হেমন্ত কুমাৰ
| হেমন্ত মুখোপাধ্যায় | |
|---|---|
.jpg) | |
| প্ৰাথমিক তথ্য | |
| জন্মৰ নাম | হেমন্ত মুখোপাধ্যায় |
| জন্ম | ১৬ জুন, ১৯২০ বেনাৰস, বেনাৰস ৰাজ্য, বৃটিছ ভাৰত |
| মৃত্যু | ২৬ ছেপ্টেম্বৰ, ১৯৮৯ (৬৯ বছৰ) কলিকতা, পশ্চিমবংগ, ভাৰত |
| সংগীতৰ প্ৰকাৰ |
|
| পেচা | গায়ক, সংগীত পৰিচালক, চলচ্চিত্ৰ পৰিচালক |
| বাদ্যযন্ত্ৰ | হাৰমনিয়াম |
| কাৰ্যকাল | ১৯৩৫-১৯৮৯ |
হেমন্ত মুখোপাধ্যায় (ইংৰাজী: Hemant mukhapadhyay)এজন ভাৰতীয় সংগীত শিল্পী আছিল। পেছাদাৰীভাৱে তেওঁ হেমন্ত মুখাৰ্জী আৰু হেমন্ত কুমাৰ নামেৰে জনাজাত, তেওঁ এজন প্ৰখ্যাত ভাৰতীয় সংগীত পৰিচালক আৰু নেপথ্য গায়ক আছিল। তেওঁ মুখ্যতঃ বাংলা আৰু হিন্দীৰ লগতে মাৰাঠী, গুজৰাটী, ওড়িয়া, অসমীয়া, তামিল, পাঞ্জাৱী, ভোজপুৰী, কোংকনী, সংস্কৃত আৰু উৰ্দুকে ধৰি আন বহুতো ভাৰতীয় ভাষাত গান গাইছিল। তেওঁ বঙালী আৰু হিন্দী চলচ্চিত্ৰৰ সংগীত পৰিচালনা, ৰবীন্দ্ৰ সংগীত আৰু আন বহুতো ধাৰাৰ বিশিষ্ট শিল্পী আছিল। পুৰুষৰ শ্ৰেষ্ঠ নেপথ্য গায়কৰ বাবে দুটা ৰাষ্ট্ৰীয় বঁটা লাভ কৰিছিল আৰু "ভইচ অফ গড" হিচাপে জনাজাত হৈছিল।[1]
শিক্ষা আৰু প্ৰাৰম্ভিক জীৱন
[সম্পাদনা কৰক]হেমন্তৰ জন্ম হৈছিল বাৰাণসীত। তেওঁৰ ককাদেউতা এজন চিকিৎসক আছিল। তেওঁৰ পূৰ্বপুৰুষসকল মূলতঃ জয়নগৰ মজিলপুৰ চহৰৰ আছিল আৰু ১৯০০ দশকৰ আৰম্ভণিতে তেওঁলোক কলকাতালৈ প্ৰব্ৰজন কৰিছিল। হেমন্ত তাত ডাঙৰ-দীঘল হৈছিল আৰু নাছিৰুদ্দিন স্কুলত পঢ়া-শুনা কৰিছিল। পাছলৈ ভৱানীপুৰ অঞ্চলৰ মিত্ৰ ইনষ্টিটিউচন স্কুললৈ গৈছিল আৰু ইয়াতেই তেওঁ তেওঁৰ দীৰ্ঘদিনীয়া বন্ধু সুভাষ মুখোপাধ্যায়ক লগ পাইছিল। সুভাষ মুখোপাধ্যায় পাছলৈ এজন প্ৰখ্যাত বঙালী কবি হৈছিল। হেমন্তই যাদৱপুৰৰ (বৰ্তমান যাদৱপুৰ বিশ্ববিদ্যালয়) বেংগল টেকনিকেল ইনষ্টিটিউটত ইঞ্জিনিয়াৰিং শাখাত নামভৰ্তি কৰিছিল। কিন্তু তেওঁৰ নিজৰ স্বাস্থ্যজনিত কাৰণৰ লগতে সংগীতৰ প্ৰতি আকৃষ্ট থকাৰ বাবে আৰু তেওঁৰ দেউতাকৰ আপত্তি স্বত্বেও সংগীতত কেৰিয়াৰ গঢ়িবলৈ শিক্ষা সমাপ্ত কৰিছিল। প্ৰথমাৱস্থাত তেওঁ সাহিত্যৰ সৈতেও জড়িত আছিল। দেশ নামৰ বাংলা আলোচনীত এখনত তেওঁ চুটি গল্প প্ৰকাশ কৰিছিল, কিন্তু ১৯৩০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে তেওঁ মুখ্যতঃ সংগীতৰ ওপৰত মনোনিৱেশ কৰিছিল।
প্ৰাৰম্ভিক সংগীত জীৱনৰ আৰম্ভণি
[সম্পাদনা কৰক]হেমন্তৰ প্ৰথম চলচ্চিত্ৰৰ বাবে গীত গাইছিল ১৯৪০ চনত মুক্তি প্ৰাপ্ত বঙালী চলচ্চিত্ৰ 'ৰাজকুমাৰেৰ নিৰ্ব্বাচান'ত। ইয়াৰ পিছত ১৯৪১ চনত 'নিমাই সন্ন্যাস'ত হাৰিচিপ্ৰান্না দাসে ৰচনা কৰা গীত গাইছিল। ১৯৪২ চনত 'মীনাক্ষী'ত তেওঁ প্ৰথম হিন্দী চলচ্চিত্ৰৰ বাবে গান গাইছিল। তাৰ পিছত গাইছিল ১৯৪৪ চনত 'ইৰাদা' চলচ্চিত্ৰত। সংগীতৰ ৰচনা আছিল অমৰ নাথৰ। হেমন্তক ৰবীন্দ্ৰ সংগীতৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ পৃষ্ঠপোষকতাকাৰী বুলি গণ্য কৰা হয়। তেওঁৰ প্ৰথম ৰেকৰ্ড কৰা ৰবীন্দ্ৰ সংগীত আছিল বাংলা চলচ্চিত্ৰ 'প্ৰিয় বান্ধবী '(১৯৪৪)ত।[2] গানটো আছিল 'পথৰ চেশ কোঠায়'। তেওঁ ১৯৪৪ চনত কলম্বিয়া লেবেলৰ অধীনত তেওঁৰ প্ৰথম অ-চলচ্চিত্ৰ ৰবীন্দ্ৰ সংগীত ডিস্ক ৰেকৰ্ড কৰিছিল। গানবোৰ আছিল 'আমাৰ আৰ হাবে না ডেৰী' আৰু 'কেন পন্থা এই চঞ্চলতা'। তাৰ আগতে, তেওঁ "আমাৰ মল্লিকাবোন" গানটো আকাশবাণী ৰেডিঅ'ত ৰেকৰ্ড কৰিছিল। সংগীত পৰিচালক হিচাপে তেওঁৰ প্ৰথম চলচ্চিত্ৰ আছিল ১৯৪৭ চনত বাংলা চলচ্চিত্ৰ 'অভিযাত্ৰী'। যদিও এই সময়ছোৱাত ৰেকৰ্ড কৰা হেমন্তৰ বহুতো গানে সমালোচকৰ প্ৰশংসা লাভ কৰিছিল, যদিও ১৯৪৭ চনলৈকে বৃহৎ বাণিজ্যিক সফলতা লাভ কৰা নাছিল। বঙালী ভাষাত হেমন্তৰ কিছুমান সমসাময়িক পুৰুষ গায়ক আছিল ক্ৰমে জগন্ময় মিত্ৰ, ৰবীন মজুমদাৰ, সত্য চৌধুৰী, ধনঞ্জয় ভট্টাচাৰ্য, সুধীৰলাল চক্ৰৱৰ্তী, বেচু দত্ত আৰু তালাত মেহমুদ।
পৰিয়াল
