আল-হজ্জ
| শ্ৰেণী | মদিয়ান |
|---|---|
| নামৰ অৰ্থ | তীৰ্থযাত্ৰা |
| পৰিসংখ্যা | |
| ছূৰাৰ ক্ৰম | ২২ |
| আয়াতৰ সংখ্যা | ৭৮ |
| পাৰাৰ ক্ৰম | ১৭ |
| ৰুকৰ সংখ্যা | ১০ |
| ছিজদাহৰ সংখ্যা | ২ (আয়াত ১৮ আৰু ৭৭) |
| পূৰ্বৱতী ছূৰা | কোৰআন ২১ |
| পৰৱৰ্তী ছূৰা | কোৰআন ২৩ |
| ----
| |
| কোৰআন |
|---|
 |
|
বৈশিষ্ট্যসমূহ |
|
সম্পৰ্কিত |
আল-হজ্জ [1] (আৰবী: الحج, al ḥajj; অৰ্থ: "তীৰ্থযাত্ৰা", "হজ্জ") হৈছে কোৰআনৰ ২২ তম অধ্যায় (ছূৰা) যাৰ ৭৮টা আয়াত (শ্লোক)। এই ছূৰাটোৱে ইয়াৰ নাম ২৭তম আয়াতৰ পৰা লৈছে।
সাৰাংশ
[সম্পাদনা কৰক]
- ১-২ বিচাৰ-দিনৰ ভয়ংকৰ চৰিত্ৰ
- ৩-৪ নাদৰ ইবনে আল-হাৰিথক তেওঁৰ বিশ্বাসঘাতকতাৰ বাবে ভৰ্ৎসনা কৰা হৈছিল
- ৫-৭ পুনৰুত্থানৰ মতবাদৰ প্ৰমাণ
- ৮-১০ আবু জাহেলৰ অবিশ্বাস আৰু ইয়াৰ শাস্তি
- ১১-১৩ ভণ্ডসকলক উন্মোচিত কৰা হৈছিল আৰু ভৰ্ৎসনা কৰা হৈছিল
- ১৪ আল্লাহে ধাৰ্ম্মিকলোকক পুৰস্কৃত কৰিব
- ১৫-১৬ আল্লাহে মুহাম্মাদ আৰু কোৰআনৰ জয় ঘটাব
- ১৭ আল্লাহে বিৰোধী ধৰ্ম্মৰ অনুগামীসকলৰ মাজত বিচাৰ কৰিব
- ۩ ১৮ সকলো প্ৰাণিয়ে আল্লাহৰ প্ৰশংসা কৰে
- ১৯-২৪ অবিশ্বাসীসকলৰ ভয়ানক ভৱিষ্যত বিশ্বাসীসকলৰ আনন্দৰ সৈতে বিপৰীত আছিল
- ২৫-২৬ ক্কাবাৰ অশুদ্ধসকলক শাস্তি দিয়া হ'ব
- ২৭ আল্লাহে কাবাৰ স্থানক ইব্ৰাহিমৰ বাসস্থান হিচাপে নিযুক্ত কৰিছিল
- ২৮-৩২ মুছলমানসকলৰ বাবে মক্কালৈ তীৰ্থযাত্ৰা আৰম্ভ কৰা হৈছিল
- ৩২-৩৫ তীৰ্থযাত্ৰীসকলে ৰীতি-নীতি পালন কৰিব
- ৩৬ প্ৰতিটো ধৰ্মৰ অধ্যাপকসকলৰ বাবে নিযুক্ত কৰা ত্যাগ
- ৩৭ নম্ৰ বিশ্বাসী জনে উৎসাহিত কৰিলে
- ৩৮-৩৯ আল্লাহৰ আজ্ঞাকাৰীতাৰ প্ৰতীকমূলক মদিনা বলিদান
- ৪০-৪৩ আত্মৰক্ষাৰ সময়ত কাফিৰসকলৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধৰ অনুমতি দিয়া হৈছে
- ৪৪-৪৫ আল্লাহৰ সকলো ভৱিষ্যতবক্তাৰ ওপৰত অভঙ্গীৰ অভিযোগ উত্থাপিত হৈছে
- ৪৬-৪৭ অধৰ্ম্মীয় লোকসকলৰ ওপৰত আল্লাহৰ বিচাৰৰ প্ৰতি অন্ধ অন্ধ
- ৪৮-৪৯ যদিও আল্লাহে অবিশ্বাসীসকলক শাস্তি দিব
- ৫০ মুহাম্মাদ এজন ৰাজহুৱা প্ৰচাৰক
- ৫১-৫২ বিশ্বাসী আৰু কাফিৰসকলৰ পুৰস্কাৰ আৰু শাস্তি
- ৫৩-৫৫ সকলো ভৱিষ্যতবক্তাই চয়তানৰ প্ৰবঞ্চনাৰ সন্মুখীন হৈছে
