নাগ পঞ্চমী

নাগপঞ্চমী
এটি নাগ মূৰ্তি, নাগপঞ্চমীৰ দিনা পূজা কৰি থকা অৱস্থাত
অন্য নাম	নাগ পূজা
পালন কৰে	হিন্দু
প্ৰকাৰ	ধৰ্মীয় অনুষ্ঠান, ভাৰত আৰু নেপাল
তাৰিখ	চান্দ্ৰ কেলেণ্ডাৰ অনুসৰি শাওনমাহৰ পঞ্চম দিন
আচাৰ	সাপৰ ফটো, মূৰ্তি আদিৰ লগতে জীয়া সাপৰ পূজা কৰা হয়

নাগপঞ্চমী হৈছে হিন্দুসকলৰ এটি ধৰ্মীয় উৎসৱ। এই দিনটোত হিন্দু লোক সকলে সাপৰ পূজা কৰে। ভাৰত, নেপাল তথা অন্যান্য অঞ্চলৰ হিন্দু লোক সকলে এই উৎসৱ পালন কৰি আহিছে।

হিন্দু পঞ্জিকা অনুসৰি চন্দ্ৰ মাহৰ উজ্জ্বল অৰ্ধেক দিন (জুলাই/আগষ্ট)ত এই পূজা কৰা হয়। ভাৰতৰ কিছুমান ৰাজ্য যেনে কৰ্ণাটক, ৰাজস্থান, বিহাৰ আৰু গুজৰাটত একে মাহৰ অন্ধকাৰ অৰ্ধত (কৃষ্ণ পক্ষ) নগা পঞ্চমী উদযাপন কৰা হয়। উদযাপনৰ অংশ হিচাপে ৰূপ, শিল, কাঠ বা চিত্ৰৰে নিৰ্মিত নাগ বা নাগ দেৱতাক গাখীৰেৰে গা ধোৱা হয় আৰু পৰিয়ালৰ মংগলৰ বাবে আশীৰ্বাদ বিচৰা হয়। এই দিনটোত জীৱন্ত সাপ বিশেষকৈ কব্ৰাকো পূজা কৰা হয়, সাধাৰণতে গাখীৰৰ প্ৰসাদ আৰু সাধাৰণতে সাপ মোহিনীৰ সহায়ত। .

মহাভাৰত মহাকাব্যত আষ্টিক ঋষিয়ে ৰজা জনমেজয়ক বলিদান কৰাত বাধা দি শেষত নাগ জাতি (সৰ্প সত্ৰ) ধ্বংস কৰে। সাপৰ ৰজা তক্ষকে হত্যা কৰা পিতৃ পৰীক্ষিতৰ মৃত্যুৰ প্ৰতিশোধ ল’বলৈ জনমেজয়ে এই যজ্ঞ কৰিছিল। যিদিনা যজ্ঞ বন্ধ কৰা হৈছিল সেইদিনা শাওন মাহৰ শুক্ল পক্ষ পঞ্চমী। এই যজ্ঞৰ সময়ত বৈশম্পায়ণ ঋষিয়ে প্ৰথমবাৰৰ বাবে সমগ্ৰ মহাভাৰত বৰ্ণিত কৰিছিল। তাৰ পিছৰ পৰা এই দিৱস নাগ পঞ্চমী নামেৰে পালন কৰা হয়।