[সম্পাদনা কৰক]হেমন্তৰ তিনিজন ভাতৃ আৰু এগৰাকী নিলীমা নামৰ এজনী ভনীয়েক আছিল। তেওঁৰ সৰু ভায়েক তাৰাজ্যোতি এজন বঙালী চুটি গল্প লিখক আছিল। তেওঁৰ কনিষ্ঠ ভাতৃ অমলে সংগীত ৰচনা কৰাৰ লগতে কিছুমান বাংলা চলচ্চিত্ৰৰ বাবে গান গাইছিল। 'আবাক পৃথিৱী' আৰু 'হস্পিটেল' চলচ্চিত্ৰত গীত গাইছিল। ১৯৪৫ চনত হেমন্ত মুখোপাধ্যায়ে সংগীত শিল্পী বেলা মুখাৰ্জীৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হয়। তেওঁলোকৰ দুটি সন্তান হয়। পুত্ৰৰ নাম জয়ন্ত, আৰু এজনী কন্যা ৰাণু। ৰাণুৱে ১৯৬০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে আৰু ১৯৭০ ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে কিছু সীমিত সফলতাৰে সংগীত কেৰিয়াৰ গঢ়ি তোলে। জয়ন্তই বাংলা চলচ্চিত্ৰৰ অভিনেত্ৰী মৌচুমী চেটাৰ্জীৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হয়।
মুম্বই যাত্ৰা আৰু সফলতা
[সম্পাদনা কৰক]১৯৪০-ৰ দশকৰ মাজভাগত, হেমন্ত ইণ্ডিয়ান পিপলছ থিয়েটাৰ এছ'চিয়েচন (IPTA)ৰ সক্ৰিয় সদস্য হয় আৰু তেতিয়াই আন এজন সক্ৰিয় আইপিটিএ সদস্য - গীতিকাৰ আৰু সুৰকাৰ সলিল চৌধুৰীৰ সৈতে সংস্পৰ্শলৈ আহে। আইপিটিএ(IPTA) স্থাপনৰ আঁৰৰ অন্যতম মুখ্য চালিকা শক্তি আছিল ১৯৪৩ চনৰ বংগৰ দুৰ্ভিক্ষ আৰু ইয়াক প্ৰতিৰোধ কৰিবলৈ ব্ৰিটিছ প্ৰশাসন আৰু ধনী ভাৰতীয়সকলৰ নিষ্ক্ৰিয়তা। ১৯৪৭ চনত, হেমন্তই 'গ্ৰামেৰ বধূ'(The rural Bride)নামৰ এটা অ-চলচ্চিত্ৰ গীত ৰেকৰ্ড কৰিছিল য'ত সলিল চৌধুৰীৰ সংগীত আৰু গীত আছিল। গীতটোত এগৰাকী মনোৰম, সমৃদ্ধ আৰু যত্নশীল গ্ৰাম্য মহিলাৰ জীৱন আৰু পৰিয়ালক কেনেদৰে দুৰ্ভিক্ষ আৰু পৰৱৰ্তী দৰিদ্ৰতাৰ কড়াল গ্ৰাসৰ দ্বাৰা বিধ্বস্ত হ'বলগীয়া হৈছে তাৰ বিৱৰণ আছিল। এই গীতটোৱে পূৱ ভাৰতত হেমন্ত আৰু সলিলৰ বাবে অপ্ৰত্যাশিত জনপ্ৰিয়তা সৃষ্টি কৰিছিল আৰু এক প্ৰকাৰে হেমন্তক তেওঁৰ সমসাময়িক পুৰুষ কণ্ঠশিল্পীৰ আগত প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। হেমন্ত আৰু সলিলে পৰৱৰ্তী কেইবছৰমানত কেইবাটাও গানত পুনৰ যুটি বান্ধিছিল। পাছৰ পৰ্যায়ত এই গানবোৰৰ সকলোবোৰেই অতি জনপ্ৰিয় বুলি প্ৰমাণিত হৈছিল।[3] প্ৰায় একে সময়তে, হেমন্তই বাংলা চলচ্চিত্ৰৰ বাবে সংগীত ৰচনাৰ বাবে অধিক দায়িত্ব লাভ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। বহুতো চলচ্চিত্ৰ পৰিচালকৰ লগত তেওঁৰ ভাল সম্পৰ্ক গঢ়ি উঠিছিল। তাৰে ভিতৰত এজন আছিল হেমেন গুপ্তা। পৰিচালক হেমেন গুপ্তাৰ পৰাও তেওঁ সংগীত ৰচনাৰ প্ৰস্তাৱ পাইছিল। হেমেন গুপ্তা যেতিয়া মুম্বাইলৈ যায়, তেতিয়া তেওঁ হেমন্তক ফিল্মিস্তান বেনাৰৰ অধীনত 'আনন্দমঠ' শীৰ্ষক হিন্দী চলচ্চিত্ৰৰ বাবে সংগীত ৰচনা কৰিবলৈ আহ্বান জনায়। এই আহ্বানৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই হেমন্তই ১৯৫১ চনত মুম্বাইলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে আৰু 'ফিল্মিস্তান ষ্টুডিঅ'ত যোগদান কৰে। নিজৰ শিপাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত হৈ থাকিবলৈ, তেওঁ মুম্বাইৰ খাৰত নিৰ্মাণ কৰা তেওঁৰ নতুন ঘৰটোৰ নাম গুৰুদেৱ ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ, গীতাঞ্জলিৰ এটা প্ৰিয় ৰচনাৰ নামেৰে ৰাখিছিল। 'আনন্দমঠ' চলচ্চিত্ৰৰ সংগীতে (১৯৫২) এক মধ্যমীয়া সফলতা লাভ কৰিছিল। সম্ভৱতঃ, এই চলচ্চিত্ৰখনৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য গানটো হৈছেলতা মংগেশকাৰৰ দ্বাৰা গোৱা 'বন্দে মাতৰম', গীতটো। 'আনন্দমঠ'ৰ পিছত, হেমন্তই পৰৱৰ্তী বছৰবোৰত 'শাৰ্ট'ৰ দৰে কেইখনমান ফিল্মিস্তান চলচ্চিত্ৰৰ বাবে সংগীত ব্যৱস্থাপনা কৰিছিল আৰু গানবোৰ মধ্যমীয়া জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছিল একেসময়তে, হেমন্তই নেপথ্য গায়ক হিচাপেও মুম্বাইত জনপ্ৰিয়তা অৰ্জন কৰিবলৈ লৈছিল।[4] এছ ডি বৰ্মনৰ সংগীত পৰিচালনাত অভিনেতা দেৱ আনন্দৰ ওঠত প্ৰাণ পাইছিল হেমন্ত কুমাৰৰ গান। জাল (১৯৫২) ('ইয়ে ৰাত ইয়ে চান্দনী ফিৰ কাহান'), হাউচ নং ৪৪ (১৯৫৫) ("চুপ হে ধাৰ্তি" আৰু "তেৰি দুনিয়া মে জীনে চে"), চোলভা চাল (১৯৫৮) ("হে আপনা দিল তো আৱাৰা"), আৰু বাত হুয়াত জান("19"), বাত হুমেন ("নাত জৈন"), ("ইয়ে ৰাত ইয়ে চান্দনী ফিৰ জনপ্ৰিয়তা লাভ কৰিছিল। ১৯৫০-ৰ দশকত, তেওঁ প্ৰদীপ কুমাৰ (নাগিন, ডিটেকটিভ) আৰু সুনীল দত্ত (দুনিয়া ঝুক্তি হে) আৰু পিছলৈ 1960-ৰ দশকত বিশ্বজিৎ (বিশ চাল বাদ, বিন বাদল বৰসাত, কোহৰা) আৰু ধৰ্মেন্দ্ৰ (অনুপমা)ৰ বাবে অন্যান্য নায়কৰ বাবেও নেপথ্য গায়ক হিচাপে কণ্ঠদান কৰিছিল; তেওঁ এই সকলোবোৰ চলচ্চিত্ৰৰ সংগীত ৰচনাকাৰ আছিল।
চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাণ
[সম্পাদনা কৰক]১৯৫০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে হেমন্তই নিজৰ বেনাৰ: হেমন্ত-বেলা প্ৰডাকচনৰ অধীনত চলচ্চিত্ৰ নিৰ্মাণত প্ৰৱেশ কৰে। এই বেনাৰৰ অধীনত প্ৰথমখন চলচ্চিত্ৰ আছিল মৃনাল সেনৰ দ্বাৰা পৰিচালিত এখন বঙালী চলচ্চিত্ৰ, যাৰ শিৰোনাম আছিল 'নীল আকাশেৰ নীচে'(১৯৫৯)। এই চলচ্চিত্ৰখনৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰৰ সৰ্বোচ্চ সন্মান ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সোণৰ পদক লাভ কৰে। পৰৱৰ্তী দশকত হেমন্তৰ প্ৰযোজনা প্ৰতিষ্ঠানটোৰ নাম 'গীতাঞ্জলি প্ৰযোজনা প্ৰতিষ্ঠান' নাম ৰখা হয় আৰু এই প্ৰযোজনা প্ৰতিষ্ঠানটোৰ পৰা কেইবাখনো হিন্দী চলচ্চিত্ৰ যেনে -বিশ চাল বাদ, কোহৰা, বিৱি ঔৰ মাকান, ফাৰাৰ, ৰহগিৰ আৰু খামোচী আদি নিৰ্মাণ কৰা হয় আৰু সকলোবোৰ চলচ্চিত্ৰতে হেমন্তৰ সংগীত আছিল। কেৱল 'বিশ চাল বাদ' আৰু 'খামোচী' হে মুখ্য বাণিজ্যিক সফলতা লাভ কৰিছিল। ১৯৭১ চনত হেমন্তই চলচ্চিত্ৰ হলিউডৰ পৰিচালক কনৰাড ৰুকছৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই হলিউডলৈ যায় আৰু কনৰাডৰ 'সিদ্ধাৰ্থ'চলচ্চিত্ৰৰ সংগীত ৰচনা কৰে আৰু সেই চলচ্চিত্ৰখনত 'নীল আকাশেৰ নীচে' (১৯৫৯)ত আগতে অ' নাদিৰে (তেওঁৰ দ্বাৰা ৰচিত আৰু গোৱা) পুনৰ গাইছিল। তেওঁ হলিউডত নেপথ্য শিল্পী হিচাপে কণ্ঠদান কৰা প্ৰথম ভাৰতীয় গায়ক আছিল। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ চৰকাৰে হেমন্তক মেৰিলেণ্ডৰ বাল্টিমোৰৰ নাগৰিকত্ব প্ৰদান কৰি সন্মানিত কৰিছিল। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ নাগৰিকত্ব লাভ কৰা ভাৰতৰ প্ৰথম গায়কজনেই হ'ল হেমন্ত কুমাৰ।
মৃত্যু
[সম্পাদনা কৰক]১৯৮৯ চনৰ ২৬ ছেপ্টেম্বৰত ঢাকাত অনুষ্ঠিত এক সংগীত ানুষ্ঠানৰ পৰা উভতি অহাৰ পিছত হেমন্ত কুমাৰ অসুস্থ হৈ পৰে। হৃদৰোগত আক্ৰান্ত হোৱাৰ বাবে তেওঁৰ মৃত্যু হয়। কলকাতা মেট্ৰ'ৰ হেমন্ত মুখোপাধ্যায় মেট্ৰ' ষ্টেচনটো তেওঁৰ নামেৰে নামকৰণ কৰা হৈছে।[5][6][7]
বঁটাসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]- ১৯৫৬: ফিল্মফেয়াৰ শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: নাগিন
- ১৯৭১ : শ্ৰেষ্ঠ পুৰুষ প্লেবেক গায়কৰ ৰাষ্ট্ৰীয় চলচ্চিত্ৰ বঁটা: নিমন্ত্ৰণ
- ১৯৬২ : বিএফজেএ (BFJA) শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: "স্বৰালিপি": বিজয়ী[8]
- ১৯৬৩ : বিএফজেএ (BFJA) শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা (হিন্দী): "বিশ সাল বাদ": বিজয়ী[9]
- ১৯৬৪ : বিএফজেএ (BFJA) শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: "পলাতক": বিজয়ী [10]
- ১৯৬৭ : বিএফজেএ (BFJA) শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: "মনিহাৰ": বিজয়ী[11]
- ১৯৬৮: বিএফজেএ (BFJA) শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: "বালিকা বধূ"[12]
- ১৯৭০ : Padma Shri (Refused)
- ১৯৭২ : বিএফজেএ শ্ৰেষ্ঠ পুৰুষ প্লেবেক গায়ক বঁটা: ধনী মেয়ে'[13]
- ১৯৭৫ : বিএফজেএ (BFJA) শ্ৰেষ্ঠ পুৰুষ নেপথ্য গায়ক বঁটা: ফুলেশ্বৰী'[14]
- ১৯৭৫ : বিএফজেএ (BFJA) শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: 'ফুলেশ্বৰী'[14]
- ১৯৭৬ : বিএফজেএ(BFJA) শ্ৰেষ্ঠ পুৰুষ গায়ক বঁটা: 'প্ৰিয় বান্ধবী': বিজয়ী[15]
- ১৯৮৬ : পুৰুষৰ শ্ৰেষ্ঠ নেপথ্য গায়কৰ ৰাষ্ট্ৰীয় চলচ্চিত্ৰ বঁটা: লালন ফকীৰ
- ১৯৮৬ : সৃষ্টিশীল আৰু পৰীক্ষামূলক সংগীতৰ বাবে সংগীত নাটক একাডেমী বঁটা।
- ১৯৮৬: বিএফজেএ(BFJA )শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: "ভালবাসা ভালবাসা": [16]
- ১৯৮৭ : পদ্মভুষন(Refused)
- ১৯৮৭ : বিএফজেএ (BFJA)শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: 'পথভোলা'[17]
- ১৯৮৮ : বিএফজেএ (BFJA)শ্ৰেষ্ঠ সংগীত পৰিচালক বঁটা: 'আগমন'
