সমললৈ যাওক

অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ

আন্তঃৱিকি লিংক সম্পাদনা কৰক
অসমীয়া ৱিকিপিডিয়াৰ পৰা
(অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ পৰা পুনঃনিৰ্দেশিত)
অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ
ৰাজ্য
অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ ৰাজ্য
শ্ৰী ভেঙ্কটেশ্বৰা স্বামী মন্দিৰ
উন্দাভল্লি গুহা
ধ্যান বুদ্ধ মূৰ্তি
সতীশ ধৱন মহাকাশ কেন্দ্ৰ
আৰকু উপত্যকা
লেপাক্ষীৰ নন্দী
বিশাখাপট্টনম বন্দৰ
ব্যুৎপত্তি: "অন্ধ্ৰসকলৰ প্ৰদেশ"
মূলমন্ত্ৰ(সমূহ): 
সত্যমেৱ জয়তে (সংস্কৃত)
"কেৱল সত্যেই জয়ী হয়"
জাতীয় সংগীত: মা তেলুগু তল্লিকি (তেলুগু)
অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ অৱস্থান
স্থানাংক: 16°31′N 80°31′E / 16.51°N 80.52°E / 16.51; 80.52স্থানাংক: 16°31′N 80°31′E / 16.51°N 80.52°E / 16.51; 80.52
কালি
 • ৰাজ্য
 ১,৬২,৯৭০ বৰ্গকিমি (৬২,৯২০ বৰ্গমাইল)
 • স্থান ৭ম
উচ্চতা
 ২৬৯ মিটাৰ (৮৮৩ ফুট)
সৰ্বোচ্চ উচ্চতা
(আৰ্মা কণ্ডা)
 ১,৬৮০ মিটাৰ (৫,৫১০ ফুট)
জনসংখ্যা
 (২০১১)Neutral increase[1][2]
 • ৰাজ্য
 ৪,৯৫,৭৭,১০৩
 • স্থান ১০ম
 • নগৰ
 ২৯.৪৭% (১৪৬১০৩৭২)
 • গ্ৰাম্য
 ৭০.৫৩% (৩৪৯৬৬৭৩০)

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ দক্ষিণ ভাৰতৰ পূব উপকূলৰ এখন ৰাজ্য। ই দেশৰ সপ্তম বৃহত্তম ৰাজ্য আৰু দশম সৰ্বাধিক জনবহুল ৰাজ্য। তেলেগু ৰাজ্যখনৰ সৰ্বাধিক প্ৰচলিত ভাষা, লগতে ইয়াৰ চৰকাৰী ভাষা। অমৰাৱতী ৰাজ্যৰ ৰাজধানী, আনহাতে আটাইতকৈ ডাঙৰ চহৰখন হৈছে বিশাখাপট্টনম। উত্তৰ-পূবে ওড়িশা, উত্তৰে ছত্তীশগড়, দক্ষিণ-পশ্চিমে কৰ্ণাটক, দক্ষিণে তামিলনাডু, উত্তৰ-পশ্চিমে তেলেংগানা আৰু পূবে বংগোপ সাগৰৰ সৈতে অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ সীমা ভাগ। প্ৰায় ৯৭৪ কিলোমিটাৰ (৬০৫ মাইল) ইয়াৰ ভাৰতৰ ভিতৰতে দ্বিতীয় দীঘলীয়া উপকূল।

