ৱিকিপিডিয়া:অনুবাদ/তড়িৎ আৰু ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশল
তড়িৎ প্ৰকৌশল বা ইলেকট্ৰিক্যাল ইঞ্জিনিয়াৰিং (প্ৰায়শ তড়িৎ ও ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশল বা ইলেক্ট্ৰিক্যাল অ্যাণ্ড ইলেকট্ৰনিক ইঞ্জিনিয়াৰিং নামে অভিহিত) প্ৰকৌশল পেশাৰ এটা প্ৰধান শাখা যা মূলত তড়িৎ, ইলেকট্ৰনিক্স ও তড়িচ্চুম্বকত্ব নিয়ে কাজ কৰে। উল্লেখযোগ্য পেশা হিচাপে তড়িৎ প্ৰকৌশল আত্মপ্ৰকাশ কৰে উনবিংশ শতাব্দীৰ শেষ ভাগে, যখন টেলিগ্ৰাফি আৰু বিদ্যুৎশক্তিৰ ব্যবহাৰ জনপ্ৰিয় হয়ে উঠতে আৰম্ভ কৰে। বৰ্তমানে তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ ব্যাপ্তি বিদ্যুৎশক্তি, নিয়ন্ত্ৰণ ব্যবস্থা, ইলেকট্ৰনিক্স, টেলিযোগাযোগ সহ আৰও কিছু উপশাখা জুড়ে বিস্তৃত।
তড়িৎ প্ৰকৌশল বলতে অনেক সময় তড়িৎ ও ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশলও বোঝানো হয়ে থাকে। তবে যখন শুধু তড়িৎ প্ৰকৌশল বলা হয় তখন মূলত যে শাখা বড় আকাৰেৰ বৈদ্যুতিক ব্যবস্থা বা যন্ত্ৰপাতি যেমন বিদ্যুৎশক্তি সঞ্চালন, বৈদ্যুতিক মোটৰ নিয়ন্ত্ৰণ ইত্যাদি সংক্ৰান্ত কাৰ্যাবলী সম্পাদন কৰে তাকে বোঝানো হয়। অন্যদিকে ক্ষুদ্ৰ আকাৰেৰ বৈদ্যুতিক যন্ত্ৰপাতি যেমন কম্পিউটাৰ, সমন্বিত বৰ্তনী ইত্যাদি ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশলেৰ অন্তৰ্গত।[1] অন্য কথায় তড়িৎ প্ৰকৌশলীগণ সাধাৰণত শক্তি সঞ্চালনেৰ বাবে বৈদ্যুতিক ব্যবস্থাকে কাজে লাগান আৰ ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশলীগণ তথ্য আদানপ্ৰদানেৰ কাজে বিদ্যুতশক্তিকে ব্যবহাৰ কৰে। মৌলিক তত্ত্বেৰ দিকটি বিবেচনা কৰলে বলা যায়, তড়িৎ প্ৰকৌশলে পৰিবাহীৰ মধ্য দিয়ে বিদ্যুৎ প্ৰবাহ নিয়ে আলোচনা কৰা হয় আৰু ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশলে অৰ্ধপৰিবাহী আৰু অন্তৰকেৰ মধ্য দিয়ে প্ৰবাহ নিয়ে আলোচনা কৰা হয়।
ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]আদি ইতিহাস
[সম্পাদনা কৰক]
সপ্তদশ শতক পৰাই বিদ্যুৎশক্তি বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিকোণ পৰা এটা আকৰ্ষণীয় বিষয়ে পৰিণত হয়েছিল। কিন্তু এৰ উপৰে গবেষণা কৰাৰ তীব্ৰতা বাড়তে থাকে ঊনবিংশ শতাব্দীতে এসে। এই শতকে জৰ্জ সায়মন ও'ম, মাইকেল ফ্যাৰাডে, জেমস ক্লাৰ্ক ম্যাক্সওয়েল উল্লেখযোগ্য অবদান ৰাখেন। ১৮২৭ চনত জৰ্জ ও'ম কোন তড়িৎ পৰিবাহীৰ মাজত দিয়ে প্ৰবাহিত তড়িৎ প্ৰবাহ ও এৰ দুই প্ৰান্তেৰ বিভব পাৰ্থক্যেৰ মাজত সম্পৰ্ক নিৰ্ণয়েৰ সূত্ৰ প্ৰদান কৰে যা ও'মেৰ সূত্ৰ নামে পৰিচিত। মাইকেল ফ্যাৰাডে ১৮৩১ চনত তড়িচ্চুম্বকীয় আবেশ আবিষ্কাৰ কৰে আৰু ১৮৭৩ চনত জেমস ক্লাৰ্ক ম্যাক্সওয়েল বিদ্যুৎ ও চৌম্বক শক্তিৰ একীভূত ৰূপ সম্পৰ্কিত তত্ত্ব প্ৰকাশ কৰে।[2]
তখন তড়িৎ প্ৰকৌশল পদাৰ্থবিজ্ঞানেৰ এটা শাখা হিচাপেই বিবেচিত হতো। পৰে, ঊনবিংশ শতাব্দীৰ শেষভাগে এসে বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ তড়িৎ প্ৰকৌশলে স্নাতক ও স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী প্ৰদান আৰম্ভ কৰে। ১৮৮৩ চনত জাৰ্মানিৰ টেখনিশে উনিভেৰ্সিটেট ডাৰ্মষ্টাট আৰু যুক্তৰাষ্ট্ৰেৰ কৰ্নেল বিশ্ববিদ্যালয় পৃথিৱীৰ ইতিহাসে প্ৰথমবাৰেৰ মত তড়িৎ প্ৰকৌশল পাঠ্যসূচী প্ৰণয়ন কৰে।[3]
এই সময়ে তড়িৎ প্ৰকৌশল সম্পৰ্কিত কাজেৰ পৰিমাণ নাটকীয়ভাবে বৃদ্ধি পায়। ১৮৮২ চনত সৰ্বপ্ৰথম টমাস আলভা এডিসন লোয়াৰ ম্যানহাটনেৰ ঊনপঞ্চাশ জন গ্ৰাহকেৰ কাষত ১১০ ভোল্টেৰ বিদ্যুৎ সৰবৰাহ কৰে। তেখেতৰ সৰবৰাহকৃত বিদ্যুৎ ছিল একমুখী প্ৰবাহ ধৰণেৰ। ১৮৮৭ চনত নিকোলা টেসলা পৰিবৰ্তী প্ৰবাহ ধৰণেৰ বিদ্যুৎ সৰবৰাহেৰ বাবে পেটেন্ট বা স্বত্ত গ্ৰহণ কৰে। পৰৱৰ্তী কয়েক বছৰ টেসলা ও এডিসনেৰ মাজত সৰবৰাহকৃত বিদ্যুতেৰ ধৰণ নিয়ে দ্বন্দ্ব চলতে থাকে। এই দ্বন্দ্ব বিদ্যুতেৰ লড়াই (War of Currents) নামে পৰিচিত। বিদ্যুৎ উৎপাদন আৰু সঞ্চালনেৰ পদ্ধতি হিচাপে পৰিবৰ্তী প্ৰবাহ একমুখী প্ৰবাহকে সৰিয়ে স্থান দখল কৰে নেয় মূলত সঞ্চালন ব্যবস্থাৰ তুলনামূলক দক্ষতা ও উন্নততৰ নিৰাপত্তা ব্যবস্থাৰ কাৰণে।