কিংবদন্তি

হিন্দু ধৰ্ম আৰু লোককথাত সাপ পূজাৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে বহুতো কিংবদন্তি আছে। হিন্দু পুৰাণ আৰু মহাভাৰতৰ মতে বিশ্বজনীন সৃষ্টিকৰ্তা ভগৱান ব্ৰহ্মাৰ নাতি কাশ্যপে প্ৰজাপতি দক্ষৰ দুগৰাকী কন্যা কদ্ৰু আৰু বিনাতক বিয়া কৰাইছিল। তাৰ পিছত কদ্ৰুৱে নগা জাতিৰ জন্ম দিয়ে, আনহাতে বিনাতে অৰুণাক জন্ম দিয়ে, যিজন সূৰ্য্য দেৱতাৰ ৰথী হৈছিল আৰু লগতে মহাগৰুদ গৰুদকো জন্ম দিছিল, যি বিষ্ণুৰ বাহক হৈছিল। নগা পঞ্চমীও এনেকুৱা এটা দিন যেতিয়া আখৰা, পৰম্পৰাগত ভাৰতীয় মল্লযুঁজৰ জিম, সাপৰ পুৰুষত্ব আৰু কুণ্ডলিনী শক্তিৰ প্ৰতীক হিচাপে সাপৰ ৰহস্যময় প্ৰতীকতাক সন্মান জনাই বিশেষ উদযাপন কৰে।

ইতিহাস

ভাৰতীয় শাস্ত্ৰ যেনে অগ্নি পুৰাণ, স্কন্দ পুৰাণ, নাৰদ পুৰাণ আৰু মহাভাৰতত সাপৰ পূজাৰ প্ৰশংসা কৰা সাপৰ ইতিহাসৰ বিশদ বিৱৰণ দিয়া হৈছে।

মহাভাৰত মহাকাব্যত কুৰু বংশৰ ৰজা পৰীক্ষিতৰ পুত্ৰ জনমেজয়ে সৰ্প সত্ৰ নামৰ সাপ যজ্ঞ কৰি আছিল সৰ্প ৰজা তক্ষকৰ সৰ্প দংশনত পিতৃৰ মৃত্যুৰ প্ৰতিশোধ ল'বলৈ।

সৰ্প সত্ৰ, সাপ যজ্ঞ য'ত ডেকা ব্ৰাহ্মণ বিশ্বাসীয়ে যজ্ঞ বন্ধ কৰিছিল

বিশেষভাৱে বলিদানৰ জুইশলা স্থাপন কৰা হৈছিল আৰু পৃথিৱীৰ সকলো সাপক হত্যা কৰিবলৈ অগ্নিযজ্ঞ আৰম্ভ কৰিছিল বিদ্বান ব্ৰাহ্মণ ঋষিৰ তাৰকাৰাজ্যই। জনমজয়ৰ সান্নিধ্যত কৰা যজ্ঞ ইমানেই শক্তিশালী আছিল যে সকলো সাপ যজ্ঞ কুণ্ড (যজ্ঞ অগ্নিৰ গাঁত)ত পৰে। পূজাৰীসকলে যেতিয়া গম পালে যে পৰীক্ষিতৰ পিতৃক কামুৰি হত্যা কৰা আৰু তেওঁৰ ৰক্ষা বিচাৰি ইন্দ্ৰৰ পাতাললৈ পলায়ন কৰা তক্ষকহে, তেতিয়া ঋষিসকলে তক্ষক আৰু লগতে ইন্দ্ৰক যজ্ঞৰ অগ্নিলৈ টানিবলৈ মন্ত্ৰ (মন্ত্ৰ) পাঠ কৰাৰ গতি বৃদ্ধি কৰিলে। তক্ষকে ইন্দ্ৰৰ বিছনাখনৰ চাৰিওফালে কুণ্ডলীবদ্ধ হৈ আছিল যদিও বলি যজ্ঞৰ বল ইমানেই শক্তিশালী আছিল যে তক্ষকৰ সৈতে ইন্দ্ৰকো জুইৰ ফালে টানি অনা হৈছিল।

