ঘটোৎকচ

ঘটোৎকচ
কৰ্ণৰ সৈতে যুঁজত ঘটোৎকচ
দেৱনাগৰী	घटोत्कच
নিবাস	কাম্যকা বন
অস্ত্ৰ	গদা
যুদ্ধ	কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধ
সন্তান	অঞ্জনপৰ্ব, মেঘপৰ্ব, বৰবাৰিকা

ঘটোৎকাচ প্ৰাচীন ভাৰতীয় মহাকাব্য মহাভাৰতৰ এটা বিশিষ্ট চৰিত্ৰ। ঘটোৎকচ হিড়িম্বাপুৰৰ (বৰ্তমানৰ ডিমাপুৰ) ৰজা আছিল। তেওঁৰ পিতৃ আছিল ভীম আৰু মাতৃৰ নাম আছিল হিড়িম্বী। এওঁকেই অসমৰ কছাৰীসকলৰ পূৰ্বপুৰুষ বুলি কোৱা হয়। তেওঁৰ মূৰটো চুলিবিহীন (উৎকোচ) আৰু ঘট বা পাত্ৰৰ দৰে আকৃতিৰ হোৱাৰ বাবেই তেওঁৰ নামটোৰ উৎপত্তি হৈছে। তেওঁ অঞ্জনাপৰ্ৱ, বৰবৰিকা আৰু মেঘৱৰ্ণৰ পিতৃ। এক অক্ষৌহিনী সেনাৰ মুৰব্বী হিচাপে তেওঁ কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধত পাণ্ডৱ পক্ষৰ এজন গুৰুত্বপূৰ্ণ যোদ্ধা আছিল আৰু কৌৰৱ সৈন্যৰ বহু ধ্বংসলীলা কৰিছিল। কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধত পাণ্ডৱৰ ফলীয়া হৈ তেওঁ যুদ্ধ কৰিছিল। যুদ্ধত তেওঁ কৌৰৱৰ মাজত যথেষ্ট আতংকৰ সৃষ্টি কৰিছিল। অৱশেষত কৰ্ণই অৰ্জুনক মাৰিবলৈ সাঁচি থোৱা একাঘ্নি বাণপাট মাৰি তেওঁক হত্যা কৰে।

জন্ম আৰু কিংবদন্তি

‘জতুগৃহ’ জ্বলোৱাৰ সময়ত পাণ্ডৱসকলে এটা সুৰংগৰ মাজেৰে পলায়ন কৰি এখন অৰণ্যত উপনীত হয়। সিহঁত শুই থকা অৱস্থাত অৰণ্যত থকা অসুৰৰ দলপতি হিড়িম্বই এজোপা গছৰ ওপৰৰ পৰা পাণ্ডৱসকলক দেখা পায় আৰু তেওঁ নিজৰ ভনীয়েক হিড়িম্বিাক তেওঁলোকক খাদ্যৰ বাবে নিজৰ ওচৰলৈ আনিবলৈ আদেশ দিয়ে।

হিড়িম্বাই ধুনীয়া নাৰীৰ বেশত পাণ্ডৱৰ ওচৰলৈ যায়। ভীমৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হৈ তেওঁৰ প্ৰেম প্ৰাৰ্থনা কৰে। ভায়েক হিড়িম্বৰ ইচ্ছাৰ প্ৰতি তেওঁ পাণ্ডৱসকলক সতৰ্ক কৰি দিয়ে আৰু হাবি এৰি যাবলৈ অনুৰোধ কৰে; অৱশ্যে ভীমে এই অনুৰোধ নাকচ কৰে। ইফালে পলম হোৱাত অধৈৰ্য্য হৈ হিড়িম্বই পাণ্ডৱৰ ফালে খেদা মাৰি যায় যদিও ভীমে তেওঁক বধ কৰে।