এই দুজনেৰ অবদানেৰ কাৰণে তড়িৎ প্ৰকৌশল বেশ অগ্ৰসৰ হয়ে যায়। আবেশ মোটৰ ও পলিফেজ ব্যবস্থাৰ উপৰে টেসলাৰ কাজ অনেক দিন ধৰে বিজ্ঞানীদেৰকে প্ৰভাৱিত কৰে ৰাখে। অন্যদিকে টমাস এডিসন টেলিগ্ৰাফ আৰু ষ্টক টিকাৰেৰ প্ৰভূত উন্নতি ঘটান যা তেখেতৰ কোম্পানিৰ বাবে অত্যন্ত লাভজনক হয়। এডিসনেৰ কোম্পানি পৰে বিখ্যাত জেনাৰেল ইলেকট্ৰিক কোম্পানিতে ৰূপান্তৰিত হয়। ইতিমাজত ১৮ শতকেৰ শেষ দিকে তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ জগতে অন্যান্য দিকপালেৰ আগমন আৰম্ভ হয়ে যায়।[4]
আধুনিক উন্নয়ন
[সম্পাদনা কৰক]বেতাৰেৰ উন্নয়নেৰ সময়কালে অনেক বিজ্ঞানী ও আবিষ্কাৰক বেতাৰ আৰু ইলেকট্ৰনিক্সেৰ উন্নয়নে অবদান ৰাখেন। হাইন্ৰিশ হেৰ্ৎস ১৮৮৮ চনত তেখেতৰ বিখ্যাত ইউএইচএফ (UHF) পৰীক্ষাৰ সময়ে বৈদ্যুতিক যন্ত্ৰপাতিৰ সহায়ে বেতাৰ তৰঙ্গ প্ৰেৰণ (স্পাৰ্ক গ্যাপ ট্ৰান্সমিটাৰেৰ সহায়ে) ও চিহ্নিত কৰতে সক্ষম হন। ১৮৯৫ চনত নিকোলা টেসলা নিউ ইয়ৰ্কেৰ ওয়েষ্ট পয়েন্টে অবস্থিত তেখেতৰ পৰীক্ষাগাৰ পৰা ৮০.৪ কিমি দূৰে বেতাৰ সংকেত ধৰতে সক্ষম হন[5]। ১৯০৪ চনত জন ফ্লেমিং প্ৰথম বেতাৰ টিউব, যা ডায়োড নামে পৰিচিত, আবিষ্কাৰ কৰে। দুই বছৰ পৰে ৰবাৰ্ট ভন লিবেন ও লি ডি ফৰেষ্ট পৃথক গবেষণায় বিবৰ্ধক টিউব বা ট্ৰায়োড আবিষ্কাৰ কৰে।[6] তাৰপৰ ১৯৩১ চনত ম্যানফ্ৰেড ভন আৰ্ডেনে ক্যাথোড ৰশ্মি নল আবিষ্কাৰ কৰে যা পৰৱৰ্তীতে টেলিভিশন উদ্ভাবনে সহায়তা কৰেছিল।[7] ১৯২০ চনত আলবাৰ্ট হাল ম্যাগনিট্ৰন আবিষ্কাৰ কৰে যা ১৯৪৬ চনত পাৰ্সি স্পেনসাৰকে মাইক্ৰোওয়েভ ওভেন উদ্ভাবনে সহায়তা কৰেছিল।[8][9] ১৯৩৪ চনত ব্ৰিটিছ সেনাবাহিনী ডঃ উইম্পেৰিসেৰ নেতৃত্বে ৰাডাৰ (এটিও ম্যাগনিট্ৰন ব্যবহাৰ কৰে তৈৰী) উদ্ভাবনেৰ পথে অনেকদূৰ এগিয়ে যায় আৰু ১৯৩৬ চনতৰ আগষ্ট মাসে বাউডসেতে প্ৰথম ৰাডাৰ কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰে।[10]
১৯৪১ চনত কনৰাড ৎসুজে পৃথিৱীৰ প্ৰথম সম্পূৰ্ণ ৰ্কমক্ষম ও প্ৰোগ্ৰাম কৰাৰ উপযোগী কম্পিউটাৰ জেডথ্ৰি (Z3) জনসমক্ষে আনেন।[11] এৰপৰ ১৯৪৬ চনত জন প্ৰেসপাৰ একাৰ্ট ও জন মাউচলি এনিয়াক উদ্ভাবন কৰে যা পৃথিৱীতে কম্পিউটাৰ যুগেৰ সূচনা কৰে। এইসব যন্ত্ৰেৰ গাণিতিক দক্ষতা বিজ্ঞানীদেৰকে অ্যাপোলো মিশন ও নাসাৰ চাঁদে অবতৰণ সহ সম্পূৰ্ণ নতুন প্ৰযুক্তিৰ আবিৰ্ভাব ঘটাতে আৰু নিত্য নতুন লক্ষ্যমাত্ৰা অৰ্জনে সহায়তা কৰছে।[12]
১৯৪৭ চনত উইলিয়াম ব্ৰ্যাডফোৰ্ড শক্লি, জন বাৰডিন আৰু ওয়াল্টাৰ হাউজাৰ ব্ৰ্যাটেইনেৰ ট্ৰানজিষ্টৰ উদ্ভাবন ক্ষুদ্ৰ যন্ত্ৰাংশেৰ জগতে নতুন দুয়াৰ উন্মোচন কৰে আৰু এৰ ফলশ্ৰুতিতে ১৯৫৮ চনত জ্যাক কিলবি আৰু ১৯৫৯ চনত ৰবাৰ্ট নয়েস পৃথকভাবে সমন্বিত বৰ্তনী উদ্ভাবন কৰে।[13] ইনটেলেৰ মাৰ্সিয়ান হফ ১৯৬৮ চনত প্ৰথম মাইক্ৰোপ্ৰসেসৰ উদ্ভাবন কৰে আৰু ব্যক্তিগত কম্পিউটাৰ আবিষ্কাৰেৰ পথ কৰে দেন। যদিও ইনটেল ৪০০৪, ৪-বিটেৰ প্ৰসেসৰ যা ১৯৭১ চনত আবিষ্কৃত হয়, প্ৰথম মাইক্ৰোপ্ৰসেসৰ হিচাপে স্বীকৃতি পেয়ে আসছে কিন্তু ১৯৭৩ চনত ৮-বিটেৰ প্ৰসেসৰ ইনটেল ৮০৮০ আবিস্কৃত হওয়াৰ পৰই প্ৰথম ব্যক্তিগত কম্পিউটাৰেৰ জন্ম হয়। এই কম্পিউটাৰটিৰ নাম ছিল অল্টেয়াৰ ৮৮০০।[14]
প্ৰাতিষ্ঠানিক শিক্ষা
[সম্পাদনা কৰক]তড়িৎ প্ৰকৌশলীগণ এটা স্নাতক সন্মানসমূহ অৰ্জন কৰে থাকেন যাৰ প্ৰধান বিষয় থাকে তড়িৎ প্ৰকৌশল। এই সন্মানসমূহ সাধাৰণত চাৰ অথবা পাঁচ বছৰেৰ পড়াশোনাৰ সফল সমাপনান্তে প্ৰদান কৰা হয় আৰু এই সন্মানসমূহ বিশ্ববিদ্যালয়ভেদে স্নাতক (সম্মান) প্ৰকৌশল, স্নাতক (সম্মান) বিজ্ঞান, স্নাতক (সম্মান) প্ৰযুক্তি বা স্নাতক (সম্মান) প্ৰায়োগিক বিজ্ঞান নামে প্ৰদান কৰা হয়। এই সন্মানসমূহৰ পাঠ্যতালিকায় প্ৰধানত পদাৰ্থবিজ্ঞান, গণিত, পপকল্প ব্যবস্থাপনা আৰু তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ নিৰ্দিষ্ট বিষয়াদি থাকে। প্ৰাথমিক পৰ্যায়েৰ বিষয়সমূহৰতে তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ সকল বা প্ৰায় সকল শাখা সৰ্ম্পকে শিক্ষাদান কৰা হয়। পৰৱৰ্তীতে পড়াশুনাৰ শেষেৰ দিকে শিক্ষাৰ্থীৰা এক বা একাধিক শাখা বেছে নিয়ে তাতে বিশেষত্ব অৰ্জন কৰে।
