সমললৈ যাওক

এছি‍য়াৰ চিতা

অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
(এছীয়াৰ চিতাৰ পৰা পুনঃনিৰ্দেশিত)
এছিয়াৰ চিতা
সংৰক্ষণ স্থিতি
বৈজ্ঞানিক শ্ৰেণীবিভাজন e
অধিজগৎ: সংকোষকেন্দ্ৰী
ৰাজ্য: প্ৰাণী
পৰ্ব: পৃষ্ঠদণ্ডী
শ্ৰেণী: স্তন্যপায়ী
বৰ্গ: Carnivora
উপবৰ্গ: Feliformia
মহাপৰিয়াল: Feloidea
উপপৰিয়াল: Felinae
গণ: Acinonyx
প্ৰজাতি: A. jubatus
উপপ্ৰজাতি: A. j. venaticus
ত্ৰৈৰাশিক নামকৰণ
Acinonyx jubatus venaticus
(Griffith, 1821)
সেউজীয়া ৰঙে‍ এছিয়াৰ চিতাৰ বিচৰণভূমিক দেখুৱাইছে‍
সমাৰ্থক[2]
  • A. j. venator Brookes, 1828
  • A. j. raddei (Hilzheimer, 1913)


এছিয়াৰ চিতা বা চিতা বাঘ (ইংৰাজী: Asiatic cheetah; বৈজ্ঞানিক নাম: Acinonyx jubatus venaticus) হৈছে বৰ্তমান কেৱল ইৰাণত জীয়াই থকা সংকটাপন্ন চিতা বাঘৰ এক উপ-প্ৰজাতি।[3] ইয়াৰ বিচৰণ এসময়ত আৰৱ উপদ্বীপ আৰু নিকটৱৰ্তী পূবৰ পৰা কাস্পিয়ান অঞ্চল, ট্ৰান্সককেছাছ, কিজিলকাম মৰুভূমি আৰু উত্তৰ দক্ষিণ এছিয়ালৈকে ব্যাপ্ত আছিল, কিন্তু কুৰি‍ শতিকাৰ সময়ছোৱাত এই অঞ্চলসমূহৰ পৰা ই বিলুপ্ত হৈছে। এছিয়াৰ চিতা বাঘ আফ্ৰিকাত থকা চিতা বাঘৰ পৰা ৩২,০০০ আৰু ৬৭,০০০ বছৰৰ আগয়েই বিচ্ছিন্ন হৈছিল।[4]

ইৰাণৰ পূব-মধ্য শুষ্ক অঞ্চলৰ সংৰক্ষিত অঞ্চলৰ য'ত মানুহৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব অতি কম তাতেই এছিয়াৰ চিতা বাঘ জীয়াই আছে।[5] ২০১১ চনৰ ডিচেম্বৰৰ পৰা ২০১৩ চনৰ নৱেম্বৰৰ ভিতৰত ১৪টা বিভিন্ন সুৰক্ষিত অঞ্চলত ৮৪টা এছিয়াৰ চিতা বাঘ দেখা গৈছিল আৰু কেমেৰা ট্ৰেপৰ ফটোগ্ৰাফৰ যোগেদি‍ ৮২টা এছিয়াৰ চিতা বাঘক চিনাক্ত কৰা হৈছিল।[6] ২০১৭ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত ইৰাণৰ কেন্দ্ৰীয় মালভূমিৰ ১৪০,০০০ বৰ্গকিলোমিটাৰ (৫৪,০০০ বৰ্গমাইল) অঞ্চলত বিক্ষিপ্ত হৈ থকা চিতা বাঘৰ সংখ্যা তিনিটা ভিন ভিন ঠাই মিলাই ৫০টাতকৈও কম বুলি ভবা হৈছে।[7] ২০২২ চনৰ জানুৱাৰীত ইৰাণৰ পৰিৱেশ বিভাগ‍ে অনুমান কৰিছিল যে দেশখনত মাত্ৰ ১২টা এছিয়াৰ চিতা বাঘহে‍ আছে‍ আছে যাৰ ৯টা মতা আৰু ৩জনী মাইকী॥[8] ২০২৩ চনত ইৰাণৰ চিতা বাঘ চ'ছাইটি‍ৰ এজন সদস্যই ইৰাণত ৩০ৰ পৰা ৪০টা এছিয়াৰ চিতা বাঘ থকাৰ কথা সদৰি‍ কৰিছে‍।[9]

শ্ৰেণীবিন্যাস

[সম্পাদনা কৰক]

ভাৰতৰ পৰা পোৱা এক নোমহীন চিতা বাঘৰ স্কেচৰ ভিত্তিত ১৮২১ চনত এডৱাৰ্ড গ্ৰিফিথে ফেলিছ ভেনাটিকা নামটো প্ৰস্তাৱ কৰিছিল।[10] ১৮২৭ চনত গ্ৰিফিথৰ বৰ্ণনা গ্ৰিফিথ-ৰ সহকাৰী চাৰ্লছ হেমিল্টন স্মিথ সহযোগত 'ৰেগেন এনিমেল'ত প্ৰকাশিত হৈছিল।[11]

১৯১৩ চনত মেক্স হিলজাইমাৰে মধ্য এছিয়াৰ 'ট্ৰেন্স-কেস্পিয়ান চিতা'ৰ বাবে 'এচিনোনিক্স ৰাডেই' নামটো প্ৰস্তাৱ কৰিছিল। হিলজাইমাৰৰ চিতা বাঘৰ প্ৰকাৰৰ নমুনাৰ উৎপত্তি তুৰ্কমেনিস্তান মেৰ্ভত হৈছিল।[12]

বিৱৰ্তন

[সম্পাদনা কৰক]

চিতা বাঘৰ উপ-প্ৰজাতিৰ বিষয়ে কৰা পাঁচ বছৰীয়া ফিলোজিঅ'গ্ৰাফিক অধ্যয়নৰ ফলাফলে ইংগিত দিয়ে যে এছীয়া আৰু আফ্ৰিকান চিতা বাঘ পৰস্পৰৰ পৰা ৩২,০০০ৰ পৰা ৬৭,০০০ বছৰৰ আগতেই পৃথক হৈছিল আৰু আনুবংশিকভাৱে পৃথক আছিল। নখন দেশত মাইট'কণ্ড্ৰিয়েল ডিএনএ নিষ্কাশনৰ বাবে বন্য, জব্দ কৰা আৰু বন্দী অৱস্থাত থকা চিতা বাঘ আৰু সংগ্ৰহালয়ৰ নমুনাৰ পৰা ৯৪টা চিতা বাঘৰ নমুনা সংগ্ৰহ কৰা হৈছিল। ইৰাণৰ চিতা বাঘক স্বতন্ত্ৰ মনোফাইলেটিক আৰু এছিয়াৰ উপ-প্ৰজাতিৰ শেষৰ অৱশিষ্ট প্ৰতিনিধি হিচাপে গণ্য কৰা হয়।[4] ভাৰতীয় আৰু দক্ষিণ-পূব আফ্ৰিকাৰ চিতা বাঘ সংগ্ৰহালয়ৰ নমুনাই মাইট'কণ্ড্ৰিয়েল ডিএনএ-ই দেখুৱাইছে যে প্ৰায় ৭২,০০০ বছৰ পূৰ্বেই সেইবোৰ জিনগতভাৱে বিচ্ছিন্ন হৈছিল।[13]

বৈশিষ্ট্যসমূহ

[সম্পাদনা কৰক]

এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ বাফৰ পৰা ঈষৎ হালধীয়া নোম থাকে আৰু আনফালে অৰ্থাৎ মুখৰ সন্মুখভাগত, চকুৰ তলভাগ আৰু ভৰিৰ তল শেঁতা হয়। সৰু সৰু ক'লা দাগবোৰ মূৰ আৰু পিঠিত শাৰী শাৰীকৈ‍ সজোৱা থাকে‍, কিন্তু শৰীৰ, ভৰি, ভৰিৰ পতা আৰু নেজত এই দাগ বিক্ষিপ্ত। নেজডালৰ আগভাগৰ টোপোলাটোত ক'লা দাগ থাকে‍। নোম আৰু ডিঙিৰ কেশ আফ্ৰিকাৰ চিতা বাঘৰ উপ-প্ৰজাতিতকৈ চুটি।[14] প্ৰাপ্তবয়স্ক এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ মূৰৰ পৰা শৰীৰ প্ৰায় ১১২-১৩৫ ছে. মি. (৪৪-৫৩ ইঞ্চ‍ি) আৰু নেজ ৬৬-৮৪ ছে. মি. (২৬-৩৩ ইঞ্চ‍ি) দীঘল। ইয়াৰ ওজন প্ৰায় ৩৪-৫৪ কে.জি. (৭৫-১১৯ পাউণ্ড)। ইহঁতে যৌন দ্বিৰূপতা প্ৰদৰ্শন কৰে; মতাবোৰ মাইকীবোৰৰ তুলনাত অলপ ডাঙৰ হয়।[15]

চিতা বাঘ হ'ল পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ দ্ৰুত স্থলচৰ প্ৰাণী।[16] আগেয়ে‍ ভবা হৈছিল যে উচ্চ বিপাকীয় কাৰ্যকলাপৰ বাবেই চিকাৰৰ সময়ত চিতা বাঘৰ শৰীৰৰ তাপমাত্ৰা বৃদ্ধি পায়।[17] দৌৰাৰ কম সময়ৰ ভিতৰতে এটা চিতা বাঘে‍ বিশ্ৰামত থকাৰ তুলনাত ৬০ গুণ অধিক তাপ উৎপন্ন কৰিব পাৰে। গ্লাইকোলিছিছ পৰা উৎপন্ন হোৱা বেছিভাগ তাপ সম্ভৱতঃ শৰীৰৰ উষ্ণতা বৃদ্ধি কৰিবলৈকে চিতা বাঘে‍ সংৰক্ষণ কৰে‍। পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ তথ্যৰ দ্বাৰা এই দাবী সমৰ্থিত হৈছে। পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাৰ বাবে দুটা চিতা বাঘক ট্ৰেডমিলত কেইবা মিনিট ধৰি দৌৰিবলৈ দিয়া হৈছিল কিন্তু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশত কৰা অধ্যয়নৰ দ্বাৰা ইয়াৰ সত্যতাৰ বিৰোধিতা কৰা হৈছে আৰু; যিটোৱে‍ সমৰ্থন কৰে‍ যে চিকাৰৰ সময়ত শৰীৰৰ তাপমাত্ৰা তুলনামূলকভাৱে একে থাকে। ২০১৩ চনৰ এক অধ্যয়নত চিকাৰৰ পিছত ষ্ট্ৰেছ হাইপাৰথেৰমিয়া আৰু শৰীৰৰ তাপমাত্ৰা সামান্য বৃদ্ধি হোৱাৰ কথা কোৱা হৈছে‍।[18] চিকাৰৰ পিছত স্নায়ৱিক চাপৰ ফলত চিতাৰ উচ্চ-সহানুভূতিশীল স্নায়ৱিক ক্ৰিয়া-কলাপৰ সৃষ্টি হয় আৰু শৰীৰৰ উষ্ণতা বৃদ্ধি পায়। চিকাৰৰ পিছত আন এটা চিকাৰী প্ৰাণীয়ে‍ চিতা বাঘৰ চিকাৰ কাঢি় নিয়াৰ আশংকা যথেষ্ট বেছি, আৰু তাৰ বাবে চিতা বাঘে‍ উচ্চ সতৰ্কতা অৱলম্বন কৰিবলগা হয় আৰু চাপত থাকে।[19] সহানুভূতিশীল কাৰ্যকলাপ বৃদ্ধি হোৱাৰ ফলত আন এটা চিকাৰী প্ৰাণী চিকাৰৰ ওচৰলৈ অহাৰ লগে লগে চিতা বাঘ দৌৰিবলৈ সাজু হয়। ২০১৩ চনৰ এক অধ্যয়নত, আনকি শত্ৰুক খেদি নোযোৱা চিতা বাঘৰো চিকাৰ ধৰাৰ পিছত শৰীৰৰ তাপমাত্ৰা বৃদ্ধি পোৱা দেখা গৈছিল আৰু সহানুভূতিশীল কাৰ্য্যকলাপ দেখা পোৱা গৈছিল।[18]

বিতৰণ আৰু বাসস্থান

[সম্পাদনা কৰক]
ইৰাণৰ এটা চিতা

মুকলি ঠাই, সৰু সৰু সমভূমি, অৰ্ধ-মৰুভূমি অঞ্চল আৰু অন্যান্য মুকলি বাসস্থানৰ য'ত চিকাৰ উপলব্ধ তাতেই চিতা বাঘ পোৱা যায়। এছিয়াৰ চিতা বাঘ প্ৰধানকৈ ইৰাণৰ পূব অংশৰ দাশত-ই কাভিৰৰ আশে-পাশে থকা মৰুভূমি অঞ্চলত বাস কৰে। ইয়াৰ ভিতৰত আছে কেৰমান, খোৰাছান, ছেমনান, ইয়াজদ, তেহৰাণ আৰু মাৰ্কাজী প্ৰদেশৰ কিছু অংশ। বেছিভাগ চিতাই পাঁচটা সংৰক্ষিত অঞ্চলত বাস কৰে। সেইবোৰ হ'ল - কাভিৰ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান, টুৰান ৰাষ্ট্ৰিয় উদ্যান, বাফক সুৰক্ষিত অঞ্চল, দাৰ-ই অঞ্জিৰ বন্যপ্ৰাণী আশ্ৰয়, আৰু নয়বন্দান বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষিত অঞ্চল।[5]

১৯৭০-ৰ দশকত ইৰাণত এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ সংখ্যা ১১টা সংৰক্ষিত অঞ্চলত প্ৰায় ২০০টা আছে বুলি অনুমান কৰা হৈছিল। ১৯৯০-ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে ইয়াৰ সংখ্যা ৫০-ৰ পৰা ১০০টা বুলি অনুমান কৰা হৈছিল।[20][21]২০০১ চনৰ পৰা ২০১২ চনৰ ভিতৰত ১৮টা সংৰক্ষিত অঞ্চলত চলোৱা কেমেৰা-ট্ৰেপিং জৰীপৰ যোগেদি‍ ১৫-১৭ পৰিয়ালত মুঠ ৮২টা চিতা বাঘ নথীভুক্ত কৰাৰ লগতে‍ চিনাক্ত কৰা হৈছিল। ইয়াৰ ভিতৰৰ মাত্ৰ ছয়টা চিতা বাঘ তিনি বছৰতকৈ অধিক সময় নথিভুক্ত কৰা হৈছিল। এই সময়ছোৱাত চোৰাং চিকাৰ, পথ দুৰ্ঘটনা আৰু প্ৰাকৃতিক কাৰণত ৪২টা চিতা বাঘৰ মৃত্যু হৈছিল। চিতা বাঘৰ সংখ্যা খণ্ডিত আৰু ইয়াক ছেমনান, উত্তৰ খোৰাছান, দক্ষিণ খোৰাছন, ইয়াজদ, এছফাহান আৰু কেৰমান প্ৰদেশত জীয়াই আছে‍ বুলি জনা যায়।[6]

২০১৮ চনৰ গ্ৰীষ্মকালত ইৰাণ ছেমনান প্ৰদেশৰ টুৰান বন্যপ্ৰাণী আশ্ৰয় শিবিৰত এজনী মাইকী চিতা বাঘ আৰু চাৰিটা পোৱালি দেখা গৈছিল।[22]

পূৰ্বৰ পৰিসৰ

[সম্পাদনা কৰক]
ৰামানুজ প্ৰতাপ সিং দেউৱে‍ ১৯৪৮ চনত মধ্যপ্ৰদেশৰ সৰগুজা ৰাজ্যত ভাৰতৰ শেষৰ তিনিটা চিতা বাঘ গুলীচালনা কৰি মাৰিছিল। তেওঁৰ ব্যক্তিগত সচিবে এই ফটোখন বম্বে নেচাৰেল হিষ্ট্ৰী ছ'চাইটিৰ জাৰ্নেলত প্ৰকাশ কৰিছে‍।[23]