প্ৰত্নতাত্ত্বিক প্ৰমাণে ইংগিত দিয়ে যে অন্ধ্ৰপ্ৰদেশত আৰম্ভণিৰ প্ৰাচীন হ’মিনিনৰ পৰা আৰম্ভ কৰি নৱপ্ৰস্তৰ যুগৰ বসতিলৈকে ২ লাখ ৪৭ হাজাৰ বছৰতকৈও অধিক সময় ধৰি অবিৰতভাৱে বসতি হৈ আহিছে। অন্ধ্ৰসকলৰ বিষয়ে আটাইতকৈ প্ৰাচীন উল্লেখ ঋগবেদৰ আইতাৰেয় ব্ৰাহ্মণ ( খ্ৰীষ্টপূৰ্ব প্ৰায়  ৮০০ ) ত পোৱা যায়। খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৩০০ চনৰ আশে-পাশে গোদাবৰী আৰু কৃষ্ণ নদীৰ বদ্বীপত বাস কৰা অন্ধ্ৰসকল ভয়ংকৰ সামৰিক শক্তিৰ বাবে বিখ্যাত আছিল— উপমহাদেশখনৰ মৌৰ্য সাম্ৰাজ্যৰ পিছতে দ্বিতীয় স্থানত। প্ৰথম প্ৰধান অন্ধ্ৰ ৰাজনীতি আছিল সতবাহন বংশ (খ্ৰীষ্টপূৰ্ব দ্বিতীয় শতিকা–খ্ৰীষ্টপূৰ্ব দ্বিতীয় শতিকা) যিয়ে সমগ্ৰ ডেকান মালভূমি আৰু আনকি পশ্চিম আৰু মধ্য ভাৰতৰ দূৰৱৰ্তী অঞ্চলতো শাসন কৰিছিল। তেওঁলোকে ৰোমান সাম্ৰাজ্যৰ সৈতে বাণিজ্যিক সম্পৰ্ক স্থাপন কৰে, আৰু তেওঁলোকৰ ৰাজধানী ধনকটক, খ্ৰীষ্টীয় দ্বিতীয় শতিকাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ আটাইতকৈ সমৃদ্ধিশালী চহৰ আছিল। তাৰ পিছৰ প্ৰধান বংশসমূহৰ ভিতৰত বিষ্ণুকুণ্ডিন, পূব চালুক্য, কাকতীয়া, বিজয়নগৰ সাম্ৰাজ্য, কুতুব শ্বাহী, তাৰ পিছত ব্ৰিটিছ শাসন হয়। ১৯৫৬ চনত ই তেলেংগানাৰ সৈতে একত্ৰিত হৈ পূৰ্বৰ হায়দৰাবাদ ৰাজ্যৰ তেলেগু ভাষা কোৱা অঞ্চলসমূহক সামৰি অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ গঠন কৰে। ২০১৪ চনত ইয়াৰ পূৰ্বৰ ৰূপলৈ ঘূৰি আহে, যেতিয়া ইয়াৰ পৰা নতুন ৰাজ্য তেলেংগানাখন দুভাগত বিভক্ত হয়।

পূব ঘাটে উপকূলীয় সমভূমিক পেনেপ্লেইনৰ পৰা পৃথক কৰে। প্ৰধান নদীসমূহৰ ভিতৰত কৃষ্ণ, গোদাবৰী, টুংগাভদ্ৰা আৰু পেন্না। ভাৰতৰ চূণশিলৰ প্ৰায় এক তৃতীয়াংশ মজুত আৰু বেৰাইট আৰু গ্ৰেনাইটৰ উল্লেখযোগ্য নিক্ষেপ অন্ধ্ৰ প্ৰদেশত আছে। কৃষি আৰু আনুষংগিক কাৰ্য্যকলাপত ৬২.১৭% জনসংখ্যাই কাম কৰে, ধান প্ৰধান শস্য। ভাৰতৰ মাছ উৎপাদনৰ ৩০% এই ৰাজ্যখনে অৰিহণা যোগায় আৰু দেশৰ সাগৰীয় খাদ্য ৰপ্তানিৰ ৩৫% ভাগ ৰাজ্যখনে অৰিহণা যোগায়। তিৰুপতি জিলাৰ শ্ৰীহৰিকোটা দ্বীপত অৱস্থিত শ্ৰীহৰিকোটা ৰেঞ্জে ভাৰতৰ প্ৰাথমিক উপগ্ৰহ উৎক্ষেপণ কেন্দ্ৰ হিচাপে কাম কৰে।

অন্ধ্ৰত দক্ষিণ ভাৰতীয়, শ্ৰীলংকা, আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ শিল্পক প্ৰভাৱিত কৰা প্ৰাচীন ভাৰতীয় শিল্প শৈলী অমৰাৱতী স্কুল অৱ আৰ্টৰ জন্মস্থান। ইয়াৰ উপৰিও ভাৰতৰ অন্যতম শাস্ত্ৰীয় নৃত্য কুচিপুডী, কেইবাজনো প্ৰখ্যাত কৰ্ণাটিক সংগীত সুৰকাৰৰ সৃষ্টি কৰিছে। ৰাজ্যখনত তিৰুমালাৰ ভেংকটেশ্বৰ মন্দিৰ আৰু আৰাকু উপত্যকাকে ধৰি বিশিষ্ট তীৰ্থ কেন্দ্ৰ আৰু প্ৰাকৃতিক আকৰ্ষণৰ বৈশিষ্ট্য আছে। ভৌগোলিক সূচক (জি আই) পঞ্জীয়ন থকা উল্লেখযোগ্য সামগ্ৰীসমূহৰ ভিতৰত আছে তিৰুপতি লাড্ডু, বংগনাপল্লে আম, কণ্ডাপল্লী খেলনা, ধৰ্মবৰাম শাৰী, আৰু পূথাৰেকুলু।

উৎপত্তি

[সম্পাদনা কৰক]