কিছু সংখ্যক তড়িৎ প্ৰকৌশলী স্নাতকোত্তৰ সন্মানসমূহ যেমন স্নাতকোত্তৰ প্ৰকৌশল সন্মানসমূহ বা প্ৰকৌশলে এমপিএইচ সন্মানসমূহও অৰ্জন কৰে। স্নাতকোত্তৰ প্ৰকৌশল সন্মানসমূহৰ পাঠ্যতালিকা গবেষণা, বিষয়ভিত্তিক পড়াশোনা অথবা এই দুইয়েৰ সংমিশ্ৰণে গঠিত হয়। যুক্তৰাজ্য আৰু ইউৰোপেৰ অনেক দেশে স্নাতকোত্তৰ প্ৰকৌশল সন্মানসমূহকে একটু দীৰ্ঘ দৈৰ্ঘ্যেৰ স্নাতক সমমানেৰ সন্মানসমূহ গণ্য কৰা হয়।[15]
পেশাদাৰ প্ৰকৌশলী
[সম্পাদনা কৰক]বিশ্বেৰ অধিকাংশ দেশে প্ৰকৌশলে স্নাতক সন্মানসমূহ প্ৰাপ্তি পেশাদাৰ প্ৰকৌশলী হবাৰ প্ৰথম ধাপ হিচাপে গণ্য হয়। প্ৰকৌশলে স্নাতক সন্মানসমূহ অৰ্জনেৰ পৰে এজন প্ৰকৌশলীকে পেশাদাৰীত্বেৰ সনদ অৰ্জনেৰ বাবে বেশ কিছু শৰ্ত (প্ৰয়োজনীয় অভিজ্ঞতা অৰ্জনসহ) পূৰণ কৰতে হয়। এই সনদ অৰ্জনেৰ পৰে এজন প্ৰকৌশলী পেশাদাৰ প্ৰকৌশলী(যুক্তৰাষ্ট্ৰ, কানাডা ও দক্ষিণ আফ্ৰিকায়), চাৰ্টাৰ্ড প্ৰকৌশলী ( যুক্তৰাজ্য, আয়াৰল্যাণ্ড, ভাৰত ও জিম্বাবুয়েতে), পি ইঞ্জ (বাংলাদেশে)[16], চাৰ্টাৰ্ড পেশাদাৰ প্ৰকৌশলী (অষ্ট্ৰেলিয়া ও নিউজিল্যাণ্ডে), ইউৰোপীয় প্ৰকৌশলী (ইউৰোপীয় ইউনিয়ন ভুক্ত বেছিৰভাগ দেশে) ইত্যাদি নামে অভিহিত হন।
পেশাদাৰীত্বেৰ সনদ অৰ্জনেৰ লাভ দেশ ভেদে কমবেছি হতে পাৰে। উদাহৰণ স্বৰূপ বলা যায় যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু কানাডায় "কেবলমাত্ৰ এজন পেশাদাৰ প্ৰকৌশলীই (প্ৰফেশনাল ইঞ্জিনিয়াৰ) জনস্বাৰ্থে বা ব্যক্তিমালিকানাধীনে নিৰ্মিত প্ৰকৌশল কাজ সমূহে মোহৰাংকন কৰতে পাৰবেন।"[17] কোন কোন দেশে এই যোগ্যতা ৰাজ্য আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় আইন দ্বাৰা বিধিবদ্ধ কৰে দেওয়া হৈছে যেমন কুইবেকেৰ "ইঞ্জিনিয়াৰ্স অ্যাক্ট"।[18] কোন কোন দেশে অবশ্য এৰকম কোন আইনেৰ অস্তিত্ব নেই। তবে আইন থাকুক বা নাই থাকুক, সব দেশেৰ সব পেশাদাৰীত্বেৰ সনদ প্ৰদানকাৰী কৰ্তৃপক্ষ নীতিগত ভাবে এটা নিয়ম মেনে চলে যা তাদেৰ সকল সদস্যকে মেনে চলতে হয় অন্যথায় বহিষ্কৃত হবাৰ সম্ভাবনা থাকে।[19] এভাবে এই প্ৰতিষ্ঠানগুলি প্ৰকৌশল পেশাৰ নীতিগত মান সমুন্নত ৰাখতে মূল্যবান ভূমিকা পালন কৰে। এমনকি আদালতে য’ত কাজেৰ বাবে সনদেৰ অত্যন্ত ক্ষুদ্ৰ মূল্য প্ৰদান কৰা হয় অথবা মূল্য দেওয়াই হয়না, সেখানেও প্ৰকৌশলীদেৰ চুক্তিনামা মেনে চলতে হয়। কোন কাৰণে যদি এজন প্ৰকৌশলীৰ নিৰ্মান বা কাজ ব্যৰ্থ হয়, তাহলে তেওঁ অবহেলাৰ দায়ে অভিযুক্ত হতে পাৰেন, এমনকি চৰমক্ষেত্ৰে "ক্ৰিমিনাল নেগলিজেন্স" বা অবহেলাৰ অপৰাধে দণ্ডিত হতে পাৰেন। এজন প্ৰকৌশলীৰ কাজকে অবশ্যই আৰো অনেক ৰীতি আৰু নীতি যেমন গৃহনিৰ্মাণ নীতি বা পৰিবেশ আইন মেনে সম্পন্ন হতে হয়।
তড়িৎ প্ৰকৌশলীদেৰ উল্লেখযোগ্য প্ৰতিষ্ঠানেৰ মাজত ৰৈছে ইনষ্টিটিউট অফ ইলেকট্ৰিক্যাল অ্যাণ্ড ইলেকট্ৰনিক ইঞ্জিনিয়াৰ্স (আইইইই) আৰু ইন্সটিটিউশন অফ ইলেকট্ৰিক্যাল ইঞ্জিনিয়াৰ্স (আইইই)। আইইইই-এৰ ভাষ্যমতে তাৰা তড়িৎ প্ৰকৌশলে পৃথিৱীৰ মোট প্ৰকাশনা ও প্ৰবন্ধেৰ ৩০ শতাংশ প্ৰকাশ কৰে, সাৰা বিশ্বে তাদেৰ ৩৬০,০০০ জনেৰও বেছি সদস্য ৰৈছে আৰু তাৰা বাৎসৰিক ৩০০টিৰও বেছি সম্মেলনেৰ আয়োজন কৰে।[20] আইই ১৪টি জাৰ্নাল প্ৰকাশ কৰে, সাৰা বিশ্বে তাদেৰ সদস্য সংখ্যা ১২০,০০০ জনেৰও বেছি, আৰু তাৰা দাবী কৰে তাৰা ইউৰোপেৰ সৰ্ববৃহৎ পেশাদাৰ প্ৰকৌশলী সংস্থা।[21] [22] প্ৰাযুক্তিক জ্ঞান আৰু দক্ষতা প্ৰকৌশলীদেৰ ভুবনে অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ বলে বিবেচিত হয়। তাই পেশাদাৰীত্ব বজায় ৰাখাৰ স্বাৰ্থে প্ৰযুক্তি সৰ্ম্পকিত সংস্থাৰ সদস্য হওয়া, নিজ নিজ ক্ষেত্ৰেৰ সাময়িকীসমূহে অবহিত থাকা আৰু ক্ৰমাগত জ্ঞানাৰ্জন কৰাৰ অভ্যাস বজায় ৰাখা জৰুৰী।[23]
যন্ত্ৰপাতি আৰু কৰ্মক্ষেত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]
গ্লোবাল পজিশনিং সিষ্টেম পৰা আৰম্ভ কৰে বিদ্যুৎশক্তি উৎপাদন পৰ্যন্ত তড়িৎ প্ৰকৌশলীৰা প্ৰযুক্তিৰ এটা বিশাল স্থান দখল কৰে আছেন। তাৰা বৈদ্যুতিক ব্যবস্থা আৰু ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশেৰ নকশা প্ৰণয়ন, আবিষ্কাৰ বা উদ্ভাবন, নিৰীক্ষণ আৰু ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰে থাকেন। উদাহৰণ স্বৰূপ বলা যায় তেখেতৰা টেলিযোগাযোগ ব্যবস্থাৰ নকশা প্ৰণয়ন কৰতে পাৰেন, বিদ্যুৎ উৎপাদন কেন্দ্ৰেৰ কাৰ্যক্ৰম দেখাশুনা কৰতে পাৰেন, ঘৰবাড়িৰ আলো ও বিদ্যুৎ বন্টন ব্যবস্থা দেখাশুনা কৰতে পাৰেন, গৃহকৰ্মে ব্যবহাৰ্য যন্ত্ৰেৰ নকশা প্ৰণয়ন কৰতে পাৰেন অথবা শিল্পকাৰখানাৰ যন্ত্ৰপাতিৰ বৈদ্যুতিক নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰতিষ্ঠা কৰতে পাৰেন।[24]
তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ মূল ভিত্তি হল পদাৰ্থবিজ্ঞান আৰ গণিত, কাৰণ এৰ মাধ্যমে কোন যান্ত্ৰিক ব্যবস্থাৰ কাৰ্যপদ্ধতি কী হবে তাৰ যৌক্তিক ও গাণিতিক বিশ্লেষন কৰা যায়। আধুনিককালেৰ বেছিৰভাগ প্ৰকৌশল কাৰ্যক্ৰমে কম্পিউটাৰ ব্যবহাৰ কৰা হয় আৰু বৈদ্যুতিক ব্যবস্থা বা যন্ত্ৰপাতিৰ নকশা প্ৰনয়নেৰ সময় কম্পিউটাৰেৰ সহায়তা নেওয়া এখন স্বাভাবিক হয়ে গেছে। যদিও চিন্তা বা আইডিয়াসমূহৰ অংকনেৰ মাধ্যমে দ্ৰুত অন্যদেৰ কাষত পৌঁছে দেয়াৰ দক্ষতাকে এখনো অমূল্য বিবেচনা কৰা হয়।
যদিও সকল তড়িৎ প্ৰকৌশলীৰই প্ৰাথমিক বৰ্তনী তত্ত্ব বা সাৰ্কিট থিওৰি জানা আছে, তবুও তাদেৰ কাজেৰ ক্ষেত্ৰ বিস্তৃত বলে তাৰা কাজ অনুসাৰে বিভিন্ন তত্ত্ব ব্যবহাৰ কৰে। মূলত কে কোন তত্ত্ব ব্যবহাৰ কৰে তা তাদেৰ কৰ্মক্ষেত্ৰেৰ উপৰে নিৰ্ভৰ কৰে। যেমন এজন তড়িৎ প্ৰকৌশলী যাৰ কৰ্মক্ষেত্ৰ ভিএলএসআই (সমন্বিত বৰ্তনী বা আইসি ডিজাইনেৰ কাজ), তাৰ কাজেৰ বাবে কোয়ান্টাম বলবিজ্ঞান আৰু কঠিন অবস্থা পদাৰ্থবিজ্ঞান নিত্য প্ৰয়োজনীয়, কিন্তু যিনি বৃহদাকাৰেৰ তড়িৎ যন্ত্ৰাদি নিয়ে কাজ কৰে তাৰ বাবে এসমূহৰ নিতান্তই অপ্ৰয়োজনীয়। এমনকি এজন তড়িৎ প্ৰকৌশলী যিনি টেলিযোগাযোগ ব্যবস্থাৰ ডিজাইন নিয়ে কাজ কৰে, তাৰ বাবে বৰ্তনী তত্ত্বও অপ্ৰয়োজনীয় হতে পাৰে কাৰণ তেওঁ কাজ কৰে তৈৰি যন্ত্ৰাংশ নিয়ে। সম্ভবত তড়িৎ প্ৰকৌশলীদেৰ বাবে সবাতোকৈ প্ৰয়োজনীয় দক্ষতা হৈছে দৃঢ় গাণিতিক দক্ষতা, কম্পিউটাৰ জ্ঞান আৰু তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ সৈতে সম্পৰ্কিত প্ৰাযুক্তিক ভাষা ও ধাৰণা সহজেই আত্মস্থ কৰাৰ ক্ষমতা।
বেছিৰভাগ প্ৰকৌশলীৰ ক্ষেত্ৰেই প্ৰকৌশল সম্পৰ্কিত কাজ তাদেৰ কাজেৰ একটা ছোট অংশ। অন্যান্য কাজ যেমন গ্ৰাহক বা ব্যবহাৰকাৰীদেৰ সৈতে প্ৰস্তাবনা নিয়ে আলোচনা, বাজেট তৈৰী, প্ৰকল্পেৰ সময়সূচী তৈৰি ইত্যাদি তাদেৰ কাজেৰ একটা বড় অংশ বলে বিবেচিত হয়।[25] অনেক জ্যেষ্ঠ বা উৰ্ধ্বতন প্ৰকৌশলী কলাকুশলী আৰু অন্যান্য প্ৰকৌশলীদেৰ সমন্বয়ে গঠিত একটা দলেৰ নেতৃত্ব দেন। এবাবে প্ৰকল্প ব্যবস্থাপনাৰ দক্ষতা একটা বড় ভূমিকা পালন কৰে। বেছিৰভাগ প্ৰকৌশল প্ৰকল্পেৰ সৈতে দলিলপত্ৰাদি তৈৰি ও ব্যবস্থাপনা প্ৰয়োজন হয় আৰু দক্ষ লিখিত যোগাযোগ ক্ষমতা এক্ষেত্ৰে অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়।
তড়িৎ প্ৰকৌশলীদেৰ কাজেৰ স্থান তাদেৰ কাজেৰ ধৰনেৰ মতই বিভিন্ন ৰকম হয়ে থাকে। ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশ তৈৰিৰ কাৰখানাৰ পৰিষ্কাৰ পৰিচ্ছন্ন অত্যাধুনিক গবেষণাগাৰে যেমন তড়িৎ প্ৰকৌশলীদেৰকে দেখা যায়, তেমনি তড়িৎ প্ৰকৌশলীদেৰকে পোৱা যায় কোন পৰামৰ্শ প্ৰদানকাৰী সংস্থাৰ কৰ্মকৰ্তা হিচাপে অথবা কোন ভূ-গৰ্ভস্থ খনিতে। কৰ্মক্ষেত্ৰে তড়িৎ প্ৰকৌশলীগনকে প্ৰায়ই বিজ্ঞানী, ইলেকট্ৰিশিয়ান, কম্পিউটাৰ প্ৰোগ্ৰামাৰ বা অন্যান্য প্ৰকৌশলী ইত্যাদি বিভিন্ন পেশাৰ লোকজনদেৰ কাজকৰ্ম দেখাশোনা কৰতে হয়।
শাখাসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ অনেক শাখা ৰৈছে, তাৰ মাজত নিম্নোক্ত শাখাসমূহৰ সৰ্বাপেক্ষা পৰিচিত। অনেক তড়িৎ প্ৰকৌশলী এসমূহৰৰ এটা শাখায় কাজ কৰলেও অনেকেই আবাৰ একাধিক শাখাৰ সমন্বয়ে কাজ কৰে। কখনওবা কোন কোন শাখা যেমন ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশল বা কম্পিউটাৰ প্ৰকৌশলকে তাদেৰ বিপুল ব্যাপ্তিৰ কাৰণে প্ৰকৌশলেৰই আলাদা বিভাগ বলে ধৰা হয়।
বিদ্যুৎ শক্তি
[সম্পাদনা কৰক]