এসময়ত এছিয়াৰ চিতা বাঘ আৰৱ উপদ্বীপ আৰু নিকটৱৰ্তী পূবৰ পৰা ইৰাণ, ককেছাছ, মধ্য এছিয়া, আফগানিস্তান, পাকিস্তানৰ পৰা ভাৰতলৈকে‍ বিস্তৃত আছিল।[24] পশ্চিম আনাতোলিয়া ট্ৰয় আৰু আৰ্মেনিয়াৰ ব্ৰঞ্জ যুগৰ অৱশিষ্টসমূহৰ পৰা এই বিষয়ে জানিব পৰা গৈছে।[25][26] ইয়াক ইয়াৰ পূৰ্বৰ সকলো ঠাইৰ পৰা স্থানীয়ভাৱে বিলুপ্ত বুলি বিবেচনা কৰা হয় আৰু একমাত্ৰ ইৰাণতেই ইহঁত বৰ্তমান বৰ্তি আছে।[27]

ইৰাকত ১৯২৬ চনত বাছৰাৰ পশ্চিম মৰুভূমিত চিতা বাঘ নথিভুক্ত কৰা হৈছিল আৰু ১৯৪৭ বা ১৯৪৮ চনত দেশখনত গাড়ীয়ে খুন্দা মাৰি এটা চিতা বাঘ নিহত কৰাৰ ঘটনাৰ বিষয়ে‍ জানিব পাৰি‍।[28] ১৯৭৩ চনত উত্তৰ ছৌদি আৰৱৰ হাʼইল প্ৰদেশত দুটা চিতা বাঘ হত্যা কৰা হৈছিল।[29] আৰৱ উপদ্বীপৰ উত্তৰ আৰু দক্ষিণ-পূব প্ৰান্তত চিতা বাঘৰ উপস্থিতিৰ বিষয়ে জনা যায় আৰু ১৯৭৪ চনৰ আগতে ছৌদি আৰৱ আৰু কুৱেইটত ইহঁত থকাৰ তথ্য পোৱা গৈছে‍। য়েমেনত ১৯৬৩ চনত ওমানৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সীমান্তৰ ওচৰৰ ৱাডি মিটানত শেষবাৰৰ বাবে চিতা বাঘ দেখা গৈছিল। ওমানৰ ধোফৰ পৰ্বতমালাৰ জিবজাটৰ সমীপত ১৯৭৭ চনত এটা চিতা বাঘ গুলীয়াই হত্যা কৰা হৈছিল।[30]

মধ্য এছিয়াত চিতা বাঘ আৰু সিহঁতৰ খাদ্যৰ অনিয়ন্ত্ৰিত চিকাৰ, তীব্ৰ শীত আৰু ঘাঁহনি পৰা কৃষিভূমিলৈ‍ ৰূপান্তৰিত হোৱাৰ ফলত চিতা বাঘৰ সংখ্যা হ্ৰাস পাইছিল। কুৰি‍ শতিকাৰ আৰম্ভণিত মধ্য এছিয়াত ইয়াৰ বিস্তৃতি‍ যথেষ্ট হ্ৰাস পাইছিল।[12] ১৯৩০ চনত, চিতা কাজাখস্তান আৰু উজবেকিস্তান উষ্টিউৰ্ট মালভূমি আৰু মাংগিশলাক উপদ্বীপ, আৰু কোপেট ডাগ পৰ্বতৰ পাদদেশৰ লগতে‍ ইৰাণ আৰু আফগানিস্তানৰ সীমান্তৱৰ্তী তুৰ্কমেনিস্তান দক্ষিণৰ এটা অঞ্চলত সীমাৱদ্ধ হৈ আছিল। এই অঞ্চলটোত শেষবাৰৰ বাবে ১৯৫৭ চনত তেজেন আৰু মুৰঘাব নদীৰ মাজত চিতা বাঘ দেখা গৈছিল, ১৯৮৩ চনৰ জুলাই মাহত উষ্টিউৰ্ট মালভূমিত আৰু ১৯৮৪ চনৰ নৱেম্বৰত কোপেট ডাগত।[31] বাধিজ ৰাজ্যিক প্ৰকৃতি সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ বিষয়াসকলে ২০১৪ চনলৈকে এই অঞ্চলত এটাও চিতা বাঘ দেখা নাছিল; ইৰাণ আৰু তুৰ্কমেনিস্তানৰ মাজৰ সীমান্তৰ বাধাই ইহঁতৰ বিস্তৃতিত বাধা দিব পাৰে।[32]

আফগানিস্তানত চিতাৰ সংখ্যা ইমানেই হ্ৰাস পাইছে যে ১৯৫০ চনৰ পৰা ইয়াক বিলুপ্ত বুলি গণ্য কৰা হৈছে।[33] দেশখনৰ বজাৰত ১৯৭১ চনত এটা আৰু ২০০৬ চনত আনটো ছাল দেখিবলৈ পোৱা গৈছিল; পিছৰটো সামঙ্গান প্ৰদেশত দেখা গৈছিল বুলি জানিব পৰা গৈছে।[34]

ভাৰতত ৰাজপুতানা, পঞ্জাৱ, সিন্ধু আৰু গংগা দক্ষিণৰ পৰা বংগ হৈ‍ দাক্ষিণাত্য মালভূমিৰ উত্তৰ অংশলৈকে চিতা দেখা গৈছিল। কাইমুৰ জিলা, দৰাহ আৰু ৰাজস্থানৰ অন্যান্য মৰুভূমি অঞ্চলৰ লগতে‍ গুজৰাট আৰু মধ্য ভাৰতৰ কিছু অংশত ইয়াৰ উপস্থিত আছিল।[14] ১৬ শতিকাৰ মাজভাগত আকবৰ দ্য গ্ৰেটক চিতাৰ সৈতে পৰিচয় কৰোৱা হৈছিল আৰু ইয়াক কৃষ্ণসাৰমৃগ, চিংকাৰা আৰু হৰিণ নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। দাবী কৰা অনুসৰি তেওঁৰ ৰাজত্বকালত তেওঁৰ ওচৰত ১,০০০টা চিতা আছিল, কিন্তু এই সংখ্যাটো অতিৰঞ্জিত যেন লাগে‍ কাৰণ ইমানবোৰ জীৱ-জন্তুৰ বাবে আৱাসৰ সা-সুবিধাৰ কোনো প্ৰমাণ নাই, বা প্ৰতিদিনে সিহঁতক পৰ্যাপ্ত মাংস প্ৰদান কৰাৰ সুবিধাও নাছিল।[35] ইতিমধ্যে বনৰীয়া মাতৃৰ পৰা চিকাৰৰ দক্ষতা শিকি অহা প্ৰাপ্তবয়স্ক চিতাক ৰাজকীয় চিকাৰত সহায় কৰাৰ বাবে ফান্দত পেলোৱাটোকো ভাৰতত এই প্ৰজাতিটোৰ দ্ৰুত অৱনতিৰ এটা প্ৰধান কাৰণ কোৱা হয়, কিয়নো বন্দী চিতাৰ পৰা এতিয়ালৈকে মাত্ৰ এটা পোৱালিহে‍ জন্ম হোৱাৰ তথ্যহে আছে। বিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিত ভাৰতত বনৰীয়া এছিয়াৰ চিতা বাঘ দেখিবলৈ‍ পোৱাটো ইমানেই বিৰল আছিল যে ১৯১৮ চনৰ পৰা ১৯৪৫ চনৰ ভিতৰত ভাৰতীয় ৰাজকুমাৰসকলে‍ আফ্ৰিকাৰ পৰা চিতা বাঘ আমদানি কৰিছিল। ভাৰতৰ শেষৰ তিনিটা চিতাক ১৯৪৮ চনত সৰগুজাৰ মহাৰাজে গুলীয়াই হত্যা কৰিছিল। ১৯৫১ চনত উত্তৰ-পশ্চিম ছত্তীশগড়ৰকোৰিয়া জিলাত এজনী মাইকী চিতা বাঘ দেখা পোৱ গৈছিল।[23]

