debt' Under IBC : Supreme Court". Live Law.in. 2 February 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/collusive-commercial-transactions-with-corporate-debtor-will-not-constitute-financial-debt-under-ibc-supreme-court-169251.

[181] "Supreme Court dismisses Ramesh Kymal's plea claiming ₹104 crore from Siemens Gamesa". 10 February 2021. https://www.thehindubusinessline.com/companies/supreme-court-dismisses-ramesh-kymals-plea-claiming-104-crore-from-siemens-gamesa/article33799603.ece.

[182] "SC Judgement-Ramesh Kymal Judgment". Archived from the original on 9 February 2021. https://web.archive.org/web/20210209130539/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2020/27296/27296_2020_36_1501_26013_Judgement_09-Feb-2021.pdf.

[183] "NCLT can rule only on insolvency of corporate debtors, says Supreme Court". 8 March 2021. https://www.business-standard.com/article/companies/nclt-can-rule-only-on-insolvency-of-corporate-debtors-says-supreme-court-121030801258_1.html.

[184] "NCLT has jurisdiction to adjudicate disputes solely relating to insolvency of corporate debtor: Supreme Court". The Economic Times. 8 March 2021. Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804220131/https://economictimes.indiatimes.com/news/politics-and-nation/nclt-has-jurisdiction-to-adjudicate-disputes-solely-relating-to-insolvency-of-corporate-debtor-supreme-court/articleshow/81396952.cms?from=mdr। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 June 2021.

[185] "Supreme Court Calls For Law To Clarify Validity Of 'Ipso Facto' Contractual Clauses In Relation To Insolvency". Live Law.in. 9 March 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/validity-of-ipso-facto-contractual-clauses-in-relation-to-insolvency-170923.

[186] "SC resorts to dialogical remedies on the issue of ipso facto clause in contracts". 8 March 2021. https://www.outlookindia.com/newsscroll/sc-resorts-to-dialogical-remedies-on-the-issue-of-ipso-facto-clause-in-contracts/2043009.

[187] "SC Judgement - Gujarat Urja Judgment". Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804110334/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/42523/42523_2019_36_1503_26738_Judgement_08-Mar-2021.pdf.

[188] "Ex-promoters can't suggest revival scheme under Companies Act: Supreme Court". The Financial Express. 16 March 2021. https://www.financialexpress.com/industry/ex-promoters-cant-suggest-revival-scheme-under-companies-act-supreme-court/2213447/.

[189] "Arun Kumar Jagatramka Judgment". Archived from the original on 4 August 2021. https://web.archive.org/web/20210804110321/https://main.sci.gov.in/supremecourt/2019/43676/43676_2019_36_1501_26964_Judgement_15-Mar-2021.pdf.

[190] "No back-door pact for defaulting promoters: What the Supreme Court ruling means". The Indian Express. 17 March 2021. https://indianexpress.com/article/explained/insolvency-bankruptcy-code-supreme-court-7231759/.

[191] "Person Ineligible U/s 29A IBC To Submit Resolution Plan Cannot Propose Scheme Of Compromise & Arrangement U/s 230 Companies Act 2013: Supreme Court". Live Law.in. 15 March 2021. https://www.livelaw.in/top-stories/29a-ibc-ineligible-compromise-companies-act-supreme-court-171196.

[192] "IBC: No 'Schemes' By Promoters, Supreme Court Says". 15 March 2021. https://www.bloombergquint.com/law-and-policy/ibc-no-schemes-by-promoters-supreme-court-says.

[:14-193] 178.0 ^178.1 "Swapnil Tripathi Judgment". https://main.sci.gov.in/supremecourt/2017/40426/40426_2017_Judgement_26-Sep-2018.pdf.

[194] "Sunlight best disinfectant, says apex court, allowing live-streaming of court proceedings" (en ভাষাত). The Hindu Business Line. 26 September 2018. https://www.thehindubusinessline.com/news/supreme-court-for-live-streaming-video-recording-of-court-proceedings/article25046299.ece.