তাৰ পিছত হিড়িম্বাই কুন্তীৰ ওচৰলৈ গৈ ভীমক বিয়া কৰাবলৈ বাবে অনুৰোধ কৰে। পাণ্ডৱসকলে এই চৰ্তত সন্মতি দিয়ে যে হিড়িম্বাৰ পৰা এবাৰ সন্তান জন্ম হ’লে তেওঁলোকে পুনৰ নিজৰ যাত্ৰা অব্যাহত ৰাখিব লাগিব। পিছলৈ হিড়িম্ব আৰু ভীমৰ ঘৰত ঘটোৎকাচৰ জন্ম হয়। ইন্দ্ৰই ঘটোৎকচক কৰ্ণৰ উপযুক্ত প্ৰতিদ্বন্দ্বী হ’ব পৰাকৈ শক্তি প্ৰদান কৰে। ঘটোৎকচ হিড়িম্বাৰ তত্ত্বাৱধানত ডাঙৰ-দীঘল হয়। দেউতাকৰ দৰে ঘটোৎকচৰ পছন্দৰ অস্ত্ৰ হ’ল গদা। লোককথা অনুসৰি ঘটোৎকচে অহিলাৱতীক বিয়া কৰায় আৰু তেওঁলোকৰ পুত্ৰ হৈছে বৰবৰিকা, অঞ্জনপৰ্ৱ, আৰু মেঘবৰ্ণ।

হিড়িম্বাৰ বলিদানৰ অনুৰোধ

প্ৰচলিত লোককথা অনুসৰি, বহু বছৰ পিছত এদিন হিড়িম্বাই ঘোটৎকচক কালীৰ আগত বলি দিবলৈ এজন মানুহ আনিবলৈ কয়। তাকে কৰিবলৈ গৈ তেওঁ এজন ব্ৰাহ্মণ আৰু তেওঁৰ পত্নীক তেওঁলোকৰ তিনিটা সন্তানৰ সৈতে ঘূৰি ফুৰা দেখা পায়। ঘটোৎকচে তেওঁলোকৰ ওচৰলৈ গৈ তেওঁলোকৰ এজনক তেওঁৰ লগত আহি দেৱীৰ ওচৰত মাতৃৰ বলি হ’বলৈ অনুৰোধ কৰে।

ব্ৰাহ্মণে নিজকে আগবঢ়ায়, কিন্তু পত্নীয়ে জোৰ দিয়ে যে তাই যাব। শেষত তেওঁলোকৰ দ্বিতীয় পুত্ৰই ঘটোৎকচৰ লগত যাবলৈ মান্তি হয় যদিও প্ৰথমে গংগা নদীত গা ধুবলৈ কয়। ককায়েকহঁতৰ সৈতে অৰণ্যত নিৰ্বাসিত হৈ থকা ভীমে সেই দৃশ্য দেখা পায়। বলিদানৰ কথাটো জনাৰ কৰাৰ লগে লগে ভীমে শিশুটিৰ হৈ বলি হ’বলৈ খোজ দিয়ে। ঘটোৎকচে ভীমক টানি লৈ মাকৰ ওচৰলৈ উভতি যায় আৰু মাকে ভীমক তাৰ পিতৃ বুলি কোৱাত স্তম্ভিত হৈ পৰে। ভীমৰ বুজনিত ঘটোৎকচ আৰু হিড়িম্বা দুয়োজনেই মানৱ বলিৰ প্ৰথা শেষ কৰিবলৈ সন্মত হয়।