পৰিস্থিতি‍ বিজ্ঞান আৰু আচৰণ

[সম্পাদনা কৰক]

২০০২ চনৰ জানুৱাৰীৰ পৰা ২০০৬ চনৰ মাৰ্চৰ ভিতৰত মিয়াণ্ডাষ্ট বন্যপ্ৰাণী আশ্ৰয় শিবিৰত বেছি সংখ্যক চিতা দেখা গৈছিল। ইহঁতৰ পৰ্যবেক্ষণে‍ কয় যে ইহঁত চিকাৰৰ সময়ত আটাইতকৈ সক্ৰিয়।[36]

২০০৯ চনৰ পৰা ২০১১ চনৰ ভিতৰত প্ৰাপ্ত কেমেৰা-ট্ৰেপিং তথ্যই ইংগিত দিয়ে যে কিছুমান চিতা দীৰ্ঘ দূৰত্ব ভ্ৰমণ কৰে। প্ৰায় ১৫০ কিলোমিটাৰ (৯৩ মাইল) দূৰত্বত থকা আৰু ৰেলপথ আৰু দুটা ঘাইপথৰ দ্বাৰা ছেদ কৰা দুখন সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত এজনী মাইকী চিতা নথিভুক্ত কৰা হৈছিল। তাইৰ তিনিটা মতা পোৱালি আৰু এটা ভিন্ন প্ৰাপ্তবয়স্কক তিনিখন সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত নথিভুক্ত কৰা হৈছিল, যিটোৱে সিহঁতৰ বৃহৎ আৱাসস্থলৰ ইংগিত দিয়ে‍।[37]

আহাৰ

[সম্পাদনা কৰক]
কেপ হেয়াৰৰ সৈতে কুষ্কি

এছিয়াৰ চিতা বাঘে‍ চিংকাৰা, গ'ইটাৰ্ড গেজেল, বনৰীয়া ভেড়া, বনৰীয়া ছাগলী আৰু কেপ হেয়াৰকে ধৰি মধ্যমীয়া আকাৰৰ তৃণভোজী প্ৰাণী চিকাৰ কৰে।[38] খাৰ তুৰান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত চিতা বাঘে‍ বাসস্থানৰ বাবে এক বিস্তৃত পৰিসৰ ব্যৱহাৰ কৰে‍, অৱশ্য‍ে পানীৰ উৎসৰ ওচৰৰ অঞ্চলবোৰ ইহঁত‍ে পছন্দ কৰে। এই বাসস্থান ৬১% বনৰীয়া ভেড়া, ৩৬% ওনাগৰ, আৰু ৩০% গেজেলে‍ অভিলেপ কৰিছে‍।[39]

ভাৰতত পূৰ্বতে প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ চিকাৰ আছিল। ভাৰতত চিতা বিলুপ্ত হোৱাৰ পূৰ্বে সিহেঁত কৃষ্ণসাৰমৃগ, চিংকাৰা আৰু কেতিয়াবা চিতল আৰু নীলগাই খাদ্য হিচাপে গ্ৰহণ কৰিছিল।[40]

প্ৰজনন

[সম্পাদনা কৰক]
১৮৯৭ চনত ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ ধাৰৱাৰত থকা এছিয়াটিক চিতাৰ চৰাইবোৰ

মাইকী চিতা বাঘে‍ সফলতাৰে পোৱালি ডাঙৰ-দীঘল কৰাৰ প্ৰমাণ অতি বিৰল। ইৰাণৰ কেইটামান পৰ্যবেক্ষণত কোৱা হৈছে যে সিহঁত‍ে গোটেই বছৰটোত একৰ পৰা চাৰিটা পোৱালি জন্ম দিয়ে। ২০০৩ চনৰ এপ্ৰিলত এটা গুহাত পোৱা চাৰিটা পোৱালিৰ তে‍তিয়াও চকু বন্ধ আছিল। ২০০৪ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত প্ৰায় ৬-৮ মাহ বয়সৰ এটা চিতা বাঘৰ পোৱালিক কেমেৰা-ট্ৰেপেৰে ৰেকৰ্ড কৰা হৈছিল। প্ৰজননৰ সফলতা নিৰ্ভৰ কৰে চিকাৰৰ উপলব্ধতাৰ ওপৰত।[36]২০১৩ চনৰ অক্টোবৰ মাহত খাৰ তুৰান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত চাৰিটা পোৱালি থকা এজনী চিতা বাঘৰ দৃশ্যগ্ৰহণ কৰা হৈছিল।[41] ২০১৪ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত একেটা ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানতে কেমেৰা ট্ৰেপৰ দ্বাৰা চাৰিটা চিতা বাঘৰ অনুসন্ধান পোৱা গৈছিল আৰু সিহঁতৰ ফটো তোলা হৈছিল।[42] ২০১৫ চনৰ জানুৱাৰী মাহত মিয়াণ্ডাষ্ট বন্যপ্ৰাণী আশ্ৰয় শিবিৰত আন তিনিটা প্ৰাপ্তবয়স্ক এছিয়াৰ চিতা বাঘ আৰু এটি‍ মাইকী পোৱালিৰ সৈতে এজনী চিতা বাঘ দেখা গৈছিল।[43] সেই সময়ত আন এঘাৰটা চিতা বাঘও দেখা গৈছিল, আৰু এমাহৰ পিছত আন চাৰিটা।[44] ২০১৫ চনৰ জুলাই মাহত খাৰ তুৰান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানত পাঁচটা প্ৰাপ্তবয়স্ক চিতা বাঘ আৰু তিনিটা পোৱালি দেখা গৈছিল।[45]

ভাবুকি

[সম্পাদনা কৰক]
ভাৰতৰ মোগল সম্ৰাট আকবৰৰ এখন চিত্ৰ, য'ত স্থানীয়ভাৱে আৱদ্ধ এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ চিকাৰ কৰা হৈছিল, চিএ. ১৬০২

১৯৯৬ চনৰ পৰা আই. ইউ. চি. এন. ৰডে লিষ্ট'ত এছিয়াৰ চিতা বাঘক গুৰুতৰভাৱে বিপন্ন হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে।[3] ১৯৭৯ চনৰ ইৰাণ বিপ্লৱৰ পিছত, বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ কেইবা ছৰ ধৰি ব্যাহত হৈ আছিল। অস্ত্ৰধাৰী বাহনৰ সৈতে সেনাই যুদ্ধাৰ্থ‍ে কৰা পৰিকল্পিত অগ্ৰগতি‍ আৰু স্থানীয় লোকসকলে চিতা বাঘ আৰু চিকাৰৰ প্ৰজাতিসমূহ নিয়ন্ত্ৰণহীনভাৱে চিকাৰ কৰিছিল। বহু অঞ্চলত গজেলৰ জনসংখ্যা হ্ৰাস পাইছিল, আৰু চিতা দূৰৱৰ্তী পাহাৰীয়া বাসস্থানলৈ পিছুৱাই গৈছিল।[5][36]