[195] Mittal, Priyanka (26 September 2018). "SC approves live-streaming of court proceedings" (en ভাষাত). Mint. https://www.livemint.com/Politics/GrWwxGSHTseJAEfinR8AwI/Supreme-Court-allows-for-livestreaming-for-cases-of-constit.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[196] Mehta, Ishita. "Sunlight is the best disinfectant: Supreme Court gives landmark judgment allowing live-streaming of court proceedings. Petitioner-in-person Indira Jaising tweets satisfaction. - The Leaflet" (en-US ভাষাত). archive.indianculturalforum.in. https://archive.indianculturalforum.in/2018/10/01/sunlight-is-the-best-disinfectant-supreme-court-gives-landmark-judgment-allowing-live-streaming-of-court-proceedings-petitioner-in-person-indira-jaising-tweets-satisfaction/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}

[197] "Lawyers welcome live streaming of court verdict" (en ভাষাত). sakaltimes.com. 27 September 2018. Archived from the original on 31 March 2023. https://web.archive.org/web/20230331164135/https://platform.twitter.com/embed/Tweet.html?creatorScreenName=migrator&dnt=false&embedId=twitter-widget-3&features=eyJ0ZndfdGltZWxpbmVfbGlzdCI6eyJidWNrZXQiOltdLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2ZvbGxvd2VyX2NvdW50X3N1bnNldCI6eyJidWNrZXQiOnRydWUsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfdHdlZXRfZWRpdF9iYWNrZW5kIjp7ImJ1Y2tldCI6Im9uIiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19yZWZzcmNfc2Vzc2lvbiI6eyJidWNrZXQiOiJvbiIsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfbWl4ZWRfbWVkaWFfMTU4OTciOnsiYnVja2V0IjoidHJlYXRtZW50IiwidmVyc2lvbiI6bnVsbH0sInRmd19leHBlcmltZW50c19jb29raWVfZXhwaXJhdGlvbiI6eyJidWNrZXQiOjEyMDk2MDAsInZlcnNpb24iOm51bGx9LCJ0ZndfZHVwbGljYXRlX3NjcmliZXNfdG9fc2V0dGluZ3MiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3ZpZGVvX2hsc19keW5hbWljX21hbmlmZXN0c18xNTA4MiI6eyJidWNrZXQiOiJ0cnVlX2JpdHJhdGUiLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X2xlZ2FjeV90aW1lbGluZV9zdW5zZXQiOnsiYnVja2V0Ijp0cnVlLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfSwidGZ3X3R3ZWV0X2VkaXRfZnJvbnRlbmQiOnsiYnVja2V0Ijoib24iLCJ2ZXJzaW9uIjpudWxsfX0%3D&frame=false&hideCard=false&hideThread=false&id=1393946256745979906&lang=en&origin=https%3A%2F%2Fwww.thebridgechronicle.com%2Fpune%2Flawyers-welcome-live-streaming-court-verdict%25C2%25A0-25484&sessionId=4e45672cea87335c21535161f9a69ec505327932&siteScreenName=TBChronicle&theme=light&widgetsVersion=aaf4084522e3a%3A1674595607486&width=550px। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[198] "Blog: Here's why Supreme Court's decision to allow live streaming of court proceedings is a significant one" (en ভাষাত). Mumbai Mirror. 28 Sep 2018. https://mumbaimirror.indiatimes.com/opinion/blogs/blog-heres-why-supreme-courts-decision-to-allow-live-streaming-of-court-proceedings-is-a-significant-one/articleshow/65997374.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[199] "SC eCommittee". Archived from the original on 28 July 2021. https://web.archive.org/web/20210728021306/https://ecommitteesci.gov.in/draft-model-rules-for-live-streaming-and-recording-of-court-proceedings/.

[200] "RTI Judgment". https://www.sci.gov.in/pdf/JUD_3.pdfhttps://www.sci.gov.in/pdf/JUD_3.pdf. ^{[সংযোগবিহীন উৎস]}

[Nov_15-201] 186.0 ^186.1 "'Conditions Apply': SC's RTI ruling" (en ভাষাত). Mumbai Mirror. November 15, 2019. https://mumbaimirror.indiatimes.com/news/india/conditions-apply-scs-rti-ruling/articleshow/72061518.cms। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[202] Bhatia, Gautam (2019-11-15). "The RTI Judgment: On Proportionality" (en ভাষাত). Indian Constitutional Law and Philosophy. https://indconlawphil.wordpress.com/2019/11/15/the-rti-judgment-on-proportionality/। আহৰণ কৰা হৈছে: 21 April 2020.

[203] "Supreme Court opens CJI office to RTI" (en-IN ভাষাত). 2019-11-13. https://www.thehindu.com/news/national/office-of-cji-is-public-authority-under-rti-rules-sc/article29961646.ece.

[204] "'Perverse': SC Sets Aside Madhya Pradesh HC Order Discharging Rape Accused". 19 August 2022. https://thewire.in/law/supreme-court-madhya-pradesh-hc-discharged-rape-accused.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]