ইয়াৰ ফলত দেৱতাসকলে ভয় খাইছিল আৰু তাৰ পিছত সাপৰ ৰাণী দেৱী মনসাক হস্তক্ষেপ কৰি সংকটৰ সমাধানৰ বাবে আবেদন জনাইছিল। তাৰ পিছত পুত্ৰ আষ্টিকক যজ্ঞস্থলীলৈ গৈ সৰ্প সত্ৰ যজ্ঞ বন্ধ কৰিবলৈ জনমজয়ক আহ্বান জনাবলৈ অনুৰোধ জনায়। আষ্টিকাই জনমজয়ক বৰ বিচাৰিবলৈ অনুমতি দিয়া সকলো শাস্ত্ৰ (শাস্ত্ৰ)ৰ জ্ঞানেৰে আপ্লুত কৰিছিল। তেতিয়াই আষ্টিকাই জনমেজেয়াক সৰ্প সত্ৰ বন্ধ কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰিছিল। যিহেতু ব্ৰাহ্মণক দিয়া বৰক ৰজাই কেতিয়াও নাকচ কৰা বুলি জনা নাছিল, সেয়েহে যজ্ঞ কৰা ঋষিসকলে প্ৰতিবাদ কৰাৰ পিছতো তেওঁ নম্ৰতা প্ৰকাশ কৰিছিল। তাৰ পিছত যজ্ঞ বন্ধ হৈ গ’ল আৰু এইদৰে ইন্দ্ৰ আৰু তক্ষক আৰু তেওঁৰ আন নাগ জাতিৰ প্ৰাণ ৰক্ষা পৰিল। এই দিনটো হিন্দু পঞ্জিকা অনুসৰি সংঘটিতভাৱে নাদিবৰ্ধিনী পঞ্চমী (বাৰিষাত শাওন মাহৰ উজ্জ্বল পষেকৰ পঞ্চম দিন) আৰু তেতিয়াৰ পৰাই এই দিনটোত তেওঁলোকৰ প্ৰাণ ৰক্ষা পোৱাত নগাসকলৰ উৎসৱৰ দিন হৈ আহিছে। ইন্দ্ৰেও মনসাদেৱীৰ ওচৰলৈ গৈ পূজা কৰিলে।

গৰুদ পুৰাণৰ মতে এই দিনটোত নাপ দেৱতাক পূজা কৰাটো শুভ বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু জীৱনলৈ সুখবৰ কঢ়িয়াই আনে। ইয়াৰ পিছত ব্ৰাহ্মণক খাদ্য প্ৰদান কৰিব লাগে।

লোককথা

সাপ আৰু উৎসৱৰ বিষয়ে শাস্ত্ৰত উল্লেখ থকাৰ উপৰিও বহু লোককথাও আছে। তেনে এক কাহিনী হৈছে এখন গাঁৱত বসবাস কৰা এজন খেতিয়কৰ। তেওঁৰ দুজন পুত্ৰ আছিল আৰু এজনে হাল বোৱাৰ সময়ত তিনিটা সাপ হত্যা কৰিছিল। সেইদিনা নিশা সাপটোৰ মাতৃয়ে কৃষকজনক, তেওঁৰ পত্নী আৰু দুটা সন্তানক কামুৰি প্ৰতিশোধ ল’লে আৰু সকলোৰে মৃত্যু হয়। পিছদিনা কৃষকৰ একমাত্ৰ জীয়াই থকা কন্যাই পিতৃ-মাতৃ আৰু ভাতৃৰ মৃত্যুত বিচলিত আৰু শোকগ্ৰস্ত হৈ মাতৃ সাপৰ আগত গাখীৰৰ বাটি এটা প্ৰসাদ দি ক্ষমা বিচাৰি অনুৰোধ কৰিলে আৰু পিতৃ-মাতৃ আৰু ভাতৃৰ জীৱন পুনৰ ঘূৰাই আনিবলৈ অনুৰোধ কৰিলে। এই প্ৰসাদত সন্তুষ্ট হৈ সাপে তেওঁলোকক ক্ষমা কৰি কৃষক আৰু তেওঁৰ পৰিয়ালক পুনৰ জীৱিত কৰি তুলিলে।

লোককথাত সাপে বাৰিষাও বুজায় - সংস্কৃতত বৰ্ষ ৰীতি। ইহঁতক পুখুৰী আৰু নদীৰ দেৱতা হিচাপেও চিত্ৰিত কৰা হৈছে আৰু ইহঁতৰ গাঁতৰ পৰা ওলাই অহাৰ লগে লগে পানীৰ মূৰ্তি বুলি কোৱা হয়, পানীৰ বসন্তৰ দৰে।