- ১৯৮৫: বিশ্বভাৰতী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা সন্মানীয় ডি লিট উপাধি লাভ
- ১৯৮৬ : সংগীত নাটক একাডেমি
- ১৯৮৮ : কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা সন্মানীয় ডি লিট উপাধি লাভ
- ১৯৮৯: মাইকেল মধুসূদন বঁটা
- ২০১২ : বাংলাদেশ মুক্তি যুদ্ধ সন্মান,
- ২০১২ : মুক্তি যুদ্ধ সন্মানৰ বন্ধুসকল (মৰণোত্তৰভাৱে)
- ১৯৭১ : আমেৰিকা চৰকাৰে হেমন্তক মেৰিলেণ্ডৰ বাল্টিমোৰৰ নাগৰিকত্ব প্ৰদান কৰি সন্মানিত কৰে; আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ নাগৰিকত্ব লাভ কৰা ভাৰতৰ প্ৰথম গায়ক
বাংলা ভাষাৰ চলচ্চিত্ৰ (গীতিকাৰ হিচাপে)
[সম্পাদনা কৰক]| Year | Title | Notes | |
|---|---|---|---|
| ১৯৪৭ | অভিযাত্ৰী | ||
| পুৰ্বৰাগ | |||
| ১৯৪৮ | ভুলি নাই | ||
| পদ্মা প্ৰমত্ত নদী | |||
| প্ৰিয়তমা | |||
| ১৯৪৯ | দিনেৰ পৰ দিন | ||
| ৪২ | |||
| সন্দীপান পাটশালা | |||
| স্বামী | |||
| ১৯৫১ | Jighansa | ||
| পৰিত্ৰাণ | |||
| ১৯৫২ | স্বপ্ন ও সমাধি | খগেন দাসগুপ্তৰ সৈতে যুটীয়াভাৱে | |
| ১৯৫৫ | শাপমোচন | ||
| ১৯৫৬ | সূৰ্য মুখী | ||
| 1957 | শেষ পৰিচয় | ||
| তাসেৰ ঘৰ | |||
| Harano Sur | |||
| ১৯৫৮ | লুকোচুৰি | ||
| চিকাৰ | |||
| সূৰ্য্যতোৰণ | |||
| যৌতুক | |||
| নীল আকাশেৰ নীচে | |||
| ১৯৫৯ | দ্বীপ জ্বলে জাই | ||
| খেলাঘৰ | |||
| মাৰুতিৰ্থা হিংলাজ | |||
| সোণাৰ হৰিণ | |||
| ক্ষণিকেৰ অতিথি | |||
| ১৯৬০ | বৈশেয়া শ্ৰৱণ | ||
| গৰীৱেৰ মেয়ে | |||
| কুহক | |||
| খোকা বাবুৰ প্ৰায়াবাৰ্তান | |||
| শেষ পৰ্যন্ত | |||
| ১৯৬১ | দুই ভাই | ||
| অগ্নি সংস্কাৰ | মধ্য ৰাতেৰ তৰা | ||
| পুনাশ্চা | |||
| শতপদী | |||
| সাথী হাৰা | |||
| স্বৰলিপি | |||
| ১৯৬২ | অটল জালেৰ আহৱান | ||
| আগুন | |||
| দাদা ঠাকুৰ | |||
| হাঞ্চুলি বেংকাৰ উপকথা | |||
| নাবাদিগণ্টা | |||
| ১৯৬৩ | বাদশ্বাহ | ||
| বৰ্ণচুড়া | |||
| এক টুকৰো আগুন | |||
| হাই হিল | |||
| পলাতক | |||
| সাত পাকে বান্ধা | |||
| শেষ প্ৰহৰ | |||
| ত্ৰিধাৰা | |||
| ১৯৬৪ | আৰোহী | ||
| বিভাস | |||
| নতুন তীৰ্থ | |||
| প্ৰতিনিধি | |||
| প্ৰভাতেৰ ৰং | |||
| স্বৰ্গ হতে বিদায় | |||
| সিন্দুৰ মেঘ | |||
| ১৯৬৫ | আলুৰ পিপাসা | ||
| এক টুকু বাসা | |||
| এটা টুকু চোনিয়া লেজ | |||
| Suryatapa | |||
| ১৯৬৬ | কাঁচ টাটা হীৰে | ||
| মণিহাৰ | |||
| ১৯৬৭ | বালিকা বধূ | ||
| দুষ্টু প্ৰজাপতি | |||
| নায়িকা সংবাদ | |||
| অজানা শপথ | |||
| ১৯৬৮ | আদিত্য | ||
| বাহিনী | |||
| হানচামিথুন | |||
| জীৱন সংগীত | |||
| Panchasar | |||
| পঞ্চসাৰ | |||
| ১৯৬৯ | চেনা অচেনা | ||
| মন নিয়ে | |||
| পৰিনীতা | |||
| শুক শাৰী | |||
| ১৯৭০ | দেশবন্ধু চিত্তৰঞ্জন | ||
| দুটি মন | |||
| ১৯৭১ | কুহেলী | ||
| মাল্যদান | |||
| নৱৰাগ | |||
| নিমন্ত্ৰণ | |||
| সংসাৰ | |||
| মহাবিপ্লৱী অৰবিন্দ | |||
| ১৯৭২ | অনিন্দিতা | ||
| ১৯৭৪ | বিকেলে ভৰেৰ ফুল | ||
| শ্ৰীমান পৃথ্বীৰাজ | |||
| ঠগিনী | |||
| ফুলেশ্বৰী | |||
| ১৯৭৫ | অগ্নিশ্বৰ | ||
| মোহন বাগানেৰ মেয়ে | |||
| নিশি মৃগয়া | |||
| ৰাগ অনুৰাগ | |||
| সংসাৰ সীমনাতে | |||
| ১৯৭৬ | বাণী শিখা | ||
| দাতা | |||
| শংখবিষ | |||
| প্ৰতিশ্ৰুতি | |||
| ১৯৭৭ | দিন আমাদেৰ | ||
| হাতে ৰৈল তিন | |||
| মন্ত্ৰমুগ্ধ | |||
| প্ৰতিমা | |||
| প্ৰক্মী | |||
| ৰজনী | |||
| চানাই | |||
| শেষ ৰক্ষা | |||
| স্বাতী | |||
| ১৯৭৮ | গনদেৱতা | ||
| নদী থেকে সাগৰে | |||
| প্ৰণয় পাশা | |||
| ১৯৭৯ | চহৰ থেকে দুৰে | ||
| নৌকা ডুবি | |||
| ১৯৮০ | বন্ধন | ||
| দাদাৰ কীৰ্ত্তী | |||
| পাকা দেখা | |||
| পক্ষীৰাজ | |||
| শেষ বিছাৰ | |||
| ১৯৮১ | কপাল কুন্দল | ||
| খেলেৰ পুতুল | |||
| মেঘমুক্তি | |||
| সুৱৰ্ণ গোলক | |||
| ১৯৮২ | একোটা মা | ||
| চুট | |||
| উত্তৰ মিলেনী | |||
| প্ৰতীক্ষা | |||
| ১৯৮৩ | অমৰ গীতি | ||
| ৰাজেশ্বৰী | |||
| ১৯৮৪ | অগ্নি শুদ্ধি | ||
| অজন্তায়ে | |||