- ৫৬- ৫৮ অবিশ্বাসীসকলে অশুদ্ধ, কিন্তু আল্লাহে তেওঁলোক আৰু ধাৰ্ম্মিকসকলৰ মাজত বিচাৰ কৰিব
- ৫৯-৬০ মুহাজ্জাৰিন আৰু শ্বহীদসকলৰ আশীৰ্বাদপূৰ্ণ অৱস্থা
- ৬১ ব্যক্তিগত আঘাতৰ প্ৰতিশোধ লোৱাৰ অনুমতি দিয়া হৈছে
- ৬২-৬৭ আল্লাহ সকলো বস্তুৰ সৃষ্টিকৰ্তা আৰু সংৰক্ষক
- ৬৮ মুহাম্মাদৰ সৈতে বিবাদ নকৰিবলৈ আন ধৰ্মৰ অধ্যাপক
- ৬৯-৭০ মুহাম্মাদে তেওঁৰ সৈতে বিবাদ কৰা সকলৰ সৈতে কেনে ব্যৱহাৰ কৰা উচিত
- ৭১ সৰ্বজ্ঞ আল্লাহে সকলোবোৰ ৰায় দিছে
- ৭২ ইডোলেটাৰৰ ওচৰত আল্লাহৰ পৰা তেওঁলোকৰ মূৰ্তিপূজাৰ কোনো প্ৰমাণ নাই
- ৭৩ অবিশ্বাসী (কুৰাইশ) মুছলমানসকলৰ প্ৰতি হিংসা ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সাজু
- ৭৪ মাক্কান মূৰ্তিবোৰে মাখিবোৰক নিজৰ পৰা আঁতৰাই ৰাখিব নোৱাৰে
- ৭৫ ইডোলেটাৰৰ আল্লাহৰ শক্তিৰ আকলন কম
- ৭৬ আল্লাহে পুৰুষ আৰু ফৰিষ্টাৰ মাজৰ পৰা নবী বাছনি কৰে
- ۩ ৭৭ আল্লাহে সকলো কথা জানে আৰু সকলোৱে তেওঁৰ ওচৰলৈ ঘূৰি আহিব
- ৭৮-৭৯ প্ৰকৃত বিশ্বাসীসকলে আল্লাহৰ উপাসনা কৰিবলৈ আৰু তেওঁৰ ধৰ্ম্মৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে যুঁজ দিবলৈ অনুৰোধ কৰিছিল
- ৭৯জন মুছলমানক তেওঁলোকৰ পিতৃ ইব্ৰাহিমৰ বিশ্বাসত দৃঢ় থাকিবলৈ অনুৰোধ কৰা হৈছিল[2]
প্ৰকাশৰ সময়
[সম্পাদনা কৰক]এই ছূৰাত মাক্কি আৰু মাদানী ছূৰা দুয়োৰে গুণাগুণ আছে; তাফছিৰিসকলে ইয়াৰ প্ৰকাশৰ সময়ৰ বিপৰীতে, অৱশ্যে, ইয়াৰ শৈলী আৰু বিষয়বোৰৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, দেখা গৈছে যে প্ৰথম ২৪ আয়াত (আয়াত ১-২৪) মুহাম্মাদৰ মক্কি জীৱনৰ অন্তিম পৰ্যায়ত প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল, মদিনালৈ যাত্ৰাৰ অলপ আগতে, আৰু বাকী ছূৰা (আয়াত ২৫-৭৮) তেওঁৰ প্ৰাৰম্ভিক জীৱনৰ সময়ত। সেইকাৰণেই এই ছূৰাটো মাক্কি আৰু মাদানী ছুৰা দুয়োৰে গুণাগুণত যোগদান কৰে বুলি কোৱা হয়।
পটভূমি