ঋগ্বেদৰ ঐতৰেয় ব্ৰাহ্মণত (প্ৰায় খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৮০০-৫০০) আন্ধ্ৰসকলক ঋষি বিশ্বামিত্ৰৰ বংশধৰ হিচাপে উল্লেখ কৰা হৈছে।[10] আন্ধ্ৰসকলক আৰ্য বসতিৰ সিমানত বসবাস কৰা অনাৰ্য জনগোষ্ঠী হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছিল।[11][12] এই অঞ্চল শাসন কৰা প্ৰাচীনতম ৰাজবংশ শাতবাহনসকলক 'আন্ধ্ৰ', 'আন্ধ্ৰজাতীয়', আৰু 'আন্ধ্ৰভৃত্য' বুলি পৌৰাণিক সাহিত্যত উল্লেখ কৰা হৈছে। 'আন্ধ্ৰ' শব্দটো উপজাতি আৰু অঞ্চল দুইটাৰেই নাম হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।[13] আন্ধ্ৰসকল বসবাস কৰা অঞ্চলটো 'আন্ধ্ৰদেশ' নামেৰে জনাজাত আছিল।[14]

জনসংখ্যা

[সম্পাদনা কৰক]

২০১১ চনৰ ভাৰতৰ লোকপিয়ল অনুসৰি, অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ লোকসংখ্যা ৪,৯৫৭৭,১০৩ আছিল, জনঘনত্ব ৩০৪ প্ৰতি বৰ্গ কিলোমিটাৰ (790 /বৰ্গ মাইল)। মুঠ জনসংখ্যাৰ ৭০.৫৩% গাঁও আৰু ২৯.৪৭% চহৰত বাস কৰে।[2] ৰাজ্যখনত ১৭.০৮% অনু সূচীত জাতি (SC) আৰু ৫.৫৩% সূচীত জনজাতি (ST) আছে।[15] ০-৬ বছৰ বয়সৰ শিশুৰ সংখ্যা ৫,২২২,৩৮৪, যি মুঠ জনসংখ্যাৰ ১০.৬%।[16] অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ লিংগ অনুপাত প্ৰতি ১০০০ পুৰুষত ৯৯৭ গৰাকী মহিলা, যি ৰাষ্ট্ৰীয় গড় ৯২৬তকৈ বেছি। ৰাজ্যখনৰ সাক্ষৰতা হাৰ ৬৭.৩৫%। পূৰ্বৰ পশ্চিম গোদাৱৰী জিলাৰ সাক্ষৰতা হাৰ সৰ্বাধিক ৭৪.৩২% আৰু পূৰ্বৰ বিজয়নগৰ জিলাৰ সৰ্বনিম্ন ৫৮.৮৯%।[2]

২০২২ চনৰ মানব উন্নয়ন সূচক (HDI) হৈছে ০.৬৪২।[7] ১ জানুৱাৰী  ২০২৩ (2023 -01-01) অনুসৰি, ৰাজ্যখনত মুঠ ৩,৯৯,৮৪,৮৬৮ গৰাকী ভোটাৰ, য'ত ৩,৯২৪ গৰাকী তৃতীয় লিংগৰ অন্তৰ্ভুক্ত। কূৰ্ণূল জিলাত ভোটাৰ সংখ্যা সৰ্বাধিক ১,৯৪২,২৩৩ আৰু অল্লুৰি সীতাৰাম ৰাজু জিলাত সৰ্বনিম্ন ৭২৯,০৮৫।[17]

ৰাজ্যখনৰ প্ৰথম চৰকাৰী ভাষা তেলুগু আৰু দ্বিতীয় চৰকাৰী ভাষা উৰ্দু।[3] প্ৰায় ৯০% লোকৰ মাতৃভাষা তেলুগু।[টোকা 1][18] সীমান্ত অঞ্চলত তামিল, কন্নড, আৰু ওড়িয়া ভাষা কোৱা হয়। লাম্বাডী আৰু বিভিন্ন উপজাতীয় ভাষা সূচীত জনজাতিসকলে ব্যৱহাৰ কৰে।[19] ২০১৯ চনৰ চতুৰ্থৰ্ষিক ভাৰতীয় পাঠক জৰিপ অনুসৰি, ১২ বছৰৰ ওপৰৰ জনসংখ্যাৰ ১৯% ইংৰাজী পঢ়ি আৰু বুজিব পাৰে।[20]

ধৰ্ম

[সম্পাদনা কৰক]