বিদ্যুৎশক্তি সংক্ৰান্ত প্ৰকৌশল বা শক্তি প্ৰকৌশল প্ৰধানত বিদ্যুৎ শক্তি উৎপাদন, সঞ্চালন ও বন্টন আৰু এ সংক্ৰান্ত যন্ত্ৰপাতি যেমন ট্ৰান্সফৰমাৰ, জেনাৰেটৰ, বৈদ্যুতিক মোটৰ ইত্যাদি তৈৰি ও ৰক্ষণাবেক্ষণ নিয়ে কাজ কৰে। পৃথিৱীৰ অনেক এলাকায় অনেক বিদ্যুৎ উৎপাদন কেন্দ্ৰেৰ জেনাৰেটৰকে একসৈতে এটা কেন্দ্ৰীয় বিদ্যুৎ সঞ্চালন ব্যবস্থাৰ সৈতে যুক্ত কৰা হয় যাকে গ্ৰিড বলে। সৰকাৰীভাবে এই গ্ৰিডেৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ ও দেখাশোনা কৰা হয়। বিদ্যুৎ ব্যবহাৰকাৰীগণ এই কেন্দ্ৰীয় বিদ্যুৎ সঞ্চালন লাইন পৰা নিৰ্দিষ্ট ফি প্ৰদান কৰে সস্তায় বিদ্যুৎ সংযোগ নিতে পাৰেন। বিদ্যুৎ শক্তি প্ৰকৌশলীৰা এই গ্ৰিডেৰ নকশা প্ৰণয়ন ও স্থাপন পৰা আৰম্ভ কৰে এই গ্ৰিডেৰ সৈতে সংযুক্ত হওয়া যন্ত্ৰপাতি ৰক্ষণাবেক্ষণ পৰ্যন্ত বিভিন্ন কাজ কৰে থাকেন।
নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰকৌশল
[সম্পাদনা কৰক]
নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰকৌশল মূলত অত্যাধুনিক যান্ত্ৰিক ব্যবস্থাৰ নিয়ন্ত্ৰক সমূহেৰ নকশা প্ৰণয়ন নিয়ে কাজ কৰে যেন এই যান্ত্ৰিক ব্যবস্থাসমূহৰকে চাহিদা অনুযায়ী কাজ কৰানো যায়। এমন নিয়ন্ত্ৰক প্ৰণয়ন কৰাৰ বাবে তড়িৎ প্ৰকৌশলীৰা তড়িৎ বৰ্তনী, ডিজিটাল সংকেত প্ৰসেসৰ আৰু অতিক্ষুদ্ৰ নিয়ন্ত্ৰক ব্যবহাৰ কৰে থাকেন। নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰকৌশলেৰ ব্যবহাৰ আধুনিক বাণিজ্যিক বিমান সংস্থাৰ ফ্লাইট আৰু প্ৰচালন ব্যবস্থা পৰা আৰম্ভ কৰে অনেক আধুনিক মোটৰযানেৰ গতি নিয়ন্ত্ৰণ পৰ্যন্ত ছড়িয়ে আছে। শিল্প কাৰখানাৰ স্বনিয়ন্ত্ৰণেৰ (Automation) ক্ষেত্ৰেও এটি গুৰুত্বপূৰ্ণ ভুমিকা ৰাখে।
নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰকৌশলীৰা নিয়ন্ত্ৰণ ব্যবস্থা প্ৰনয়নেৰ সময় প্ৰায়ই ফিডব্যাক ব্যবস্থা ব্যবহাৰ কৰে। উদাহৰণ স্বৰূপ স্বয়ংক্ৰীয় গতি নিয়ন্ত্ৰিত মোটৰগাড়ীৰ কথা বলা যায়। এসমূহৰতে মোটৰযানেৰ গতিৰ উপৰে সাৰ্বক্ষনিক নজৰদাৰী কৰা হয় আৰু ফলাফল নিয়ন্ত্ৰণ ব্যবস্থায় ক্ৰমাগত প্ৰেৰণ কৰা হয়। ফলে নিয়ন্ত্ৰণ ব্যবস্থা ফলাফল অনুসাৰে গতি নিয়ন্ত্ৰন কৰতে পাৰে। নভোখেয়াযান উৎক্ষেপণ পৰা আৰম্ভ কৰে মহাশূন্যে এৰ পৰিচালনায় নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰকৌশল ব্যবহৃত হয়।
ইলেকট্ৰনিক্স
[সম্পাদনা কৰক]
ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশল প্ৰধানত ইলেকট্ৰনিক বৰ্তনীৰ নকশা প্ৰণয়ন আৰু পৰীক্ষণেৰ কাজে ব্যবহৃত হয়। ইলেকট্ৰনিক বৰ্তনী সাধাৰণত ৰোধক, ধাৰক, ইণ্ডাক্টৰ, ডায়োড প্ৰভৃতি দ্বাৰা কোন নিৰ্দিষ্ট কাৰ্যক্ৰম সম্পাদন কৰাৰ বাবে তৈৰি কৰা হয়। বেতাৰ যন্ত্ৰেৰ টিউনাৰ যেটি শুধুমাত্ৰ আকাংক্ষিত বেতাৰ ষ্টেশন ছাড়া অন্য সমূহৰকে বাতিল কৰতে সহায় কৰে, ইলেকট্ৰনিক বৰ্তনীৰ এটা উদাহৰণ। পাশে আৰেকটি উদাহৰনেৰ ছবি দেওয়া হলো।
দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধেৰ পূৰ্বে ইলেকট্ৰনিক্স প্ৰকৌশল পৰিচিত ছিল ৰেডিও প্ৰকৌশল নামে। তখন এৰ কাজেৰ পৰিধি ছিল ৰাডাৰ, বাণিজ্যিক বেতাৰ আৰু আদি টেলিভিশন নিয়ে। বিশ্বযুদ্ধেৰ পৰে যখন ভোক্তা বা ব্যবহাৰকাৰীকেন্দ্ৰিক যন্ত্ৰপাতিৰ উন্নয়ন আৰম্ভ হল, তখন পৰা প্ৰকৌশলেৰ এই শাখা বিস্তৃত হতে আৰম্ভ কৰে আৰু আধুনিক টেলিভিশন, অডিও ব্যবস্থা, কম্পিউটাৰ আৰু মাইক্ৰোপ্ৰসেসৰ এই শাখাৰ অন্তৰ্ভুক্ত হয়। পঞ্চাশেৰ দশকেৰ মাঝামাঝি পৰা বেতাৰ প্ৰকৌশল নামটি ধীৰে ধীৰে পৰিবৰ্তিত হয়ে দশকেৰ শেষ নাগাদ ইলেকট্ৰনিক্স প্ৰকৌশল নাম ধাৰণ কৰে।
১৯৫৯ চনত সমন্বিত বৰ্তনী উদ্ভাবনেৰ পূৰ্বে ইলেকট্ৰনিক বৰ্তনী তৈৰি হত বড় আকাৰেৰ পৃথক পৃথক যন্ত্ৰাংশ দিয়ে। এই সব বিশাল আকাৰেৰ যন্ত্ৰাংশ দিয়ে তৈৰি বৰ্তনীসমূহৰ বিপুল জায়গা দখল কৰত আৰু এসমূহৰ চালাতে অনেক শক্তি লাগত। এই যন্ত্ৰাংশসমূহৰৰ গতিও ছিল অনেক কম। অন্যদিকে সমন্বিত বৰ্তনী বা আইসি অসংখ্য (প্ৰায়ই ১০ লক্ষ বা এক মিলিয়নেৰও বেছি) ক্ষুদ্ৰাতিক্ষুদ্ৰ তড়িৎ যন্ত্ৰাংশ, যাদেৰ বেছিৰভাগই মূলত ট্ৰানজিষ্টৰ, দিয়ে গঠিত হয়। এই যন্ত্ৰাংশসমূহৰকে একটা ছোট্ট, প্ৰায় একটা কয়েনেৰ আকাৰেৰ সিলিকন চিলতে বা চিপেৰ উপৰে সমন্বিত কৰে সমন্বিত বৰ্তনী তৈৰি কৰা হয়। বৰ্তমানেৰ অত্যাধুনিক কম্পিউটাৰ বা নিত্য দিনেৰ প্ৰয়োজনীয় ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰপাতি সগ্ৰন্থ প্ৰধানত সমন্বিত বৰ্তনী বা আইসি দ্বাৰা নিৰ্মিত।
মাইক্ৰোইলেকট্ৰনিক্স
[সম্পাদনা কৰক]