[সম্পাদনা কৰক]২৫ আয়াতৰ পৰা বক্তৃতাৰ শৈলীত হোৱা বাক্যবাণে দেখুৱাইছে যে ২৫ ৰ পৰা ৭৮ আয়াতবোৰ সম্ভৱতঃ সাঁচ ধু আল-হিজ্জামাহত প্ৰকাশ পাইছিল: এএইচ। ইয়াক ২৫ ৰ পৰা ৪১ আয়াতৰ দ্বাৰা দেখুওৱা হৈছে। ধু আল-হিজ্জামাহটোৱে মুহাজিৰুনক মক্কাত থকা তেওঁলোকৰ ঘৰ আৰু তাত থকা তেওঁলোকৰ তীৰ্থমণ্ডলীৰ কথা মনত পেলাই দিছিল আৰু বিশ্বাস কৰিবলৈ দুখ প্ৰকাশ কৰিছিল যে পৌত্তলিক কুৰাইশ্বে তেওঁলোকক পবিত্ৰ মছজিদ ভ্ৰমণৰ পৰা নিলম্বিত কৰিছিল। এই শাৰীবোৰৰ সৈতে, তেওঁলোকে হয়তো আল্লাহৰ ওচৰত আৱেদন কৰিছিল আৰু অনুমান কৰিছিল যে আল্লাহৰ অনুমোদনে তেওঁলোকক ঘৰৰ পৰা উৎখাত কৰা আৰু তেওঁলোকক পবিত্ৰ মছজিদলৈ যোৱাৰ পৰা অস্বীকাৰ কৰা আৰু তেওঁলোকৰ বাবে ইছলাম ধৰ্ম পালন কৰাকঠিন কৰি তোলা লোকসকলৰ বিৰুদ্ধে অস্ত্ৰ গ্ৰহণ কৰা উচিত।
পবিত্ৰ মছজিদ আৰু তীৰ্থযাত্ৰা (Ḥajj) মূলতঃ আল্লাহৰ প্ৰতি উৎসৰ্গিত আছিল, কিন্তু সমসাময়িক সময়ত মূৰ্তিপূজাৰ হাতত পৰিছিল, আনহাতে আল্লাহৰ উপাসকসকলক ইয়াক দৰ্শন কৰাৰ পৰা নিলম্বিত কৰা হৈছিল। এনেদৰে, সেই বিচক্ষণতাবোৰৰ বিৰুদ্ধে অস্ত্ৰ গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে সন্মতি দিয়া হৈছে তেওঁলোকক সেই স্থানৰ পৰা আঁতৰাবলৈ আৰু বিচক্ষণতা স্থাপন আৰু অশুভ শক্তি নিৰ্মূল কৰাৰ বাবে পোন জীৱনশৈলী স্থাপন কৰিবলৈ। ইবনে আব্বাছ, মুজাহিদ, উৰৱাহ ইবন জুবেইৰ, জাইদ ইবনে আচলাম, মুকাতিল ইবন হায়ান, কাতাদাহ আৰু অন্যান্য ভাষ্যকাৰসকলৰ দ্বাৰা দেখুওৱাৰ দৰে, আয়াত ৩৯ হৈছে প্ৰথম যিমুছলমানসকলক অস্ত্ৰ গ্ৰহণ কৰাৰ অনুমোদন প্ৰদান কৰে। মুহাম্মাদৰ জীৱনসম্পৰ্কীয় বিভিন্ন হাদিছ আৰু কিতাপসমূহে নিশ্চিত কৰে যে এই সন্মতিৰ পিছত যুদ্ধৰ প্ৰকৃত ব্যৱস্থা আৰম্ভ কৰা হৈছিল আৰু প্ৰথম অভিযানটো লোহিত সাগৰৰ পাৰলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল, যাক পেট্ৰ'ল অফ ৱাডদান বুলি জনা যায়।[3]
বিষয় আৰু বিষয়বস্তু
[সম্পাদনা কৰক]
এই ছূৰাত এইদৰে সম্বোধন কৰা হৈছে: (১) মক্কাৰ মুছলমান, (২) দুৰ্বল মুছলমান আৰু (৩) প্ৰকৃত ভক্ত। এই প্ৰভাৱৰ সৈতে মুছৰিকসকলক এক শক্তিশালী প্ৰকাৰে সতৰ্ক কৰি দিয়া হৈছে: "আপুনি আপোনাৰ অজ্ঞতাৰ চিন্তাত দৃঢ়তাৰে আৰু অধ্যৱসায় কৰিছে আৰু আল্লাৰ সলনি আপোনাৰ মিছা দেৱতাসকলৰ ওপৰত বিশ্বাস ৰাখিছে, অৱশ্যে, তেওঁলোকৰ কোনো শক্তি নাই আৰু আপুনি আল্লাহীয় বাৰ্তাবাহকক অস্বীকাৰ কৰিছে। ফলস্বৰূপে আপুনি একে ধৰণৰ সমাপ্তি পূৰণ কৰিব যিটো আগতে আপোনাৰ দৰে লোকসকলৰ ধ্বংস