২০১১ চনৰ লোকসংখ্যা অনুসৰি, ৰাজ্যখনত হিন্দু (৯০.৮৯%), ইছলাম (৭.৩০%) আৰু খ্ৰীষ্টান (১.৩৮%) ধৰ্মবিশ্বাসী লোকৰ সংখ্যা অধিক।[21] তিৰুপতিস্থ ভেঙ্কটেশ্বৰ মন্দিৰ, তিৰুমালা, শ্ৰীশৈলমস্থিত মল্লিকাৰ্জুন মন্দিৰ, বিজয়ৱাডাস্থ কণক দুৰ্গা মন্দিৰ, আৰু সিমহাচলমস্থিত বৰাহ লক্ষ্মী নৰসিংহ মন্দিৰ ইত্যাদি জনপ্ৰিয় হিন্দু তীৰ্থস্থান।[22] আমৰাবতী আৰু নাগাৰ্জুনকোণ্ডাস্থিত বৌদ্ধ স্থানসমূহো বিখ্যাত।[23]

জাতিগত বিভাজন

[সম্পাদনা কৰক]

অন্ধ্ৰপ্ৰদেশত সূচীত জাতি (SC)ৰ ৫৯টা, সূচীত জনজাতি (ST)ৰ ৩৪টা, আৰু OBCৰ ১০৪টা উপশ্ৰেণী আছে।[24][25][26] কোমতি, তেলুগু ব্ৰাহ্মণ, কাম্মা, কাপু, ৰাজু, ৰেড্ডি, আৰু বেলামা আদি জাতিসমূহ আগশাৰীৰ জাতি হিচাপে গণ্য।[27][28]

শিক্ষা

[সম্পাদনা কৰক]
অন্ধ্ৰ বিশ্ববিদ্যালয়, বিশাখাপত্তনম

প্ৰাথমিক আৰু মধ্যম শিক্ষা ৰাজ্য চৰকাৰৰ স্কুল শিক্ষা বিভাগৰ অধীনস্থ চৰকাৰী আৰু ব্যক্তিগত বিদ্যালয়সমূহৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা হয়।[29] ২০২১ চনত চৰকাৰে ১৮৭০ চনৰ পৰা চলি অহা সাহায্যপ্ৰাপ্ত বিদ্যালয়সমূহক চৰকাৰী অথবা সম্পূৰ্ণ ব্যক্তিগত বিদ্যালয়ত ৰূপান্তৰ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈ সাহায্য বন্ধ কৰি দিয়ে।[30][31]

UDISE+ ৰ ২০২১–২২ বৰ্ষৰ প্ৰতিবেদন অনুসৰি, ৰাজ্যখনত 82,44,647জন ছাত্ৰ-ছাত্ৰী 61,948খন বিদ্যালয়ত নামভৰ্তি হৈছিল।[32] ২০১৮–২০২২ সময়চোৱাত গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলৰ পাঠ আৰু গণিত দক্ষতাৰ ফলাফল হ্ৰাস পায়, যাৰ একাংশ কাৰণ আছিল COVID-19 মহামাৰী। উদাহৰণস্বৰূপে, অষ্টম শ্ৰেণীৰ পাঠ দক্ষতা ২০১৮ চনত ৭৮% ৰ পৰা ২০২২ চনত ৬৭%লৈ হ্ৰাস পায়। যদিও চৰকাৰী বিদ্যালয়ত নামভৰ্তিৰ হাৰ ৬৩.২% ৰ পৰা ৭১%লৈ বৃদ্ধি পায়।[33]

২০২৪ চনৰ মাৰ্চ মাহত অনুষ্ঠিত মাধ্যমিক বিদ্যালয় চাৰ্টিফিকেট (SSC) পৰীক্ষাত 616,615 গৰাকী ছাত্ৰ-ছাত্ৰী অংশগ্ৰহণ কৰে। ইয়াত পৰা পাৰ্ভতীপুৰম-মান্যম জিলাই ৯৬.৩৭% সফলতাৰ হাৰৰে শীৰ্ষ স্থান অধিকাৰ কৰে। সামগ্ৰিক উত্তীৰ্ণতাৰ হাৰ আছিল ৮৬.৬৯%, যি ২০২৩ চনৰ তুলনাত ১৪.৪৩% বৃদ্ধি। ২,৮০৩খন বিদ্যালয়ে ১০০% উত্তীৰ্ণতাৰ হাৰ লাভ কৰে।[34][35]

২০২৪ চনৰ উচ্চতৰ মাধ্যমিক (Intermediate) পৰীক্ষাত ৩,৯৩,৭৫৭জন ছাত্ৰ-ছাত্ৰী অংশগ্ৰহণ কৰে, য'ত ৭৮% উত্তীৰ্ণতাৰ হাৰ লক্ষ্য কৰা যায়, যি ২০২৩ চনৰ তুলনাত ৭% বৃদ্ধি।[36][37]