মাইক্ৰোইলেকট্ৰনিক্স প্ৰকৌশল অত্যন্ত ক্ষুদ্ৰ, মূলত আণুবীক্ষণীক স্তৰে, ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশেৰ নকশা ও নিৰ্মাণ নিয়ে কাজ কৰে। এসব ক্ষুদ্ৰ ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশ সমন্বিত বৰ্তনী তৈৰিৰ কাজে ব্যবহাৰ কৰা হয় অথবা কখনো কখনো নিজেৰাই ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰ হিচাপে ব্যবহৃত হয়। সবাতোকৈ প্ৰচলিত আৰু পৰিচিত মাইক্ৰোইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশ হৈছে অৰ্ধপৰিবাহী ট্ৰানজিষ্টৰ। কিন্তু সকল প্ৰধান ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশ যেমন ৰোধক, ধাৰক, আবেশক ইত্যাদিকে আণুবীক্ষণীক স্তৰে তৈৰি কৰা যায়।
প্ৰায় সকল মাইক্ৰো ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰাংশ তৈৰিৰ বাবে সিলিকনকে অন্য কোন ৰাসায়নিক পদাৰ্থেৰ সৈতে আণবিক স্তৰে নিৰ্দিষ্ট অনুপাতে মিশিয়ে চাহিদামতো ততিচ্চুম্বকীয় বৈশিষ্ট্য সৃষ্টি কৰা হয়। এই কাৰণে মাইক্ৰো ইলেকট্ৰনিক্সেৰ সৈতে কোয়ান্টাম বলবিজ্ঞান ও ৰসায়নেৰ ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক ৰৈছে।
সংকেত প্ৰক্ৰিয়াজাতকৰণ
[সম্পাদনা কৰক]
নাম শুনেই বোঝা যায় সংকেত প্ৰক্ৰিয়াজাতকৰণ মূলত বৈদ্যুতিক বিশ্লেষণ আৰু প্ৰভাৱায়নেৰ কাজ কৰে। সংকেত দুই ধৰনেৰ হতে পাৰে। প্ৰথমত অ্যানালগ সংকেত, য’ত সংকেত তথ্য অনুযায়ী ক্ৰমাগত পৰিবৰ্তিত হয়। দ্বিতীয়ত ডিজিটাল সংকেত, য’ত সংকেত তথ্য অনুসাৰে বিচ্ছিন্ন কিছু মান অনুযায়ী দফায় দফায় পৰিবৰ্তিত হয়। অ্যানালগ সংকেতেৰ ক্ষেত্ৰে শাব্দিক সংকেত বিবৰ্ধন ও পৰিশ্ৰুতকৰণ আৰু টেলিযোগাযোগেৰ ক্ষেত্ৰে সংকেত মড্যুলেশন ও ডিমড্যুলেশন সংকেত প্ৰক্ৰিয়াজাতকৰণেৰ আওতায় পড়ে। অন্যদিকে ডিজিটাল সংকেতেৰ ক্ষেত্ৰে ডিজিটালি স্যাম্প্লকৃত সংকেতেৰ সংকোচন, ত্ৰুটি চিহ্নিতকৰণ ও ত্ৰুটি সংশোধন সংকেত প্ৰক্ৰিয়াজাতকৰণেৰ মাজত পড়তে পাৰে।
টেলিযোগাযোগ
[সম্পাদনা কৰক]
টেলিযোগাযোগ প্ৰকৌশল তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ সেই শাখা যা সমকেন্দ্ৰিক তাৰ (কো-এক্সিয়াল কেবল), অপটিক্যাল ফাইবাৰ অথবা শূন্যস্থানেৰ মত কোন চ্যানেল বা মাধ্যম দ্বাৰা তথ্য আদানপ্ৰদান নিয়ে কাজ কৰে। শূন্যস্থান দিয়ে তথ্য আদানপ্ৰদানেৰ খাতিৰে তথ্যকে প্ৰেৰণেৰ উপযোগী বাহক কম্পাংকে (ক্যাৰিয়াৰ ফিকোয়েন্সি) ৰূপান্তৰেৰ বাবে বাহক তৰঙ্গে কোডিং কৰতে হয়। এই প্ৰক্ৰিয়াটিৰ নাম মড্যুলেশন। সুপৰিচিত এনালগ মডুলেশন কৌশলেৰ মাজত বিস্তাৰ মড্যুলেশন আৰু কম্পাংক মডুলেশন উল্লেখযোগ্য। কোন যোগাযোগ ব্যবস্থাৰ দক্ষতা আৰু ব্যয় ব্যবহৃত মড্যুলেশন কৌশলেৰ উপৰে নিৰ্ভৰ কৰে। দক্ষ ব্যবস্থা স্বাভাবিকভাবেই বেছি ব্যয়বহুল। তাই দক্ষ যোগাযোগ ব্যবস্থা প্ৰণয়ন কৰাৰ সৈতে সৈতে ব্যয়ও সংকোচন কৰে এ দুইয়েৰ মাজত সামঞ্জস্য বজায় ৰাখা প্ৰকৌশলীৰ দায়িত্ব।
এটা যোগাযোগ ব্যবস্থাৰ বৈশিষ্ট্য নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়ে গেলে টেলিযোগাযোগ প্ৰকৌশলীগণ তখন ঐ ব্যবস্থায় ব্যবহৃতব্য প্ৰেৰক ও গ্ৰাহক যন্ত্ৰেৰ (ট্ৰান্সমিটাৰ ও ৰিসিভাৰ) নকশা কৰে। কখনো কখনো গ্ৰাহক ও প্ৰেৰক যন্ত্ৰ একসৈতে কৰে ট্ৰান্সসিভাৰ নামেৰ উভমুখী যোগাযোগেৰ যন্ত্ৰ তৈৰি কৰা হয়। প্ৰেৰক যন্ত্ৰ ডিজাইন কৰাৰ সময় এৰ দ্বাৰা ব্যবহৃতব্য তড়িৎ শক্তিৰ পৰিমাণ একটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ভুমিকা ৰাখে কাৰণ এৰ সৈতে প্ৰেৰক যন্ত্ৰেৰ প্ৰেৰিত সংকেতেৰ শক্তি জড়িত। যদি কোন প্ৰেৰক যন্ত্ৰেৰ প্ৰেৰিত সংকেতেৰ শক্তি অপৰ্যাপ্ত হয়, তবে প্ৰেৰিত তথ্যেৰ সৈতে নয়েজ মিশে তথ্য নষ্ট হয়ে যেতে পাৰে।
সহায়ক যন্ত্ৰ সম্পৰ্কিত প্ৰকৌশল
[সম্পাদনা কৰক]
সহায়ক যন্ত্ৰ সম্পৰ্কিত প্ৰকৌশলে প্ৰধানত পদাৰ্থবিজ্ঞানেৰ বিভিন্ন জিনিস পৰিমাপেৰ যেমন চাপ, তাপমাত্ৰা, বেগ ইত্যাদি মাপ-জোখেৰ উপযোগী যন্ত্ৰ তৈৰী নিয়ে কাজ কৰা হয়। এই সকল সূক্ষাতিসূক্ষ যন্ত্ৰপাতি তৈৰী কৰাৰ বাবে পদাৰ্থবিজ্ঞানেৰ উপৰে খুব ভালো দখল থাকতে হয়। উদাহৰণস্বৰূপ বলা যায় ঊড়োজাহাজ নিয়ন্ত্ৰণেৰ বাবে এমন যন্ত্ৰ প্ৰয়োজন হয় যা ক্ৰমাগত বাতাসেৰ গতি আৰু ভূমি হতে উচ্চতা মাপতে থাকে। আবাৰ পেলশিয়াৰ-সীবেক এফেক্ট নীতি ব্যবহাৰ কৰে তাপযুগলেৰ সহায়ে যে কোন দুটি বিন্দুৰ মাজত তাপমাত্ৰাৰ পাৰ্থক্য নিৰূপণ কৰা হয়।