আছিল। আপুনি কেৱল আমাৰ নবীক বৰ্খাস্ত কৰি আৰু আপোনাৰ নিজৰ লোকসকলক বিৰক্ত কৰি নিজকে আঘাত কৰিছে; আপোনাৰ মিছা দেৱতাসকলে আপোনাক আল্লাহৰ ক্ৰোধৰ পৰা ৰক্ষা কৰাৰ বিকল্প নাথাকিব।" একেসময়তে, তেওঁলোকক তেওঁলোকৰ শিৰ্ক আৰু ইয়াৰ পিছত সঠিক বিবাদৰ মতবাদৰ বাবে ধাৰাবাহিকভাৱে পৰামৰ্শ দিয়া হৈছে।
ইছলামত প্ৰৱেশ কৰা বিচলিত মুছলমানসকলক তথাপিও ইয়াৰ পথত কোনো অসুবিধাৰ সন্মুখীন হ'ব নিবিচাৰিছিল, তেওঁলোকক এই প্ৰভাৱৰ সৈতে পৰামৰ্শ দিয়া হৈছে: "আপোনাৰ এই বিশ্বাস কি? এটা দৃষ্টিকোণৰ পৰা, আপুনি আল্লাৰ ওপৰত বিশ্বাস ৰাখিবলৈ আৰু তেওঁৰ কৰ্মী হ'বলৈ প্ৰস্তুত, যিহেতু আপুনি সম্প্ৰীতি আৰু সমৃদ্ধ, আৰু যদি আপুনি তেওঁৰ পথত যাতনা আৰু কষ্টৰ সৈতে মিলিত হয়, আপুনি আপোনাৰ আল্লাক নিষ্পত্তি কৰে আৰু তেওঁৰ সেৱক হৈ থাকিবলৈ বন্ধ কৰে। আপুনি মনত ৰাখিব লাগিব যে আপোনাৰ এই দুৰ্বল মনোভাৱই আল্লাই আপোনাৰ বাবে নিযুক্ত কৰা ঘটনা আৰু দুৰ্ভাগ্যবোৰক বিচ্যুত কৰিব নোৱাৰে।"
প্ৰকৃত ভক্তসকলক সন্মান জনোৱাৰ দৰে, তেওঁলোকক দুটা পৃথক ধৰণে প্ৰৱণতা দিয়া হৈছে: (1) আৰৱৰ গড় লোকসকলক অতিৰিক্তভাৱে অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ বাবে এক সাধাৰণ পথত, আৰু (2) এক বিশেষ ধৰণে:
- অনুসৰণকাৰীসকলক জনোৱা হৈছে যে মক্কাৰ মূষিকসকলে তেওঁলোকক পবিত্ৰ মছজিদ ভ্ৰমণৰ পৰা নিলম্বিত কৰাৰ কোনো বিকল্প সংৰক্ষিত নাছিল। তেওঁলোকে কাকো হজ্জ কৰাৰ পৰা বিৰত ৰাখিবলৈ কোনো বিশেষাধিকাৰ সংৰক্ষিত নাছিল কাৰণ পবিত্ৰ মছজিদ তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত সম্পত্তি নাছিল। এই অভিযোগটো কোৱাইছৰ বিৰুদ্ধে এক শক্তিশালী ৰাজনৈতিক অস্ত্ৰ হিচাপে ওকালতি কৰা হৈছিল। কিয়নো ই আৰৱৰ বিভিন্ন গোত্ৰক এই কথোপকথন আৰম্ভ কৰাৰ পৰামৰ্শ দিছিল: কুৰাইশ ধন্য মছজিদৰ তুচ্ছ শৃংখলাআছিল নে ইয়াৰ স্বত্বাধিকাৰীসকল? ই পৰামৰ্শ দিছিল যে যদি তেওঁলোকে আনৰ পৰা কোনো মতবিৰোধ নকৰাকৈ মুছলমানসকলক হজ্জৰ পৰা নিলম্বিত কৰাৰ সন্দৰ্ভত প্ৰচলিত হয়, তেন্তে তেওঁলোকে ভৱিষ্যতে হজ্জ আৰু উমৰাহৰ পৰা আন যিকোনো গোত্ৰ বা গোটৰ ব্যক্তিসকলক নিলম্বন কৰিবলৈ অনুৰোধ অনুভৱ কৰিব, যিসকলে কুৰাইশৰ সৈতে সম্পৰ্কৰ ওপৰত জোৰ দিছিল। এই