২০২০ চনত ৰাজ্য চৰকাৰে শিক্ষাখণ্ডৰ নতুন সংস্কাৰ ঘোষণা কৰে, য'ত ৬ প্ৰকাৰৰ বিদ্যালয়ৰ গঠন কৰা হয়: স্যাটেলাইট ফাউণ্ডেশ্যন স্কুল (প্ৰাক-প্ৰাথমিক), ফাউণ্ডেশ্যন স্কুল (প্ৰাক-প্ৰাথমিক – শ্ৰেণী II), ফাউণ্ডেশ্যন প্লাছ (প্ৰাক-প্ৰাথমিক – শ্ৰেণী V), প্ৰি-হাই স্কুল (শ্ৰেণী III – VII/VIII), হাই স্কুল (শ্ৰেণী III – X), আৰু হাই স্কুল প্লাছ (শ্ৰেণী III – XII)।[38] সকলো চৰকাৰী বিদ্যালয়ত ইংৰাজী মাধ্যমত পাঠদান ২০২০–২১ শিক্ষাবৰ্ষৰ পৰা আৰম্ভ হয় আৰু ২০২৪–২৫ শিক্ষাবৰ্ষৰ ভিতৰত সম্পূৰ্ণ ৰূপে প্ৰয়োগ কৰাৰ লক্ষ্য ৰখা হৈছে। ২০২২–২৩ শিক্ষাবৰ্ষত ১,০০০খন চৰকাৰী বিদ্যালয় CBSE-ৰ সৈতে সংযুক্ত কৰা হয়।[39] মাতৃ-ভাষাত শিক্ষাদানৰ দাবিত আদালতীয় বিবাদ হোৱাৰ পাছতো, পিতৃ-মাতৃৰ মতামতৰ ভিত্তিত ইংৰাজী মাধ্যমৰ প্ৰৱৰ্তন চলি থাকে।[40] "Supporting Andhra's Learning Transformation" নামৰ বিশ্ব বেংকৰ সহায়পুষ্ট প্ৰকল্পৰ অধীনত ২০২১–২০২৬ সময়চোৱাত $২৫০ নিযুত ডলাৰ ব্যয় কৰি শ্ৰেণী II পৰ্যন্ত শিক্ষাৰ মান উন্নীত কৰাৰ লক্ষ্য লৈ কাম চলি আছে।[41]

সংবাদ মাধ্যম

[সম্পাদনা কৰক]

২০২০–২১ বৰ্ষৰ বাবে ৰাজ্যখনত পঞ্জীয়ন কৰা মুঠ বাতৰি কাকত আৰু সাময়িকীসংখ্যা ৫,৭৯৮ আছিল। ইয়াৰ ভিতৰত ১,৬৪৫খন দৈনিক, ৮১৭খন সাপ্তাহিক, ২,৪৩১খন মাহেকীয়া আৰু ৬২৩খন পষেকীয়া কাকত অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। তেলুগু দৈনিকৰ সংখ্যা ৭৮৭, যাৰ প্ৰচাৰ সংখ্যা ৯,৯১১,০০৫ আছিল, আৰু ইংৰাজী দৈনিকৰ সংখ্যা ১০৩, যাৰ প্ৰচাৰ সংখ্যা আছিল ১,৬৪৬,৪৫৩।[42]

ঈনাডু, সাক্ষী আৰু অন্ধ্ৰ জ্যোতি হৈছে ভাৰতত প্ৰচাৰৰ দিশত শীৰ্ষস্থানত থকা তিনিখন তেলুগু দৈনিক বাতৰি কাকত, আৰু এই কেইটাই তেলুগু অনলাইন সংবাদ জগততো শীৰ্ষ স্থানত আছে।[43][44] বিবিচি তেলুগু নিউজ ২০১৭ চনৰ ২ অক্টোবৰ তাৰিখে আৰম্ভ কৰা হয়।[45][46]

ৰাজ্যখনত কেইবাটাও ব্যক্তিগত মালিকানাধীন সংবাদ সংস্থা আছে যিবোৰ কিছুমান ৰাজনৈতিক দলৰ প্ৰতি পক্ষপাতিত্বপূৰ্ণ বুলি গণ্য কৰা হয়।[47][48]

অন্ধ্ৰ প্ৰদেশ চৰকাৰৰ তথ্য আৰু ৰাজহ বিভাগৰ অন্তৰ্গত মুঠ ৪৫টা চেনেল তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে— তাৰে ২৩টা সংবাদ চেনেল, ১০টা সাধাৰণ মনোৰঞ্জন চেনেল, ২টা স্বাস্থ্য বিষয়ক চেনেল, ৬টা ধৰ্মীয় চেনেল, ২টা অন্যান্য আৰু ২টা কেব্‌ল বিতৰণ চেনেল।[49]