প্ৰায়শঃই দেখা যায় সহায়ক যন্ত্ৰপাতিসমূহ এককভাবে ব্যবহৃত হয় না, বৰং কোন বৃহদ তড়িৎ প্ৰকৌশল ব্যবস্থাৰ অংশ বা সহায়ক হিচাপে অথবা সংবেদী যন্ত্ৰ হিচাপে ব্যবহৃত হয়। এসমূহৰ এমনকি দৈনন্দিন কাজে ব্যবহৃত যন্ত্ৰপাতিতেও ব্যবহৃত হয়। যেমন ৰেফ্ৰিজাৰেটৰেৰ তাপমাত্ৰা নিয়ন্ত্ৰনেৰ বাবে যে সুইচটি ব্যবহৃত হয় তা আসলে এটা তাপযুগল। এই তাপযুগল আবাৰ বড় বড় ফাৰ্নেসেৰ স্থিৰ তাপমাত্ৰা নিয়ন্ত্ৰন কৰাৰ কাজেও ব্যবহৃত হয়। এই কাৰণে সহায়ক যন্ত্ৰ সম্পৰ্কিত প্ৰকৌশলকে প্ৰায়ই নিয়ন্ত্ৰন প্ৰকৌশলেৰ প্ৰতিৰূপ বলা হয়ে থাকে।
কম্পিউটাৰ প্ৰকৌশল
[সম্পাদনা কৰক]
কম্পিউটাৰ প্ৰকৌশল কম্পিউটাৰ ডিজাইন ও কম্পিউটাৰ ব্যবস্থা নিয়ে কাজ কৰে। এৰ মাজত নতুন হাৰ্ডওয়্যাৰ ডিজাইন পৰা আৰম্ভ কৰে পিডিএ ডিজাইন এমনকি কোন শিল্প কাৰখানা নিয়ন্ত্ৰণেৰ বাবে কম্পিউটাৰেৰ ব্যবহাৰ পৰ্যন্ত অন্তৰ্ভুক্ত। কম্পিউটাৰ প্ৰকৌশলীগণ কোন কম্পিউটাৰ ব্যবস্থাৰ সফটওয়্যাৰ নিয়েও কাজ কৰে। অবশ্য প্ৰায়শই জটিল সফটওয়্যাৰ ডিজাইন কৰাকে সফটওয়্যাৰ প্ৰকৌশলেৰ মাজত ধৰা হয় আৰু সফটওয়্যাৰ প্ৰকৌশলকে আলাদা এটা শাখা ধৰা হয়। কম্পিউটাৰ প্ৰকৌশলীগণ যে সমস্ত যন্ত্ৰ সম্পৰ্কে কাজ কৰে, ডেস্কটপ কম্পিউটাৰ তাৰ এটা ক্ষুদ্ৰ উদাহৰণ। বৰ্তমানে কম্পিউটাৰ ভিডিও গেমেৰ কনসোল পৰা আৰম্ভ কৰে ডিভিডি প্লেয়াৰ পৰ্যন্ত নাগৰিক জীৱনেৰ প্ৰায় প্ৰতিটি ক্ষেত্ৰে জড়িয়ে আছে।
নিদ্যদিনেৰ ব্যবহাৰ্য সকল ইলেকট্ৰনিক যন্ত্ৰপাতি কম্পিউটাৰ নিয়ন্ত্ৰিত হয়ে যাচ্ছে। এৰ পাশাপাশি কম্পিউটাৰেৰ সবাতোকৈ ব্যবহাৰ বেছি লাগছে অত্যাধুনিক বৈজ্ঞানিক গবেষণাগাৰে। আধুনিক গবেষণা এমন স্তৰে পৌঁছেছে যে, বাস্তব যন্ত্ৰপাতিৰ সহায়ে পৰীক্ষণ পৰিচালনা কৰা অসম্ভব হয়ে উঠেছে। তাই কম্পিউটাৰ সিম্যুলেশন তাৰ জায়াগা কৰে নিয়েছে। আধুনিক জ্যোতিৰ্বিজ্ঞান, বিশ্বতত্ত্ব, জৈব প্ৰযুক্তি আৰু জিনতত্ত্বে এৰ ব্যবহাৰ নিত্য নৈমত্তিক ব্যাপাৰ হয়ে দাড়িয়েছে। এই বিষয়টি অবশ্য সফ্টওয়্যাৰ প্ৰকৌশলেৰ অধীনে আলোচিত হয়।
সংশ্লিষ্ট অন্যান্য শাখা
[সম্পাদনা কৰক]তড়িৎ প্ৰকৌশল ও যন্ত্ৰ প্ৰকৌশলেৰ সমন্বয়ে মেকাট্ৰনিক্স বা তড়িৎযন্ত্ৰ প্ৰকৌশল শাখাৰ সৃষ্টি হৈছে। এৰকম সমন্বিত যন্ত্ৰ ব্যবস্থাকে ইলেকট্ৰোমেকানিক্যাল বা তড়িৎযান্ত্ৰিক ব্যবস্থা বলা হয় আৰু এখন এসমূহৰৰ দ্ৰুত প্ৰসাৰ ঘটছে। স্বয়ংক্ৰিয় উৎপাদন ব্যবস্থা, গাৰ্হস্থ্য তাপ নিয়ন্ত্ৰণ, শীতাতপ নিয়ন্ত্ৰণ ব্যবস্থা আৰু উড়োজাহাজ ও মোটৰ গাড়ীৰ বিভিন্ন উপব্যবস্থা তড়িৎযান্ত্ৰিক ব্যবস্থাৰ উদাহৰণ।
তড়িৎযান্ত্ৰিক ব্যবস্থা শব্দটি মূলত বৃহদাকাৰেৰ ব্যবস্থাৰ ক্ষেত্ৰে ব্যবহৃত হলেও ভবিষ্যতে অত্যন্ত ক্ষুদ্ৰাকৃতিৰ তড়িৎযন্ত্ৰেৰ ব্যাপক প্ৰসাৰ ঘটবে বলে আশা কৰা হৈছে। ইতিমাজত ডিজিটাল প্ৰজেক্টৰে উন্নত ছবি সৃষ্টিৰ বাবে, ইঙ্কজেট প্ৰিন্টাৰে উচ্চ মানেৰ ছবি ছাপাৰ নজল তৈৰিৰ বাবে ক্ষুদ্ৰ তড়িৎযন্ত্ৰ (মাইক্ৰো ইলেকট্ৰোমেকানিক্যাল ব্যবস্থা - এমইএমএস) ব্যবহৃত হৈছে। আশা কৰা হৈছে যে, ভবিষ্যতে শৰীৰে অভিযোজন কৰাৰ উপযোগী অতি ক্ষুদ্ৰ চিকিৎসা যন্ত্ৰ আৰু উন্নততৰ আলোক যোগাযোগ ব্যবস্থা প্ৰণয়নেৰ কাজে ক্ষুদ্ৰ তড়িৎযন্ত্ৰ সহায়তা কৰবে।[26]
আৰেকটি সম্পৰ্কিত শাখা হলো বায়োমেডিক্যাল প্ৰকৌশল, যা মূলত চিকিৎসাবিদ্যাৰ যন্ত্ৰপাতি ডিজাইন নিয়ে কাজ কৰে। এৰ মাজত স্থায়ী যন্ত্ৰপাতি যেমন ভেন্টিলেটৰ, এমআৰআই স্ক্যানাৰ আৰু ইলেকট্ৰোকাৰ্ডিওগ্ৰাফ মনিটৰ আৰু বহনযোগ্য যন্ত্ৰপাতি যেমন ককলিয়াৰ ইমপ্ল্যান্ট, কৃত্ৰিম পেসমেকাৰ আৰু কৃত্ৰিম হৃদযন্ত্ৰ অন্তৰ্ভুক্ত।
আৰো দেখুন
[সম্পাদনা কৰক]- ইনষ্টিটিউট অফ ইলেকট্ৰিক্যাল অ্যাণ্ড ইলেকট্ৰনিক ইঞ্জিনিয়াৰ্স
- কম্পিউটাৰ প্ৰকৌশল
- যন্ত্ৰ প্ৰকৌশল
- ইলেকট্ৰনিক্স
- বায়োমেডিকেল প্ৰকৌশল
- টেলিযোগাযোগ
- শক্তি প্ৰকৌশল
তথ্য সংগ্ৰহ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ "ইলেকট্ৰিক্যাল ও ইলেকট্ৰনিক ইঞ্জিনিয়াৰিং এৰ মাজত পাৰ্থক্য কী?". FAQs - Studying Electrical Engineering. http://www.ieee.org/organizations/eab/faqs1.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: February 4 2005.