| বিশাব্ৰক্ষ | |||
| দিদি | |||
| মধুবন | |||
| সূৰ্যতৃষ্ণা | |||
| ১৯৮৫ | ভালবাসা ভালবাসা | ||
| টাগাৰি | |||
| ১৯৮৬ | পাথভোলা | ||
| আশীৰ্বাদ | |||
| ১৯৮৭ | প্ৰতিভা | ||
| টুনী বৌ | |||
| বাবা চানাই | |||
| ১৯৮৮ | চুৰেৰ সাথী | ||
| পৰশমণি | |||
| আগমন | |||
| ১৯৮৯ | ভালবাসাৰ ৰাত |
হিন্দী চলচ্চিত্ৰত (গীতিকাৰ হিচাপে)
[সম্পাদনা কৰক]| Year | Title |
|---|---|
| ১৯৫২ | আনন্দমঠ |
| ১৯৫৪ | ডাকু কী লড়কী |
| ফেৰী | |
| নাগিন | |
| জাগৃতি | |
| সম্ৰাট | |
| চাৰ্ট | |
| ১৯৫৫ | বহু |
| বান্দিছ | |
| ভগৎ মহিমা | |
| লগান | |
| ১৯৫৬ | অঞ্জান |
| আৰৱ কৰা চৌদাগৰ | |
| বন্ধন | |
| দুৰ্গেশ্ নন্দিনী | |
| এক হি ৰাস্তা | |
| হমাৰা ৱাতন | |
| ইন্সপেক্টৰ | |
| লালটেন | |
| তাজ | |
| ১৯৫৭ | বন্দী |
| চম্পাকলি | |
| এক ঝলক | |
| হিল ষ্টেচন | |
| কিতনা বদল গয়া ইন্সান | |
| মিছ মেৰী | |
| পায়েল | |
| ইহুদি কি লড়কী | |
| ফেশ্বন | |
| ১৯৫৮ | দো মস্তানে |
| পুলিচ | |
| চাহাৰা | |
| ১৯৫৯ | চান্দ |
| হাম ভি ইন্সান হে | |
| ১৯৬০ | গাৰ্ল ফ্ৰেণ্ড |
| দুনীয়া ঝুক্তি হে | |
| মাছুম | |
| ১৯৬২ | বিশ ছাল বাদ |
| মা বেটা | |
| চাহিব বিবি ঔৰ গোলাম | |
| ১৯৬৩ | বিন বাদল বৰছাত |
| ১৯৬৪ | কহৰা |
| ১৯৬৫ | দো দিল |
| ফাৰাৰ | |
| ১৯৬৬ | বিবি ঔৰ মাকান |
| চনাটা | |
| অনুপমা | |
| ১৯৬৭ | মাঝলি দিদি |
| ১৯৬৮ | দো দুনি চাৰ |
| ১৯৬৯ | খামোচী |
| ৰাহগীৰ | |
| দেৱী চৌধাৰণী | |
| ১৯৭০ | ওচ ৰাত কে বাদ |
| ১৯৭২ | বিশ চাল পেহেলে |
| ১৯৭৭ | দো লড়কে দোনো কড়কে |
| ১৯৭৯ | লাভ ইন কানাডা |
অন্যান্য
[সম্পাদনা কৰক]| বছৰ | শিৰোনাম |
|---|---|
| ১৯৬১ | আইল বসন্ত বাহাৰ |
| ১৯৬৪ | বালমা বড়া নাদান |
| ১৯৫৫ | Kanavane Kan Kanda Deivam (তামিল) |
| বছৰ | চলচ্চিত্ৰ | গীত | সুৰকাৰ | গীতিকাৰ | সহ-গায়ক |
|---|---|---|---|---|---|
| ১৯৪৩ | প্ৰিয় বান্ধবী | পথেৰ শেষ কোথায় | প্ৰনৱ দে | ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ | |
| ১৯৪৭ | মন্দিৰ | গহন ৰাতেৰ একলা পথিক | সুবল দাসগুপ্ত | ||
| ১৯৫৫ | 'শাপ মোচন' | সুৰেৰ আকাশে তুমি | হেমন্ত মুখাৰ্জী | বিমল ঘোষ | |
| "Bose Achhi Path Cheye" | |||||
| "Jhar Uthechhe Baul Batash" | |||||
| "Shono Bandhu Shono" | |||||
| ১৯৫৬ | অসমাপ্ত | "কান্দ কেন মন ৰে" | নাচিকেতা ঘোষ | ||
| Trijama | "Seetaram Do Sharir" | Hemanta Mukherjee | |||
| ১৯৫৭ | চন্দ্ৰনাথ | "ৰাজাৰ দুলাৰী সীতা" | ৰবীন চেটাৰ্জী | ||
| "Akash Prithibi Shone" | |||||
| হাৰানো সুৰ | "আজ দুজনেৰ দুটি পথ" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumder | ||
| Prithibi Amare Chay | "Ghorer Bondhon Chhere" | Nachiketa Ghosh | Gauriprasanna Mazumder | ||
| "Nilamwala Chhana" | |||||
| "Durer Manush Kachhe Eso" | |||||
| 1958 | Indrani | "Surjo Dobar Pala" | Nachiketa Ghosh | Gauriprasanna Mazumder | |
| "Bhangre Bhangre Bhang" | |||||
| "Neer Chhotto Khoti Nei" | Geeta Dutt | ||||
| Joutuk | "Moneri Kothati Ogo" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumdar | solo | |
| "Ei Je Pother Ei Dekha" | |||||
| Neel Akasher Neechey | "Neel Akasher Neeche" | Hemanta Mukherjee | |||
| "O Nodi Re" | |||||
| O Amar Desher Mati | "Bhoot Amar Poot" | ||||
| 1959 | Marutirtha Hinglaj | "Pather Klanti Bhule" | Hemanta Mukherjee | ||
| "Hey Chandrachur" | |||||
| "Sarbasya Buddhirupena" | |||||
| "Tomar Bhubone Mago" | |||||
| ১৯৬০ | কুহক | "Aro Kachhe Eso" | হেমন্ত মুখাৰ্জী | Gauriprasanna Mazumder | |
| "বিষ্ণুপ্ৰিয়া গো" | |||||
| "Hay Hapay Je Ei Hapor" | |||||
| "Nawal Kishori Go" | |||||
| "Peyechhi Porosh Manik" | |||||
| "Saratu Din Dhore" | |||||
| Shesh Porjonto | "Ei Balukabelay Ami Likhechhinu" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumder | ||