গজেলৰ সংখ্যা হ্ৰাস পোৱা, অত্যাচাৰ, ভূমি-ব্যৱহাৰৰ পৰিৱৰ্তন, বাসস্থানৰ অৱক্ষয় আৰু বিভাজন, আৰু মৰুভূমিৰ বৃদ্ধিয়ে‍ চিতা বাঘৰ সংখ্যা হ্ৰাস কৰাত অৰিহণা যোগাইছিল।[20][46] হৰিণ চিকাৰ আৰু পশুধনৰ অত্যধিক চৰণৰ ফলত চিকাৰৰ সংখ্যাত প্ৰভাৱ পৰিছে‍ আৰু ইয়াৰ ফলত চিতা বাঘও প্ৰভাৱিত হৈছে‍। পশুপালকসকল তেওঁলোকৰ পশুধনৰ সৈতে সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত প্ৰৱেশ কৰাৰ লগে লগে চিতাৰ চিকাৰ বাহিৰলৈ ওলাই গৈছিল।[38] এজন পশুপালকে মটৰবাইকত দুটা চিতা বাঘৰ পোৱালিসহ এজনী মাইকী চিতা বাঘক খেদি ফুৰিছিল, এটা চিতা বাঘৰ পোৱালি ইমানেই ক্লান্ত হৈ পৰিছিল যে অৱশেষত অৱশ হৈ‍ পৰিছিল। ইৰাণৰ পৰিৱেশ বিভাগৰ বিষয়াসকলে উদ্ধাৰ নকৰালৈকে তেওঁ তাক ধৰি নিজৰ ঘৰত দুসপ্তাহ ধৰি শিকলিৰে বান্ধি ৰাখিছিল।[47]

খনি উন্নয়ন আৰু সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ ওচৰত পথ নিৰ্মাণৰ বাবেও চিতা বাঘ ভাবুকিৰ সন্মুখীন হৈছে।[20] মধ্য আৰু পূব ইৰাণৰ তিনিটা পৃথক অঞ্চলত চিতা বাঘৰ বাসস্থানত কয়লা, তাম আৰু লোহা খনন কৰা হৈছে। অনুমান কৰা হৈছে যে সংৰক্ষিত অঞ্চলৰ বাহিৰৰ কয়লা (নেবেণ্ড) আৰু লোহা (বাফক)ৰ অঞ্চল দুটাত চিতা বাঘৰ সংখ্যা সৰ্বাধিক। খনন নিজেই জনসাধাৰণৰ বাবে প্ৰত্যক্ষ ভাবুকি নহয়; পথ নিৰ্মাণ আৰু তাৰ ফলত হোৱা যাতায়াতৰ ফলত চোৰাং চিকাৰীকে ধৰি মানুহৰ বাবে চিতা বাঘ সুলভ হৈ পৰিছে। আফগানিস্তান আৰু পাকিস্তানৰ ইৰাণৰ সীমান্ত অঞ্চলসমূহ, অৰ্থাৎ বেলুচিস্তান প্ৰদেশ, ইৰাণৰ মধ্য আৰু পশ্চিম অঞ্চলত সক্ৰিয় হৈ থকা সশস্ত্ৰ অপৰাধী আৰু আফিম সৰবৰাহকাৰীৰ প্ৰধান পথ চিতা বাঘৰ বাসস্থানৰ মাজেৰে পাৰ গৈছে‍। সমগ্ৰ মৰুভূমিৰ অনিয়ন্ত্ৰিত চিকাৰক তিনিখন দেশৰ চৰকাৰে কাৰ্যকৰীভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব নোৱাৰে।[20]

পশুধনৰ পালক আৰু চিতা বাঘৰ মাজত হোৱা সংঘাত সংৰক্ষিত অঞ্চলৰ বাহিৰৰ জনসাধাৰণৰ বাবেও ভাবুকিস্বৰূপ হৈছে‍। বহুতো পশুপালকে‍ পশুধনৰ ক্ষতি ৰোধ কৰিবলৈ, বা বাণিজ্য আৰু আমোদ-প্ৰমোদৰ বাবে চিতা বাঘ বধ কৰিছিল।[46] কিছুমান পশুপালকৰ লগত বৃহৎ মেষ্টিফ-ধৰণৰ কুকুৰবোৰ সংৰক্ষিত অঞ্চললৈ যায়। সেই কুকুৰবোৰে ২০১৩ চনৰ পৰা ২০১৬ চনৰ ভিতৰত পাঁচটা চিতা বাঘ বধ কৰিছিল।[48]

২০০৭ চনৰ পৰা ২০১১ চনৰ ভিতৰত, ইয়াজদ প্ৰদেশৰ ট্ৰানজিট পথত বাহনৰ সৈতে হোৱা সংঘৰ্ষত ছয়টা চিতা বাঘ, ১৩টা চিকাৰ আৰু ১২টা পাৰ্চী গজেলৰ মৃত্যু হৈছিল।[49] ২০০১ চনৰ পৰা ২০১৪ চনৰ ভিতৰত পথ দুৰ্ঘটনাত কমেও ১১টা এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ মৃত্যু হৈছিল।[50] ইৰাণৰ পথ নেটৱৰ্কে কম সংখ্যাৰ চিতা বাঘৰ বাবে অতি বিপদৰ সৃষ্টি কৰিছে‍ কাৰণ ই চিতা বাঘৰ সংখ্যাৰ এককসমূহৰ মাজত সংযোগত বাধাৰ সৃষ্টি কৰিছে‍।[51]বাফ্ক সংৰক্ষিত বনাঞ্চলৰ মূল অংশৰ মাজেৰে যোৱা এটা পথ নিৰ্মাণ কাৰ্য বন্ধ কৰাৰ প্ৰচেষ্টা বিফল হৈছিল।[52]১৯৮৭ চনৰ পৰা ২০১৮ চনৰ ভিতৰত ইৰাণত ৫৬টা চিতা বাঘ মানুহৰ বাবে মৃত্যু হৈছিল আৰু ২৬টা চিতা বাঘ পালকে বা তেওঁলোকৰ কুকুৰে হত্যা কৰিছিল।[53]

সংৰক্ষণ

[সম্পাদনা কৰক]
মেৰাজ এয়াৰলাইনছ এয়াৰবাছ এ ৬০০ নতুনত্ব সৈতে

২০০১ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত ইৰাণৰ পৰিৱেশ বিভাগে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ উন্নয়ন কাৰ্যসূচীৰ গ্ল'বেল এনভাইৰনমেণ্ট ফেচিলিটি, বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ সমিতি, আই. ইউ. চি. এন. কেট স্পেচেলিষ্ট গ্ৰুপ, চিতা সংৰক্ষণ পুঁজি আৰু ইৰাণ চিতা সমিতিৰ সহযোগিতাত "এছিয়াটিক চিতা আৰু ইয়াৰ সহযোগী বায়'টাৰ সংৰক্ষণ" প্ৰকল্প আৰম্ভ কৰিছিল।[5]

বন্যপ্ৰাণী সংৰক্ষণ সমিতি আৰু ইৰাণৰ পৰিৱেশ বিভাগৰ কৰ্মীসকলে ২০০৭ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ ৰেডিঅ’ কলাৰিং আৰম্ভ কৰিছিল। জিপিএছ কলাৰ ব্যৱহাৰ কৰি চিতাৰ গতিবিধি নিৰীক্ষণ আৰম্ভ কৰে‍। [54] ইৰাণৰ বিৰুদ্ধে নিষেধাজ্ঞা ফলত কিছুমান প্ৰকল্প, যেনে কেমেৰা ট্ৰেপ আদি লাভ কৰাটো কঠিন হৈ পৰিছে।[41]