2019 অনুসৰি আকাশবাণী (পূৰ্বৰ নাম অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ') ৰাজ্যখনৰ ১৪টা স্থানৰ পৰা ৩টা এম ডব্লিউ আৰু ১৭টা এফ এম প্ৰেৰণকাৰীৰ জৰিয়তে অনুষ্ঠান প্ৰচাৰ কৰে। ইয়াৰ কভাৰেজ ৰাজ্যখনৰ ৯৯% এলেকা আৰু ৯৯.৫% জনসংখ্যালৈ পোহৰায়। কেৱল এফ এম কভাৰেজে ৩৬% এলেকা আৰু ৪৫% জনসংখ্যালৈ পোহৰ দিয়ে।[50] ৫জন ব্যক্তিগত অপাৰেটৰে ১৩খন এফ এম ষ্টেচন চলায়, য'ত ৰেড এফ এম-এ ৫টা স্থানৰ পৰা অনুষ্ঠান প্ৰচাৰ কৰে।[51]

তথ্যসূত্ৰ

[সম্পাদনা কৰক]
  1. ↑ DOP 2023, পৃষ্ঠা. 430.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 DOP 2023, পৃষ্ঠা. 3.
  3. ↑ 3.0 3.1 "উৰ্দুক দ্বিতীয় চৰকাৰী ভাষা হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া বিল গৃহীত". The Hindu. ২৩ মাৰ্চ ২০২২. https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/bill-recognising-urdu-as-second-official-languagepassed/article65252966.ece. 
  4. ↑ Pavan (17 June 2022). "AP govt. issues orders recognising Urdu as the official language". The Hans India. https://www.thehansindia.com/andhra-pradesh/ap-govt-issues-orders-recognising-urdu-as-the-official-language-749112। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 July 2023. 
  5. ↑ Gross State Domestic Product (Current Prices) (Report). ভাৰত চৰকাৰ. Archived from the original on 26 November 2024. https://web.archive.org/web/20241126172329/https://esankhyiki.mospi.gov.in/datacatalogue/NASdata/SDP/SDP-as%20on%2001.08.2024/State_wise_SDP-01082024_GSDP_Current.xlsx। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 November 2024. 
  6. ↑ Per Capita Net State Domestic Product (Current Prices) (Report). ভাৰত চৰকাৰ. https://mospi.gov.in/sites/default/files/press_releases_statements/State_wise_SDP_as_on_15032024.xls। আহৰণ কৰা হৈছে: 1 November 2024. 
  7. ↑ 7.0 7.1 "Sub-national HDI – area database". https://globaldatalab.org/shdi/shdi/IND/?levels=1%2B4&interpolation=1&extrapolation=0&nearest_real=0. 
  8. ↑ "Key Indicators of Household Social Consumption on Education in India". 2018. Table (2.1): Literacy rate (in per cent) among persons of age 7 years and above for different States. https://www.thehinducentre.com/resources/article30980071.ece/binary/KI_Education_75th_Final_compressed.pdf#page=68. 
  9. ↑ 9.0 9.1 "Andhra Pradesh gets new state bird, state flower". Deccan Chronicle. 31 May 2018. https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/310518/andhra-pradesh-gets-new-state-bird-state-flower.html. 
  10. ↑ Martin Haug (1922). Aitareya Brahmana Of The Rigveda. পৃষ্ঠা. 175. https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.104262/page/n175/mode/2up?q=andhras. 
  11. ↑ Shimada, Akira (2013). Early Buddhist architecture in context: the great stūpa at Amarāvatī (ca. 300 BCE-300 CE). Brill's Indological library. প্ৰকাশক Lieden; Boston: Brill. ISBN 978-90-04-23283-9. 
  12. ↑ Bhandarkar, D. R. (1919). Lectures on the Ancient History of India on the period from 650 to 325 B.C.. University of Calcutta, Calcutta. পৃষ্ঠা. 14. https://archive.org/details/dli.csl.7014/page/n15/mode/2up?q=andhras. 
  13. ↑ Sen 1999, পৃষ্ঠা. 172-176.
  14. ↑ A History of the Early Dynasties of AndhraDesa C. 200-625 A.D. : with a map of ancient Andhradesa and Daksinapatna. V. Ramaswami Sastrulu & sons (Madras). 1942. https://archive.org/details/dli.jZY9lup2kZl6TuXGlZQdjZM1k0My/page/3/mode/2up. 
  15. ↑ DOP 2023, পৃষ্ঠা. 16.
  16. ↑ Population in different age group – Census 2011. MHRD. পৃষ্ঠা. 3. https://www.education.gov.in/sites/upload_files/mhrd/files/statistics-new/Population2011.pdf. 
  17. ↑ "অন্ধ্ৰপ্ৰদেশত ৩,৯৯,৮৪,৮৬৮ গৰাকী ভোটাৰ, মহিলাৰ সংখ্যা পুৰুষতকৈ বেছি". The Hindu. ৫ জানুৱাৰী ২০২৩. https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/ap-has-39984868-voters-women-outnumber-men/article66342507.ece. 