বিষয়টো ক'বলৈ গ'লে, পবিত্ৰ মছজিদ নিৰ্মাণৰ ঐতিহাসিক পটভূমিত এইটো দেখুওৱা হৈছে যে ইয়াক পয়গম্বৰ আব্ৰাহামে আল্লাৰ আদেশৰ দ্বাৰা কাম কৰিছিল আৰু তেওঁ তাত হজ কৰিবলৈ সকলো লোকগোটক আদৰণি জনাইছিল। সেইকাৰণেই বাহিৰৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা সকলে প্ৰাথমিক আৰম্ভণিবিন্দুৰ পৰা চুবুৰীয়া ব্যক্তিসকলৰ সমতুল্য অধিকাৰত আনন্দিত হৈছিল। একেদৰে এইটো স্পষ্ট কৰা হৈছে যে সদনক শিৰ্কৰ অনুষ্ঠানৰ বাবে কাম কৰা হোৱা নাছিল কিন্তু এজন আল্লাৰ প্ৰেমৰ বাবে কাম কৰা হৈছিল। সেয়েহে তাত আল্লাৰ উপাসনা নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল আৰু মূৰ্তিৰ উপাসনাই সম্পূৰ্ণ অনুমতিৰ প্ৰশংসা কৰিছিল।
- কুৰাইশৰ অত্যাচাৰৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ, মুছলমানসকলক তেওঁলোকৰ সৈতে যুঁজ িবলৈ অনুমতি দিয়া হৈছিল। তেওঁলোকক একেদৰে সঠিক আৰু ন্যায়সঙ্গত আচৰণ গ্ৰহণ কৰিবলৈ নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰা হৈছিল যেতিয়াই তেওঁলোকে ভূমিত নেতৃত্ব দিয়াৰ ক্ষমতা সংগ্ৰহ কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও, অনুসৰণকাৰীসকলক আনুষ্ঠানিকভাৱে "মুছলমান" নাম দিয়া হৈছে আৰু এইদৰে কোৱা হৈছে, "আপুনি অব্ৰাহামৰ প্ৰকৃত উত্তৰাধিকাৰী আৰু আপোনাক মানৱজাতিৰ আগত সত্যৰ সাক্ষী হোৱাৰ বাবে বাছনি কৰা হৈছে। এনেদৰে, আপুনি ছালাত স্থাপন কৰিব লাগিব আৰু ন্যায়সঙ্গত জীৱনৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ আৰ্হিলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ আৰু আল্লাৰ বাক্য প্ৰচাৰৰ বাবে জিহাদ কৰাৰ বাবে জাকাতৰ বাধ্যবাধকতা পৰিশোধ কৰিব লাগিব।" [4]
প্ৰধান বিষয়
[সম্পাদনা কৰক]বক্তৃতাৰ পাঠত গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়, ঐশ্বৰিক নিয়ম আৰু নিৰ্দেশনাৰ দিশবোৰ নিম্নলিখিত ধৰণে শ্ৰেণীবদ্ধ কৰিব পাৰি:-[5]
- ভাগ্যৰ সময়ৰ এটা দৃশ্য।
- মানৱ জীৱন চক্ৰ: এতিয়া আৰু তাৰ পিছত জীৱন।
- বিশ্বাসৰ সীমাত অৱশিষ্ট থকা লোকসকলৰ আচৰণক স্বীকৃতি দিয়া হয়।
- যিধৰণে আল্লাহে তেওঁৰ ৰাছুলসকলক নিৰন্তৰ সহায় কৰে।