কেইটামান অনাথ চিতা বাঘৰ পোৱালিক বন্দী অৱস্থাত ডাঙৰ-দীঘল কৰা হৈছে, যেনে মাৰিটা, যেনে, ২০০২ চনত ন বছৰ বয়সত মৃত্যুবৰণ কৰা মাৰিটা। ২০০৬ চনৰ পৰা তাৰ মৃত্যুৰ দিনটো অৰ্থাৎ ৩১ আগষ্ট তাৰিখটো চিতা বাঘ সংৰক্ষণ দিৱসত পৰিণত হৈছে‍, যিটোৰ দ্বাৰা জনসাধাৰণক সংৰক্ষণৰ কাৰ্যসূচীৰ বিষয়ে অৱগত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়।[55] ইৰাণৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ফুটবল দলে ২০১৪ চনত ঘোষণা কৰিছিল যে ইয়াৰ ২০১৪ ফিফা বিশ্বকাপ আৰু ২০১৫ এএফচি এছিয়ান কাপৰ কিটবোৰ এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ ছবিৰে ছপা কৰা হৈছে যাতে ইয়াৰ সংৰক্ষণৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সজাগতা বৃদ্ধি কৰিব পাৰি।[56][57] ২০১৫ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীত ইৰাণে য়ুজ নামৰ এটা চাৰ্চ ইঞ্জিন মুকলি কৰিছিল, য'ত এটা চিতা বাঘৰ চিহ্ন আছিল।[58] ২০১৫ চনৰ মে' মাহত ইৰাণৰ পৰিৱেশ বিভাগে চিতা বাঘৰ চোৰাং চিকাৰৰ বাবে ১০০ নিযুত ইৰাণিয়ান ট'মানলৈ জৰিমনা চাৰিগুণ কৰাৰ পৰিকল্পনা ঘোষণা কৰিছিল।[59] ২০১৫ চনৰ ছেপ্টেম্বৰ মাহত মেৰাজ এয়াৰলাইন্সে ইয়াৰ সংৰক্ষণ প্ৰচেষ্টাক সমৰ্থন কৰিবলৈ ইৰাণৰ চিতা বাঘৰ নতুন ৰূপৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিল।[60]ইৰাণৰ বিষয়াসকলে যান-বাহন দুৰ্ঘটনাত মৃত্যুৰ সংখ্যা হ্ৰাস কৰিবলৈ বন্যপ্ৰাণী ক্ৰছিং নিৰ্মাণৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিছে।[61]

বন্দী অৱস্থাত

[সম্পাদনা কৰক]
বন্দী চিতা

২০১০ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীত ইৰাণৰ ছেমনান প্ৰদেশৰ "ইৰাণীয় চিতাৰ অৰ্ধ-বন্দী প্ৰজনন আৰু গৱেষণা কেন্দ্ৰ" ত থকা এটা এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ ফটো প্ৰকাশ পাইছিল।[62] আন এক বাতৰি অনুসৰি‍ এই কেন্দ্ৰটোৰ চাৰিওফাল তাঁৰৰ বেৰেৰে সুৰক্ষিত কৰি অৰ্ধ-বন্য পৰিৱেশত প্ৰায় দহটা এছিয়াৰ চিতা বাঘক আশ্ৰয় দিয়া হৈছে‍।[63]

ভেড়া পালকৰ পৰা ২০০৮ চনৰ জানুৱাৰী মাহত প্ৰায় ৭-৮ মহীয়া এটা মতা চিতা বাঘৰ পোৱালি উদ্ধাৰ কৰি বন্দী কৰি ৰখা হৈছিল।[47] মিয়াণ্ডাষ্ট বন্যপ্ৰাণী আশ্ৰয় আৰু তুৰান ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানৰ বন্যপ্ৰাণী বিষয়াসকলে কেইটামান অনাথ চিতা বাঘৰ পোৱালি ডাঙৰ-দীঘল কৰিছে।[63]