  18. ↑ "Table C-16 Population by mother tongue: Andhra Pradesh". https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/10193/download/13305/DDW-C16-STMT-MDDS-2800.XLSX. 
  19. ↑ "Report of the commissioner for linguistic minorities: 47th report (July 2008 to June 2010)". Commissioner for Linguistic Minorities. http://nclm.nic.in/shared/linkimages/NCLM47thReport.pdf. 
  20. ↑ Indian readership survey 2019 Q4. IRS. 2020. পৃষ্ঠা. 20. https://mruc.net/uploads/posts/cd072cdc13d2fe48ac660374d0c22a5d.pdf. 
  21. ↑ "Population by religion – Andhra Pradesh". 2011. https://censusindia.gov.in/nada/index.php/catalog/11363/download/14476/DDW28C-01%20MDDS.XLS. 
  22. ↑ APTDC 2018.
  23. ↑ APTDC 2019, পৃষ্ঠা. 18–25.
  24. ↑ "SC list – Andhra Pradesh". https://socialjustice.gov.in/writereaddata/UploadFile/Scan-0001.jpg. 
  25. ↑ "ST list". https://tribal.nic.in/ST/LatestListofScheduledtribes.pdf. 
  26. ↑ "State/UT-wise Number of Entries in the Central List of OBCs (as on 12.04.2018". https://socialjustice.gov.in/common/76674. 
  27. ↑ "অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ মুখ্যমন্ত্ৰীয়ে ১২ এপ্ৰিলত YSR EBC Nestham আঁচনিত দ্বিতীয় কিস্তি মুক্ত কৰে". https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/andhra-pradesh-chief-minister-to-release-second-tranche-of-ysr-ebc-nestham-on-april-12/article66725268.ece. 
  28. ↑ "Kapu Nestham আঁচনিত ৫৩৬.৭৭ কোটি টকাৰ অনুদান ঘোষণা". https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/chief-minister-releases-53677-crore-aid-for-women-under-kapu-nestham-scheme-in-andhra-pradesh/article67314648.ece. 
  29. ↑ "School education department". প্ৰকাশক Hyderabad: School Education Department, Government of Andhra PradeshRashtriya Madhyamik Shiksha Abhiyan. 26 March 2015. Archived from the original on 19 March 2016. https://web.archive.org/web/20160319051231/http://rmsaap.nic.in/Notification_TSG_2015.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 6 June 2019. 
  30. ↑ Nandam, Naresh (28 September 2021). "Ongole : Future of poor students hangs in balance as govt absorbs aided staff". The Hans India. https://www.thehansindia.com/andhra-pradesh/ongole-future-of-poor-students-hangs-in-balance-as-govt-absorbs-aided-staff-708426. 
  31. ↑ Yallampalli, Vaikuntham (1982). Education and social change in South India: Andhra, 1880–1920. প্ৰকাশক Madras: New era publications. পৃষ্ঠা. 14. https://books.google.com/books?id=P_U5AAAAMAAJ&q=%22aided+schools%22। আহৰণ কৰা হৈছে: 26 August 2024. 
  32. ↑ "UDISE plus dashboard". Department of School education and literacy. https://src.udiseplus.gov.in/School/DataDashboard। আহৰণ কৰা হৈছে: 9 August 2024. 
  33. ↑ Rao, Umamaheswar (26 July 2023). "63% class V pupils can't read class II text in AP: ASER 2022". The Times of India. https://timesofindia.indiatimes.com/city/visakhapatnam/63-class-v-pupils-cant-read-class-ii-text-in-ap-aser-2022/articleshow/102121592.cms. 
  34. ↑ Rajulapudi, Sreenivas (22 April 2024). "86.69% students pass SSC examinations in Andhra Pradesh, 2,803 schools record 100% results". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/8669-of-students-pass-ssc-examinations-in-andhra-pradesh-2803-schools-record-100-results/article68094695.ece. 
  35. ↑ "Girls outperform boys by over 6% in SSC exams in Andhra Pradesh". 6 May 2023. https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/girls-outperform-boys-by-over-6-in-ssc-exams-in-andhra-pradesh/article66819882.ece. 
  36. ↑ P., Sujatha Verma (12 April 2024). "Girls outperform boys in Intermediate Public Examination in Andhra Pradesh". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/girls-outperform-boys-in-intermediate-public-examination-in-andhra-pradesh/article68057354.ece. 