| "Ei Meghla Dine Ekla" | |||||
| "Keno Dure Thako" | |||||
| 1961 | Bhai Maar Bhai | "Taare Bole Diyo" | Hemanta Mukherjee | solo | |
| "Amar Jiboenr Eto Khushi" | |||||
| "Ogo Ja Peyechi" | |||||
| "Gangey Dheu Khele Jay" | Ila Bose | ||||
| ৰায় বাহাদুৰ | "Jay Din Emni Jodi" | ||||
| "Ogo Ke Dake Amay" | |||||
| "Raat Kuheli Chharano" | |||||
| Saptapadi | "Ei Poth Jodi Na Shesh Hoy" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumder | Sandhya Mukherjee | |
| স্বৰলিপি | "Doyal Re Koto Leela Jano" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumder | ||
| "Je Bashi Bhenge Geche" (Part 1) | |||||
| "Je Bashi Bhenge Geche" (Part 2) | |||||
| Dada Thakur | "O Shonre Mon Amar" | Hemanta Mukherjee | Sharat Chandra Pandit | ||
| "Vote Diye Jaa" | Amal Mukherjee, chorus | ||||
| 1962 | Atal Jaler Ahwan | "E Kon Choncholota Jaage" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumder | |
| 1963 | পলাতক | "Aha Krishna Kalo" | Hemanta Mukherjee | ||
| "Dosh Diyo Na Amay Bondhu" | |||||
| "Jibanpurer Pathik Re Bhai" | |||||
| "Sakhi Hey Amar Jware Anga" | |||||
| 1964 | Bibhas | "Etodin Pore Tumi" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumder | |
| "Taray Taray Joluk Baati" | |||||
| "Jokhon Porbena Mor" | Rabindranath Tagore | ||||
| 1965 | Alor Pipasa | "Kaschitkanta Biraha Guruna" | Hemanta Mukherjee | ||
| "Bidyudwantang Lalita Banita" | |||||
| "Shrinnante Vishwe Amitatsya Putra" | |||||
| মণিহাৰ | "Ke Jeno Go Dekechhe Amay" (male) | Hemanta Mukherjee | Pulak Banerjee | ||
| "Nijhum Sandhyay Pantho Pakhira" (male) | |||||
| "Sob Kotha Bola Holo" | |||||
| "Ami Hote Parini Akash" | |||||
| "Ke Jeno Go Dekechhe Amay" (duet) | লতা মঙ্গেশকাৰ | ||||
| ১৯৬৬ | Kal Tumi Aleya | "Ami Jai Chole Jai" (version 1) | উত্তম কুমাৰ | solo | |
| "Jai Chole Jai" (version 2) | |||||
| Notun Tirtho | "He Mor Chitto" | ||||
| Notun Jibon | "Emon Ami Ghor Bedhechi" | ||||
| "Ami Gaan Shonabo" | |||||
| "Lajboti Nupurer Rinijhini" | |||||
| ১৯৬৭ | অজানা শপথ | "Notun Notun Rong Dhorechhe" | Hemanta Mukherjee | Pulak Banerjee | |
| "O Akash Sona Sona" | Miltoo Ghosh | ||||
| বালিকা বধূ | "Lag Lag Ronger Bhelki" | Hemanta Mukherjee | Gauriprasanna Mazumder | chorus | |
| "Shuk Bole Keno Sharee" | Bela Mukherjee | ||||
| "Ami Kusum Tuliya" | Bani Dasgupta | ||||
| "Bhojo Gourango" | Traditional | ||||
| মন নিয়ে | "Ogo Kajol Noyona Horini" | Hemanta Mukherjee | Pulak Banerjee | ||
| "Bhalobeshe Digonto Diyechho" | Asha Bhosle | ||||
| "Ami Poth Vola Ek Pothik" | Rabindranath Tagore | ||||
| Nayika Sangbad | "Ei Purnima Raat" | Hemanta Mukherjee | |||
| 1968 | Baghini | "O Radhe Thomke Geli Keno" | Hemanta Mukherjee | মুকুল দত্ত | |
| "Jokhon Daaklo Bashi" | |||||
| হংস মিথুন | "Ami Krishnochurar Abir Niye" | Hemanta Mukherjee | Sandhya Mukherjee | ||
| "Ore Aay Aay Aayre Sobai" | Manabendra Mukherjee | ||||
| "Surjer Moto Shaswoto Hok" | |||||
| ১৯৬৯ | দুটি মন | "Ke Daake Amay" | Hemanta Mukherjee | Pulak Banerjee | |
| "Ami Jotoi Tomake Dekhi" | |||||
| Kamallata | "Bhaja Hoon Re Mon Amar" | Robin Chatterjee | Gobindadas | ||
| "Ei Na Madhobi Tole" | Traditional | ||||
| "Dekho Sokhi Sajilo Nondokumar" | Pranab Roy | ||||
| "Hiya Bole Tumi Amar" | |||||
| Pita Putra | "Bhorer Aloy Porlo Tomay Mone" | Hemanta Mukherjee | |||
| "Tomay Amay Mile" | |||||