- ↑ ""Ohm, Georg Simon", "Faraday, Michael" and "Maxwell, James Clerk"". (১১ ed.). ১৯১১. Unknown parameter
|ency=ignored (help); Check date values in:|date=(help); Missing or empty|title=(help) - ↑ "ওয়েলকাম টু ECE!". কৰ্নেল ইউনিভাৰ্সিটি- স্কুল অব ইলেক্ট্ৰিক্যাল এণ্ড কম্পিউটাৰ ইঞ্জিনিয়াৰিং. http://www.ece.cornell.edu। আহৰণ কৰা হৈছে: December 29 2005.
- ↑ "ইতিহাস". ন্যাশনাল ফায়াৰ প্ৰোটেকশন এসোসিয়েশন. http://www.nfpa.org/itemDetail.asp?categoryID=500&itemID=18020&URL=About%20Us/History। আহৰণ কৰা হৈছে: January 19 2006. (১৯৯৬ চনত NFPA জাৰ্নালে প্ৰকাশিত)
- ↑ লেল্যাণ্ড অ্যাণ্ডাৰসনেৰ প্ৰবন্ধ, সান পাবলিশিং কোম্পানী, LC 92-60482, ISBN 0-9632652-0-2 (ed. ইন্টাৰনেটে সংক্ষিপ্তসাৰ পোৱা যায়।)
- ↑ "অপেশাদাৰ বেতাৰেৰ ইতিহাস". অপেশাদাৰ বেতাৰ কী (What is Amateur Radio)?. http://www.amateurradio.uni-halle.de/hamradio.en.html। আহৰণ কৰা হৈছে: January 18 2006.
- ↑ "টেলিভিশনেৰ ইতিহাস". http://history.acusd.edu/gen/recording/television1.html। আহৰণ কৰা হৈছে: January 18 2006.
- ↑ "আলবাৰ্ট ডব্লিউ হল (১৮৮০-১৯৬৬)". IEEE ইতিহাস কেন্দ্ৰ (IEEE History Center). http://www.ieee.org/organizations/history_center/legacies/hull.html। আহৰণ কৰা হৈছে: January 22 2006.
- ↑ "মাইক্ৰোওয়েভ কাৰ আবিষ্কাৰ?". http://www.gallawa.com/microtech/history.html। আহৰণ কৰা হৈছে: January 22 2006.
- ↑ "ৰাডাৰেৰ প্ৰাথমিক ইতিহাস". পেনেলে ৰাডাৰ আৰ্কাইভস (Peneley Radar Archives). http://www.penleyradararchives.org.uk/history/introduction.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: January 22 2006.
- ↑ "দ্য যেডথ্ৰি". http://irb.cs.tu-berlin.de/~zuse/Konrad_Zuse/en/Rechner_Z3.html। আহৰণ কৰা হৈছে: January 18 2006.
- ↑ "দ্য এনিয়াক মিউজিয়াম অনলাইন". http://www.seas.upenn.edu/~museum/guys.html। আহৰণ কৰা হৈছে: January 18 2006.
- ↑ "ইলেক্ট্ৰনিক্স টাইমলাইন". বিংশ শতাব্দীৰ শ্ৰেষ্ঠ প্ৰকৌশল অগ্ৰযাত্ৰা (Greatest Engineering Achievements of the Twentieth Century). http://www.greatachievements.org/?id=3956। আহৰণ কৰা হৈছে: January 18 2006.
- ↑ "কম্পিউটাৰেৰ ইতিহাস (১৯৭১ - ১৯৭৫)". http://mbinfo.mbdesign.net/1971-75.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: January 18 2006.
- ↑ MIT সহ বিভিন্ন বিশ্ববিদ্যালয়েৰ স্নাতক সন্মানসমূহৰ প্ৰাকযোগ্যতা [1], UWA এৰ ষ্টাডি গাইড [2], কুইন্স এৰ পাঠ্যতালিকা[3] আৰু আবেৰ্ডীনেৰ একক ছক[4]
- ↑ ইঞ্জিনিয়াৰ্স ইন্সটিটিউশন বাংলাদেশ এৰ ৱেবছাইট
- ↑ "কেন পেশাদাৰীত্বেৰ সনদ প্ৰয়োজন". ন্যাশনাল সোসাইটি অব প্ৰফেশনাল ইঞ্জিনি্যাৰ্স (National Society of Professional Engineers). http://www.nspe.org/lc1-why.asp। আহৰণ কৰা হৈছে: July 11 2005.
- ↑ "ইঞ্জিনিয়াৰ্স অ্যাক্ট". কুইবেক ষ্ট্যাটাস এণ্ড ৰেগুলেশন্স (Quebec Statutes and Regulations (CanLII)). http://www.canlii.org/qc/laws/sta/i-9/20050616/whole.html। আহৰণ কৰা হৈছে: July 24 2005.
- ↑ "কোডস অব এথিকস অ্যাণ্ড কণ্ডাক্ট". অনলাইন এথিকস সেন্টাৰ (Online Ethics Center). http://onlineethics.org/codes/। আহৰণ কৰা হৈছে: July 24 2005.
- ↑ "IEEE সৰ্ম্পকে". IEEE. http://www.ieee.org/about/। আহৰণ কৰা হৈছে: July 11 2005.
- ↑ "IEE সৰ্ম্পকে". The IEE. http://www.iee.org/TheIEE/about.cfm। আহৰণ কৰা হৈছে: July 11 2005.
- ↑ "জাৰ্ণাল ও সাময়িকী". The IEE. http://www.iee.org/Publish/Journals/। আহৰণ কৰা হৈছে: July 11 2005.
- ↑ "তড়িৎ ও ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশলীগণ, কম্পিউটাৰ ব্যতীত". অকুপেশনাল আউটলুক হ্যাণ্ডবুক (Occupational Outlook Handbook). http://www.bls.gov/oco/ocos031.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: July 16 2005. (কপিৰাইট সংক্ৰান্ত তথ্যেৰ বাবে এখানে দেখুন)
- ↑ "তড়িৎ ও ইলেকট্ৰনিক প্ৰকৌশলীগণ, কম্পিউটাৰ ব্যতীত". অকুপেশনাল আউটলুক হ্যাণ্ডবুক (Occupational Outlook Handbook). http://www.bls.gov/oco/ocos031.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: July 16 2005.
- ↑ ওয়েষ্টাৰ্ন অষ্ট্ৰেলিয়া বিশ্ববিদ্যালয়ে ২০০৫ চনত জেমস ট্ৰেভেলিয়ান (Trevelyan, James) এৰ প্ৰকৌশলীৰা আসলে কী কৰে (What Do Engineers Really Do?) শিৰোনামেৰ (স্লাইডসহ)সেমিনাৰ
- ↑ "MEMS the world!". ইন্টেলিসেন্স সফটওয়্যাৰ কৰ্পোৰেশন. http://www.intellisensesoftware.com/Technology.html। আহৰণ কৰা হৈছে: July 17 2005.
বাহ্যিক সংযোগ
[সম্পাদনা কৰক]- আইইইই-এৰ ইতিহাস
- বৈদ্যুতিক বৰ্তনী তৈৰি সম্বন্ধে জানুন
- আইইইই-এৰ অসদ জাদুঘৰ
- স্লোয়ান ক্যাৰিয়াৰ সেন্টাৰ তড়িৎ প্ৰকৌশল - তড়িৎ প্ৰকৌশলকে পেশা হিচাপে নিতে আগ্ৰহীদেৰ বাবে।
- এমআইটি ওপেন কোৰ্সওয়্যাৰ - তড়িৎ প্ৰকৌশলেৰ অনলাইন কোৰ্স সিলেবাস ও লেকচাৰ।