  37. ↑ "Girls dominate boys in AP Intermediate 1 & 2 results". Deccan Chronicle. 27 April 2023. https://www.deccanchronicle.com/education/260423/girls-dominate-boys-in-ap-intermediate-1-2-results.html. 
  38. ↑ DOP 2023, পৃষ্ঠা. 12.
  39. ↑ P., Sujatha Varma (4 October 2023). "New pattern of exam awaits students of CBSE-affiliated government schools in A.P.". The Hindu. https://www.thehindu.com/news/national/andhra-pradesh/new-pattern-of-exam-awaits-students-of-cbse-affiliated-government-schools-in-ap/article67379529.ece. 
  40. ↑ "Andhra schools' transition from Telugu to English medium has roots in the far past". 19 May 2022. https://thefederal.com/states/south/andhra-pradesh/english-medium-schools-andhra-pradesh/. 
  41. ↑ Program appriasal document -SALT. World Bank. 20 May 2021. https://documents1.worldbank.org/curated/en/149391624240914510/pdf/India-Supporting-Andhras-Learning-Transformation-Operation-Program-for-Results-Project.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 25 April 2023. 
  42. ↑ Dudekula, Dastagiri; KVN, Rajeswara Rao; Kopparthi, Adisesu (2018). "Telugu newspapers and periodicals in Andhra Pradesh and Telangana states: A study". International Journal of Library and Information Studies খণ্ড 8 (4). ISSN 2231-4911. https://www.ijlis.org/articles/telugu-newspapers-and-periodicals-in-andhra-pradesh-and-telangana-states-a-study.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 19 June 2023. 
  43. ↑ "Highest circulated dailies, weeklies & magazines amongst member publications (across languages)". Auditbureau. http://www.auditbureau.org/files/JJ%202022%20Highest%20Circulated%20%28across%20languages%29.pdf?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=te&_x_tr_hl=te&_x_tr_pto=tc&_x_tr_sch=http। আহৰণ কৰা হৈছে: 8 March 2023. 
  44. ↑ KT, Naheem; M, Saraswati Rao (2017). "Webometric analysis of Telugu news paper websites: An evaluative study using Alexa Internet". International Journal of Digital Library Services খণ্ড 7 (2). ISSN 2250-1142. 
  45. ↑ "BBC to launch Telugu news website". The Hindu. 10 December 2016. https://www.thehindu.com/news/cities/Visakhapatnam/BBC-to-launch-Telugu-news-website/article16863732.ece. 
  46. ↑ "BBC News తెలుగు: ఒక ఏడాది.. కొన్ని అనుభవాలు" (te ভাষাত). BBC. 2 October 2018. https://www.bbc.com/telugu/india-45719172. 
  47. ↑ "Andhra Pradesh: Tussle between media houses takes political colour". Hindustan Times. 27 April 2023. https://www.hindustantimes.com/india-news/tussle-between-media-houses-turns-into-political-battle-in-andhra-pradesh-ahead-of-assembly-elections-jagan-govt-orders-probe-into-margadarsi-chit-fund-irregularities-targeting-eenadu-media-baron-ramoji-rao-101682535932951.html. 
  48. ↑ "Warning to media by Andhra Pradesh government: Is it a caste rivalry?". 21 October 2019. https://www.telegraphindia.com/india/warning-to-media-by-andhra-pradesh-government-is-it-a-caste-rivalry/cid/1713295. 
  49. ↑ "I & PR approved rates towards telecast of TV spots and Scrolls". IPR, AP Government. https://ipr.ap.nic.in/tv-rates.html। আহৰণ কৰা হৈছে: 27 May 2023. 
  50. ↑ "Existing AIR stations". All India Radio. 1 April 2019. Archived from the original on 22 February 2024. https://web.archive.org/web/20240222105423/https://akashvani.gov.in/air/custom-includes/stations.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 May 2024. 
  51. ↑ "Details of operational private FM radio stations as on 15.08.2022". Ministry of Information and Broadcasting, Government of India. 15 August 2022. https://mib.gov.in/sites/default/files/388%20operational%20channels.pdf। আহৰণ কৰা হৈছে: 4 May 2024. 


উদ্ধৃতি ত্ৰুটি: <ref> টেগ্‌সমূহ "টোকা" নামৰ এটা গোটৰ বাবে আছে, কিন্তু তাৰ <references group="টোকা"/> টেগ্‌ পোৱা নগ'ল

"https://as.wikipedia.org/w/index.php?title=অন্ধ্ৰপ্ৰদেশ&oldid=517428"ৰ পৰা অনা হৈছে