২০১৪ চনত বুয়েনোছ আইৰেছ বিশ্ববিদ্যালয় বিজ্ঞানীসকলে প্ৰথমবাৰৰ বাবে এছিয়াৰ চিতা বাঘৰ ক্লোন কৰে‍।[64] ভ্ৰূণটোৰ জন্ম হোৱা নাছিল। ২০১৫ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত শেহতীয়াকৈ পাৰ্ডিছান পাৰ্ক ১৮টা এছীয় চিতা বাঘৰ পোৱলী জন্ম হোৱা বুলি জানিব পৰা গৈছিল।[65]২০২২ চনৰ মে' মাহত, এটা এছিয়াৰ চিতা বাঘে‍ ইৰাণৰ এক সুবিধাজনক ঠাইত তিনিটা মতা পোৱালিৰ জন্ম দিছিল-ইয়াৰ কিছু সময়ৰ পিছতে দুটাৰ মৃত্যু হৈছিল আৰু পিৰোজ একমাত্ৰ জীৱিত আছিল।[66] বন্দী অৱস্থাত থকা উপ-প্ৰজাতিৰ এইটো প্ৰথম প্ৰজনন বুলি জনা যায়। [66] ২০২৩ চনৰ ২৮ ফেব্ৰুৱাৰীত ইৰাণৰ পশু চিকিৎসা চিকিৎসালয়ত বৃক্ক বিকল হৈ পৰাৰ ফলত পিৰোজৰ মৃত্যু হৈছিল বুলি জানিব পৰা গৈছে।[67]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ Jowkar, H.; Hunter, L.; Ziaie, H.; Marker, L.; Breitenmoser-Würsten, C.; Durant, S. (2008). Acinonyx jubatus ssp. venaticus. p. e.T220A13035342. 
  2. ↑ সাঁচ:MSW3 Wozencraft
  3. ↑ 3.0 3.1 Jowkar, H., Hunter, L., Ziaie, H., Marker, L., Breitenmoser-Wursten, C. & Durant, S. (2008). "Acinonyx jubatus ssp. venaticus.". https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2008.RLTS.T220A13035342.en.। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 November 2024. 
  4. ↑ 4.0 4.1 Charruau, P.; Fernandes, C.; Orozco-Terwengel, P.; Peters, J.; Hunter, L.; Ziaie, H.; Jourabchian, A.; Jowkar, H. et al. (2011). "Phylogeography, genetic structure and population divergence time of cheetahs in Africa and Asia: evidence for long-term geographic isolates". Molecular Ecology খণ্ড 20 (4): 706–724. doi:10.1111/j.1365-294X.2010.04986.x. PMID 21214655. 
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Farhadinia, M.S. (2004). "The last stronghold: cheetah in Iran". Cat News খণ্ড 40: 11–14. Archived from the original on 21 December 2019. https://web.archive.org/web/20191221205021/http://www.wildlife.ir/Files/library/IranianCheetah_Farhadinia2004.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 December 2012. 
  6. ↑ 6.0 6.1 Farhadinia, M.S.; Hunter, L.T.; Jourabchian, A.; Hosseini-Zavarei, F.; Akbari, H.; Ziaie, H.; Schaller, G.B.; Jowkar, H. (2017). "The critically endangered Asiatic cheetah Acinonyx jubatus venaticus in Iran: a review of recent distribution, and conservation status". Biodiversity and Conservation খণ্ড 26 (5): 1–20. doi:10.1007/s10531-017-1298-8. 
  7. ↑ Khalatbari, L.; Jowkar, H.; Yusefi, G. H.; Brito, J. C.; Ostrowski, S. (2017). "The current status of Asiatic cheetah in Iran". Cat News খণ্ড 66: 10−13. 
  8. ↑ "Iran says only 12 Asiatic cheetahs left in the country". The Times of Israel. 2022. Archived from the original on 10 January 2022. https://web.archive.org/web/20220110082914/https://www.timesofisrael.com/iran-says-only-12-asiatic-cheetahs-left-in-the-country/. 
  9. ↑ "Protecting the Asiatic Cheetah". IUCN National Committee of the Netherlands. 2023. https://www.iucn.nl/en/story/protecting-the-asiatic-cheetah-in-iran-meet-morteza-pourmirzai/. 
  10. ↑ Griffith, E. (1821). "Felis venatica". General and particular descriptions of the vertebrated animals, arranged conformably to the modern discoveries and improvements in zoology. Order Carnivora. প্ৰকাশক London: Baldwin, Cradock and Joy. https://archive.org/details/generalparticula00grif/page/n149. 
  11. ↑ Hollister, N. (1911). "The nomenclature of the Cheetahs". Proceedings of the Biological Society of Washington খণ্ড 24: 225–226. https://archive.org/stream/cbarchive_48772_proceedingsofthebiologicalsoci1882/proceedingsofthebiologicalsoci1882#page/n3/mode/2up. 
  12. ↑ 12.0 12.1 Heptner, V. G.; Sludskij, A. A. (1992) [1972]. "Cheetah, Pardus". Mlekopitajuščie Sovetskogo Soiuza. Moskva: Vysšaia Škola [Mammals of the Soviet Union]. ((Volume II, Part 2. Carnivora (Hyaenas and Cats))). প্ৰকাশক Washington DC: Smithsonian Institution and the National Science Foundation. পৃষ্ঠা. 702–733. https://archive.org/stream/mammalsofsov221992gept#page/702/mode/2up. 
  13. ↑ Rai, N.; Verma, S.K.; Gaur, A.; Iliescu, F.M.; Thakur, M.; Golla, T.R.; Chandra, K.; Prakash, S. et al. (2020). "Ancient mtDNA from the extinct Indian cheetah supports unexpectedly deep divergence from African cheetahs". Scientific Reports খণ্ড 10 (10): 4618. doi:10.1038/s41598-020-60751-7. PMID 32165662. 
  14. ↑ 14.0 14.1 Pocock, R. I. (1939). "Acinonyx jubatus". The Fauna of British India, including Ceylon and Burma. Mammalia. – Volume 1. প্ৰকাশক London: Taylor and Francis Ltd.. পৃষ্ঠা. 324–330. https://archive.org/stream/PocockMammalia1/pocock1#page/n405/mode/2up. 
  15. ↑ Lehnert, Erin R.. "Acinonyx jubatus (cheetah)" (en ভাষাত). Animal Diversity Web. Archived from the original on 2022-02-03. https://web.archive.org/web/20220203095502/https://animaldiversity.org/accounts/Acinonyx_jubatus/। আহৰণ কৰা হৈছে: 2022-02-03. 
  16. ↑ Hildebrand, M. (1959). "Motions of the running cheetah and horse". Journal of Mammalogy খণ্ড 40 (4): 481–495. doi:10.2307/1376265. 
  17. ↑ Taylor, C. R.; Rowtree, V. J. (1973). "Temperature regulation and heat balance in running cheetahs: a strategy for sprinters?". American Journal of Physiology খণ্ড 224 (4): 848–852. doi:10.1152/ajplegacy.1973.224.4.848. PMID 4698801. 
  18. ↑ 18.0 18.1 Hetem, R.; Mitchell, D.; de Witt, B. A.; Fick, L. G.; Meyer, L. C. R.; Maloney, S. K.; Fuller, A. (2013). "Cheetah do not abandon hunts because they overheat". Biology Letters খণ্ড 9 (5): 1–5. doi:10.1098/rsbl.2013.0472. PMID 23883578. 
  19. ↑ Phillips, J. A. (1993). "Bone consumption by cheetahs at undisturbed kills: evidence for a lack of focal-palatine erosion". Journal of Mammalogy খণ্ড 74 (2): 487–492. doi:10.2307/1382408. 
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 20.3 Asadi, H. (1997). The environmental limitations and future of the Asiatic cheetah in Iran. Unpublished project progress report. Archived from the original on 26 May 2020. https://web.archive.org/web/20200526232106/http://www.catsg.org/cheetah/05_library/5_3_publications/A/Asadi_1997_Environmental_limitations_and_future_of_Asiatic_cheetah_in_Iran.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 31 December 2012. 
  21. ↑ Jourabchian, A.R., Farhadinia, M.S. (2008). Final report on Conservation of the Asiatic cheetah, its natural habitats and associated biota in Iran.. Project Number IRA/00/G35 (GEF/UNDP/DoE), Tehran, Iran.. 
  22. ↑ Tasnim News Agency (2018). "Family of Iranian Cheetahs Observed in Semnan Wildlife National Park (+Video)". Tasnim News Agency. 
  23. ↑ 23.0 23.1 Divyabhanusinh (1999). The End of a Trail: the Cheetah in India. Banyan Books, New Delhi. 
  24. ↑ Nowell, K.; Jackson, P. (1996). "Asiatic cheetah". Wild Cats: Status Survey and Conservation Action Plan. প্ৰকাশক Gland, Switzerland: IUCN/SSC Cat Specialist Group. পৃষ্ঠা. 41–44. ISBN 978-2-8317-0045-8. Archived from the original on 7 August 2007. http://carnivoractionplans1.free.fr/wildcats.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 17 June 2017. 
  25. ↑ Kurten, B. (2017). Pleistocene mammals of Europe. Routledge. পৃষ্ঠা. 89–90. 
  26. ↑ Manaseryan, N. (2017). "Carnivora mammals of the Holocene in Armenia". In Mashkour, M.. Archaeozoology of the Near East. Oxbow Books. পৃষ্ঠা. 76–87. 
  27. ↑ . 2015. 
  28. ↑ Hatt, R. (1959). "Acinonyx jubatus venaticus Griffith". The mammals of Iraq. প্ৰকাশক Ann Arbour: Museum of Zoology, University of Michigan. পৃষ্ঠা. 51–52. https://deepblue.lib.umich.edu/bitstream/handle/2027.42/56350/MP106.pdf#page=55. 
  29. ↑ Nader, I. A. (1989). "Rare and endangered mammals of Saudi Arabia". In Abu-Zinada, A. H.. Wildlife conservation and development in Saudi Arabia: proceedings of the first symposium, Riyadh, February 1987. 3. প্ৰকাশক Riyadh: National Commission for Wildlife Conservation and Development Publishing. পৃষ্ঠা. 220–233. Archived from the original on 26 January 2019. http://www.catsg.org/cheetah/05_library/5_3_publications/N_and_O/Nader_1989_Rare_and_endangered_mammals_of_Saudi_Arabia.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 January 2019. 
  30. ↑ Harrison, D. L. (1968). "Genus Acinonyx Brookes, 1828". The mammals of Arabia. Volume II: Carnivora, Artiodactyla, Hyracoidea. প্ৰকাশক London: Ernest Benn Limited. পৃষ্ঠা. 308–313. Archived from the original on 25 December 2021. http://www.catsg.org/cheetah/05_library/5_3_publications/H/Harrison_1968_Mammals_of_Arabia_-_The_cheetah.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 20 December 2018. 