| "Raag Je Tomar Mishti" | Sandhya Mukherjee | ||||
| তীৰভূমি | "তীৰভূমি খোজে" | ||||
| ১৯৭১ | ধনী মেয়ে | "E Byatha Ki Je Byatha" | নাচিকেতা ঘোষ | পুলক বেনাৰ্জী | |
| "Radhe Monta Rekhe Eli" | |||||
| নিমন্ত্ৰণ | "Piriti Boliya Ekti Komol" | ||||
| "Singo Prishthe Bhor Koriye" | |||||
| "Tara Maa Maago" | |||||
| ১৯৭২ | অনিন্দিতা | "Diner Sheshe Ghumer Deshe" | Hemanta Mukherjee | Mukul Dutt | |
| স্ত্ৰী | "Khirki Theke Singhoduar" | নাচিকেতা ঘোষ | |||
| "Sakkhi Thakuk Jhorapata" | |||||
| "Hajar Tarar Jhaarbatita" | মান্না দে | ||||
| "Sokhi Kalo Amar Bhalo" | |||||
| 1973 | Dhire Bohe Meghna | "Koto Je Dhire Bohe Meghna" | Samar Das, Satya Saha | Mohammad Moniruzzaman | Sandhya Mukherjee |
| Sonar Khancha | "Jaare Ja Ure Rajar Kumar" (version 2) | বীৰেশ্বৰ সৰকাৰ | বীৰেশ্বৰ সৰকাৰ | ||
| "Shudhu Bhalobasha Diye" | |||||
| "Ke Jaane Ko Ghonta" | |||||
| ১৯৭৪ | ফুলেশ্বৰী | "Jeona Daarao Bondhu" | Hemanta Mukherjee | ||
| "আমি তোমায় ক'ত খুজিলাম" | |||||
| "আমি তোমায় বৰ ভালবাসি " | |||||
| "ফুলেশ্বৰী ফুলেশ্বৰী " | |||||
| "আমি দেখে ভালবাসি" | |||||
| "তুমি শতদল হয়ে" | |||||
| ১৯৭৫ | ৰাগ অনুৰাগ | "Ami Gaan Gai" | হেমন্ত মুখাৰ্জী | পুলক বেনাৰ্জী | |
| "খেলা আমাৰ ভাঙব যখন" | |||||
| "চেইন দুটি চোখ" | |||||
| "সোণাৰ এই আংটি থেকে" | |||||
| "তোমাদেৰ কাছে আছিলাম" | |||||
| "কি গান সুনাব বল" | Haimanti Shukla | ||||
| "Ogo Sundori Tumi Ke" | various | ||||
| Sanyasi Raja | "Ka Tobo Kanta" | Shyamal Mitra | Shankaracharya | ||
| 1976 | Asadharon | "Surjer Rokto Asto Akashtake" | Nachiketa Ghosh | ||
| "Amar baba Bhalo Chilo" | |||||
| "Kanu Chhara Jemon Bashi Nei" | |||||
| "Ki Hote Ki Hoye Gelo" | Haimanti Shukla | ||||
| Datta | "Jamunate Dekhlam Soi" | Hemanta Mukherjee | Pranab Roy | ||
| "Mon Dilamna Sokhi" | |||||
| Priyo Bandhobi | "Ami Saheb O Noi" | Nachiketa Ghosh | |||
| Sudur Niharika | "Torir Naam Jibon Tori" | Manabendra Mukhopadhyay | Shyamal Gupta | ||
| 1977 | Padma Nadir Majhi | "Padma Nadir Majhi" | Dinendra Chowdhury | Manik Bandyopadhyay | Aarti Mukherjee, Dhananjay Bhattacharya, Anup Ghoshal and others |
| Praner Thakur Ramkrishna | "Kolpotoru Tumi Praner Thakur | ||||
| Proxy | "Jodi Keu Deke Bole" | Hemanta Mukherjee | |||
| "Kichhu Pelam Ami" | |||||
| "Jodi Tomar Chokher Akash" | Aarti Mukherjee | ||||
| 1978 | Korunamoyi | "Anondomoyi" | Sudhin Dasgupta | ||
| "Kalo Meghe Kali Chhaya" | |||||
| "Ja Debi Sorbobhuteshu" | Aarti Mukherjee | ||||
| Dhanraj Tamang | "Dhanaraj Tamang Ekti Sudhu Naam | ||||
| 1979 | Nondon | "Mukhbhora Hashi" | |||
| 1980 | Noukadubi | "Oshrunodir Sudur Paare" | |||
| Pompa | "Je Prodip" | Nirmal Chakraborty | Samarendra Ghoshal | ||
| Putul Ghor | "Thikana Hariye Phela" | ||||
| Upalabdhi | "Etodine Bujhechi Tomay" | ||||
| 1981 | Chameli Memsaheb | "O Bideshi Takao" | Bhupen Hazarika | Shibdas Banerjee | |
| Khelar Putul | "Ami Bondhur Premagune Pora" | Hemanta Mukherjee | Traditional | Arundhati Holme Chowdhury | |
| "Krondosi Pothocharinee" | Atul Prasad Sen | ||||
| Pratishodh | "Shudhu Byathar Aghate" | Ajoy Das | Pulak Banerjee | ||
| Subarna Golak | "Din Nei Raat Nei" | Hemanta Mukherjee | chorus | ||
| 1982 | Sonar Bangla | "Ei Je Bangla" | Neeta Sen | Gauriprasanna Mazumder | Sandhya Mukherjee |
| "Tuturidhun" | Aarti Mukherjee, Haimanti Shukla | ||||
| Rajbodhu | "Boro Asha Kore" | Abhijeet Banerjee, Rabindranath Tagore | Rabindranath Tagore | Arundhati Holme Chowdhury | |