- মছজিদ-আল-হাৰামৰ সকলো বিশ্বাসীলোকৰ সমতুল্য অধিকাৰ স্বীকাৰ কৰা ঐশ্বৰিক আইন, তেওঁলোক স্থানীয় বা বাহিৰৰ লোক হওক।
- যিধৰণে আল্লাহে নিজেই ঠাইখন পৃথক কৰিছিল আৰু পয়গম্বৰ ইব্ৰাহিমক কাবা নিৰ্মাণ কৰিবলৈ আৰু মানৱতাক হজ্জ কৰিবলৈ মাতিবলৈ কৈছিল।
- শিৰ্কক প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়া কোনোবাই আকাশৰ পৰা বাগৰি পৰা আৰু তেওঁৰ শৰীৰটো চৰাইবোৰে ধৰি নিয়াৰ দৰে দেখা যায়।
- এয়া কোনো বলিদান প্ৰাণীৰ তেজ বা কলা নহয় যি আল্লাহৰ ওচৰলৈ আহে তথাপিও বলি দান কৰা ব্যক্তিজনৰ ভক্তি।
- ভক্তসকলক নিজকে ৰক্ষা কৰিবলৈ আৰু অবিশ্বাসী আৰু মুশ্ৰিকিনৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিবলৈ সন্মতি দিয়া আল্লাৰ প্ৰথম নিৰ্দেশনা।
- বিচাৰৰ আগমনৰ পিছত, আল্লা নিজেই সকলোৰে বাবে ন্যায়াধীশ হ'ব।
- আল্লাৰ স্বাৰ্থত স্থানান্তৰিত হোৱা ব্যক্তিসকলক আল্লাৰ গেৰাণ্টি যে তেওঁ তেওঁলোকক উদাৰভাৱে ক্ষতিপূৰণ দিব।
- আল্লাই ভক্তসকলক পূৰ্বৰ পৱিত্ৰ লিখনি আৰু কোৰআনতো মুছলমান বুলি অভিহিত কৰিছিল।
চাওক
[সম্পাদনা কৰক]- হজ্জৰ ইতিহাস
- Shahid (martyr) citing 22:58-59
প্ৰসংগসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Ibn Kathir. "Tafsir Ibn Kathir (English): Surah Al Hajj". Quran 4 U. Tafsir. http://www.quran4u.com/Tafsir%20Ibn%20Kathir/022%20Hajj.htm। আহৰণ কৰা হৈছে: 14 February 2020.
- ↑ Wherry, Elwood Morris (1896). A Complete Index to Sale's Text, Preliminary Discourse, and Notes. প্ৰকাশক London: Kegan Paul, Trench, Trubner, and Co.
এই প্ৰবন্ধত এই উৎসৰ পৰা পাঠ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে, যি ৰাজহুৱা ক্ষেত্ৰত আছে।
- ↑ Abul A'la Maududi - Tafhim-ul-Quran
- ↑ (vv. 41,77, 78.)
- ↑ Mohammed, A Comprehensive Commentary on the Quran: Comprising Sale’s Translation and Preliminary Discourse, with Additional Notes and Emendations (London: Kegan Paul, Trench, Trubner, and Co., 1896). 4 vols.
বাহ্যিক সংযোগসমূহ
[সম্পাদনা কৰক]- Quran 22 Clear Quran translation
- Q22:2, 50+ translations, islamawakened.com