  31. ↑ Mallon, D. P. (2007). "Cheetahs in Central Asia: A historical summary". Cat News (46): 4–7. Archived from the original on 13 June 2017. https://web.archive.org/web/20170613132648/http://www.catsg.org/cheetah/05_library/5_3_publications/M/Mallon_2007_History_of_cheetahs_in_Central_Asia.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 22 December 2009. 
  32. ↑ Kaczensky, P.; Linnell, J. D. C. (2014). Rapid assessment of the mammalian community of the Badhyz Ecosystem, Turkmenistan, October 2014. প্ৰকাশক Trondheim, Norway: Norwegian Institute for Nature Research. 
  33. ↑ Habibi, K. (2003). Mammals of Afghanistan. প্ৰকাশক Coimbatore, India: Zoo Outreach Organisation, USFWS. 
  34. ↑ Manati, A. R.; Nogge, G. (2008). "Cheetahs in Afghanistan". Cat News (49): 18. Archived from the original on 26 January 2019. https://web.archive.org/web/20190126000929/http://www.catsg.org/cheetah/01_information/1_3_periodical-reports/cat-news/Cat_News_49_2008_Cheetah_skin_in_Afghanistan.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 25 January 2019. 
  35. ↑ Thapar, V.; Thapar, R.; Ansari, Y. (2013). Exotic Aliens: The Lion and the Cheetah in India. প্ৰকাশক New Delhi: Aleph Book Company. 
  36. ↑ 36.0 36.1 36.2 Farhadinia, M.S. (2007). Ecology and conservation of the Asiatic cheetah in Miandasht Wildlife Refuge, Iran. প্ৰকাশক Tehran: Iranian Cheetah Society. 
  37. ↑ Farhadinia, M.S.; Akbari, H.; Mousavi, S.J.; Eslami, M.; Azizi, M.; Shokouhi, J.; Gholikhani, N.; Hosseini-Zavarei, F. (2013). "Exceptionally long movements of the Asiatic cheetah Acinonyx jubatus venaticus across multiple arid reserves in central Iran". Oryx খণ্ড 47 (3): 427–430. doi:10.1017/S0030605313000641. 
  38. ↑ 38.0 38.1 Farhadinia, M.S.; Hosseini-Zavarei, F.; Nezami, B.; Harati, H.; Absalan, H.; Fabiano, E.; Marker, L. (2012). "Feeding ecology of the Asiatic cheetah Acinonyx jubatus venaticus in low prey habitats in northeastern Iran: Implications for effective conservation". Journal of Arid Environments খণ্ড 87: 206–211. doi:10.1016/j.jaridenv.2012.05.002. 
  39. ↑ Nazeri, M.; Madani, N.; Kumar, L.; Mahiny, A.S.; Kiabi, B.H. (2015). "A geo-statistical approach to model Asiatic cheetah, onager, gazelle and wild sheep shared niche and distribution in Turan biosphere reserve-Iran". Ecological Informatics খণ্ড 29 (29): 25–32. doi:10.1016/j.ecoinf.2015.06.008. 
  40. ↑ Lydekker, R. A. (1894). "The Hunting Leopard (Cynaelurus jubatus)". The Royal Natural History. 1. প্ৰকাশক London and New York: Frederick Warne & Co. পৃষ্ঠা. 442–446. https://archive.org/details/royalnaturalhist02unse_0/page/442/mode/2up. 
  41. ↑ 41.0 41.1 . 23 October 2013. Archived from the original on 13 January 2021. https://web.archive.org/web/20210113091738/https://www.theguardian.com/environment/2013/oct/23/asiatic-cheetahs-iran-conservationists. 
  42. ↑ . 28 December 2014. Archived from the original on 3 January 2015. https://web.archive.org/web/20150103072253/http://en.mehrnews.com/detail/News/105252. 
  43. ↑ . 7 January 2015. Archived from the original on 17 January 2015. https://web.archive.org/web/20150117024420/http://en.mehrnews.com/detail/News/105416. 
  44. ↑ . 21 January 2015. Archived from the original on 7 July 2015. https://web.archive.org/web/20150707123515/http://en.mehrnews.com/news/105655/Female-Asiatic-cheetah-3-cubs-sighted-in-Turan-National-Park. 
  45. ↑ . 3 July 2015. Archived from the original on 4 July 2015. https://web.archive.org/web/20150704191718/http://en.mehrnews.com/news/108336/8-Asiatic-cheetahs-spotted-in-Shahroud. 
  46. ↑ 46.0 46.1 Rastegar, H. (2009). "Biodiversity of last Asiatic Cheetahs (Acinonyx jubatus venaticus) in Bafgh and Ariz Protected Area, Iran". Journal of Environmental Research and Development খণ্ড 3 (3): 639–644. 
  47. ↑ 47.0 47.1 Jowkar, H.; Ostrowski, S.; Hunter, L. (2008). "Asiatic Cheetah cub recovered from a poacher in Iran". Cat News (48): 13. https://www.researchgate.net/publication/303381959. 
  48. ↑ Croke (2016). "Saving the desert Cheetahs of Iran". Archived from the original on 15 August 2019. https://web.archive.org/web/20190815131452/http://thewildlife.wbur.org/2016/03/24/saving-the-desert-cheetahs-of-iran/. 
  49. ↑ Mohammadi, A.; Kaboli, M. (2016). "Evaluating Wildlife–Vehicle Collision Hotspots Using Kernel-Based Estimation: a Focus on the Endangered Asiatic Cheetah in Central Iran". Human–Wildlife Interactions খণ্ড 10 (1): 103–109. doi:10.26077/0xjd-az08. 
  50. ↑  (Report). 2014. 
  51. ↑ Moqanaki, E.M.; Cushman, S.A. (2017). "All roads lead to Iran: predicting landscape connectivity of the last stronghold for the critically endangered Asiatic cheetah". Animal Conservation খণ্ড 20 (1): 29–41. doi:10.1111/acv.12281. 
  52. ↑ Parchizadeh, J.; Belant, J.L. (2021). "Human-caused mortality of large carnivores in Iran during 1980–2021". Global Ecology and Conservation খণ্ড 27: e01618. doi:10.1016/j.gecco.2021.e01618. 
  53. ↑ Parchizadeh, J. & Belant, J.L. (June 2021). "Human-caused mortality of large carnivores in Iran during 1980–2021". Global Ecology and Conservation খণ্ড 27 - e01618. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2351989421001682?via%3Dihub. 
  54. ↑ Hunter, L.; Jowkar, H.; Ziaie, H.; Schaller, G.; Balme, G.; Walzer, C.; Ostrowski, S.; Zahler, P. et al. (2007). "Conserving the Asiatic cheetah in Iran: launching the first radio-telemetry study". Cat News খণ্ড 46: 8–11. 
  55. ↑ NASSER KARIMI. "Iran tries to save Asiatic cheetah from extinction". Archived from the original on 11 December 2014. https://web.archive.org/web/20141211151258/http://bigstory.ap.org/article/iran-tries-save-asiatic-cheetah-extinction। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 November 2024. 
  56. ↑ Babry, M. R. (2014). "Iran's World Cup kits unveiled [PHOTOS"]. Persian Football. Archived from the original on 3 February 2014. https://web.archive.org/web/20140203073932/http://www.persianfootball.com/news/2014/02/01/irans-world-cup-kit-unveiled-photos/। আহৰণ কৰা হৈছে: 29 March 2023. 
  57. ↑ "Iran’s World Cup kits unveiled [PHOTOS"]. http://www.persianfootball.com/news/2014/02/01/irans-world-cup-kit-unveiled-photos/। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 November 2024. 
  58. ↑ . 16 February 2015. Archived from the original on 29 January 2020. https://web.archive.org/web/20200129112807/https://www.ibtimes.co.uk/iran-launches-own-search-engine-yooz-beat-internet-related-sanctions-1488112. 
  59. ↑ . 2015. Archived from the original on 17 January 2016. https://web.archive.org/web/20160117125410/http://www.tehrantimes.com/index_View.asp?code=246941. 
  60. ↑ . 2015. Archived from the original on 11 February 2017. https://web.archive.org/web/20170211155715/http://www.euronews.com/2015/09/18/efforts-to-save-the-iranian-cheetah-take-off. 
  61. ↑ . 2016. Archived from the original on 2 December 2020. https://web.archive.org/web/20201202090304/https://www.latimes.com/world/la-fg-iran-cheetah-snap-story.html. 
  62. ↑ "Photos: Saving the Iranian Cheetah from Extinction". http://www.payvand.com/news/10/feb/1266.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 23 November 2024. 
  63. ↑ 63.0 63.1 Karimi (2014). "Iran tries to save Asiatic cheetah from extinction". Archived from the original on 11 December 2014. https://web.archive.org/web/20141211151258/http://bigstory.ap.org/article/iran-tries-save-asiatic-cheetah-extinction. 
  64. ↑ Moro, L. N.; Veraguas, D.; Rodriguez-Alvarez, L.; Hiriart, M. I.; Buemo, C.; Sestelo, A.; Salamone, D. (2015). "212 Interspecific Cloning and Embryo Aggregation Influence the Expression of oct4, nanog, dox2, and cdx2 in Cheetah and Domestic Cat Blastocysts". Reproduction, Fertility and Development খণ্ড 27 (1): 196. doi:10.1071/RDv27n1Ab212. 
  65. ↑ . 2015. Archived from the original on 10 December 2015. https://web.archive.org/web/20151210194638/http://www.payvand.com/news/15/dec/1035.html. 
  66. ↑ 66.0 66.1 . 2022. Archived from the original on 29 December 2022. https://web.archive.org/web/20221229120730/https://edition.cnn.com/2022/05/11/world/asiatic-cheetah-cubs-born-in-captivity-scn/index.html. 
  67. ↑ "Iranian cheetah cub 'Pirouz' dies in veterinary hospital". 2023. Archived from the original on 28 February 2023. https://web.archive.org/web/20230228062012/https://en.mehrnews.com/news/197919/Iranian-cheetah-cub-Pirouz-dies-in-veterinary-hospital। আহৰণ কৰা হৈছে: 28 February 2023. 
"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=এছি‍য়াৰ_চিতা&oldid=447991"ৰ পৰা অনা হৈছে