| 1983 | Bonoshree | "Ashwine Hok Aghrane Hok" | Sudhin Dasgupta | ||
| Chena Achena | "Amay Rakhte Jodi" | Abhijeet Banerjee | |||
| "Shono Shono" | |||||
| "O Amar Sona Bondhure" | |||||
| "Ekoi Poth Jeno" | |||||
| Tagari | "Piriti Rosher Khela" | Aarti Mukherjee | |||
| 1984 | Shilalipi | "Surjo Gelo Astachole" | Suparnakanti Ghosh | Palash Bandyopadhyay | |
| "Aajo Mone Pore Barebare" | Sudhin Dasgupta | Subir Hazra | |||
| "Kar Kotha Bhebe Bhebe" | |||||
তথ্যৰ উৎস
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ https://www.hindustantimes.com/entertainment/the-voice-of-god/story-EtFJ3r1IdgbqhdIX42LDcO.html
- ↑ https://web.archive.org/web/20171205182037/http://faculty.ist.unomaha.edu/pdasgupta/hemanta/discography/tagore.html
- ↑ https://web.archive.org/web/20100108013155/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/196326.htm
- ↑ https://web.archive.org/web/20100108082149/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/196427.htm
- ↑ https://www.anandabazar.com/west-bengal/kolkata/new-garia-airport-metro-routes-work-is-in-progress/cid/1281201
- ↑ https://mtp.indianrailways.gov.in/view_detail.jsp?lang=0&id=0,4,268&dcd=3924&did=1709732766752EFE40D35130703F5AE83D8DB4F9F2BA7
- ↑ https://mtp.indianrailways.gov.in/view_detail.jsp?lang=0&id=0,4,268&dcd=3924&did=1709732766752EFE40D35130703F5AE83D8DB4F9F2BA7
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 7 January 2010. https://web.archive.org/web/20100107012222/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/196225.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 8 January 2010. https://web.archive.org/web/20100108013155/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/196326.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 8 January 2010. https://web.archive.org/web/20100108082149/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/196427.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 6 January 2010. https://web.archive.org/web/20100106143248/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/196730.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 8 January 2010. https://web.archive.org/web/20100108050315/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/196831.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 8 January 2010. https://web.archive.org/web/20100108054631/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/197235.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ 14.0 14.1 "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 14 January 2010. https://web.archive.org/web/20100114151114/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/197538.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 8 January 2010. https://web.archive.org/web/20100108051039/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/197639.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 8 January 2010. https://web.archive.org/web/20100108050106/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/198649.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.
- ↑ "69th & 70th Annual Hero Honda BFJA Awards 2007". www.bfjaawards.com. Archived from the original on 8 January 2010. https://web.archive.org/web/20100108094117/http://www.bfjaawards.com/legacy/pastwin/198750.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 February 2022.