ভীমৰ সৈতে পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া-কলাপ

নিৰ্বাসনৰ সময়ত খিজ কাঢ়ি কাঢ়ি পাণ্ডৱসকল আৰু আগবাঢ়ি যাব নোৱাৰাকৈয়ে ভাগৰি পৰিছিল, তেতিয়া ভীমে ঘটোৎকচলৈ মনত পেলায় আৰু তৎক্ষণাত পাণ্ডৱৰ আগত তেওঁ হাজিৰ হয়। ভীমৰ নিৰ্দেশত বহুতো অসুৰকো মতাই আনে। ঘটোৎকচে পাঞ্চালীক কান্ধত লৈ আৰু পাণ্ডৱ ভাই-ভনীক কান্ধত লৈ অসুৰবোৰ আকাশমাৰ্গেৰে বদ্ৰিকাশ্ৰমলৈ গ’ল, য’ত নৰনাৰায়ণে ধ্যান কৰি আছিল, তাৰ পিছত তেওঁ (ঘটোৎকচ আৰু তেওঁৰ সঙ্গীসকলে) পাণ্ডৱসকলৰ পৰা বিদায় ল’লে।

কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধত

কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধত ঘটোৎকচক ভীমে পাণ্ডৱ পক্ষৰ হৈ যুদ্ধ কৰিবলৈ মাতি আনে। প্ৰথম দিনাৰ যুদ্ধত তেওঁ অলম্বুষ, দুৰ্যোধন, ভগদত্তৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰে। যুদ্ধৰ ভয়াবহ গতিপথত আতংকিত হৈ কৌৰৱসকলে ইচ্ছাকৃতভাৱে যুদ্ধখন সেই দিনটোৰ বাবে পিছুৱাই দিলে। যুদ্ধৰ ৮ম দিনত ঘটোৎকচৰ আলম্বুষৰ সৈতে দীঘলীয়া সংঘৰ্ষ হয় আৰু যদিও তেওঁ আনটো দানৱক গুৰুতৰভাৱে আঘাত কৰিবলৈ সক্ষম হয়, তথাপি তেওঁ নিজৰ পিছুৱাই যোৱাত বাধা দিব নোৱাৰে।

যুদ্ধৰ ১৪ দিনত ঘটোৎকাচে সেনানায়কৰ দায়িত্ব পালন কৰে। ৰাতিপুৱাৰ যুদ্ধৰ সময়ত তেওঁৰ প্ৰৰাক্ৰমী পুত্ৰ অঞ্জনপৰ্ৱ অশ্বত্থামৰ হাতত মৃত্যুমুখত পৰাত তেওঁ ক্ৰোধিত হৈ পৰে। নিজৰ যাদুকৰী শক্তিক আমন্ত্ৰণ কৰি তেওঁ নিজৰ মায়া শক্তি ব্যৱহাৰ কৰি কৌৰৱ সৈন্যলৈ বৃহৎ ধ্বংসলীলা কঢ়িয়াই আনে, আনকি দ্ৰোণ, দুৰ্যোধন, কৰ্ণ আৰু দুশাসনৰ দৰে মহান যোদ্ধাকো ভয় খুৱায়। অশ্বত্থামাই পলায়ন কৰা সৈনিকক একত্ৰিত কৰাৰ চেষ্টা কৰে, ঘাটোৎকচৰ যাদু অক্ষম কৰে আৰু দানৱটোক অচেতন কৰি পেলাবলৈ সক্ষম হয়। জ্ঞানলৈ অহাৰ পিছত ঘটোৎকচে অশ্বত্থামাৰ লগত দীঘলীয়া দ্বিপাক্ষিক যুঁজ দিয়ে। যুদ্ধৰ সময়ত দুয়োজন যুঁজাৰুৱে নিজৰ যাদুকৰী শক্তি আৰু আকাশী অস্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰে যদিও অশ্বত্থামাই নিজৰ ঠাই ধৰি ৰাখিবলৈ সক্ষম হয় আৰু ঘটোৎকচক আঁতৰি যাবলৈ বাধ্য কৰে।

১৪ নং দিনত জয়দ্ৰথৰ মৃত্যুৰ পিছত, সূৰ্যাস্তৰ পাছত যুদ্ধ চলি থকাৰ সময়ত, ঘটোৎকচ সঁচাকৈয়ে উজ্জ্বলি উঠে; ৰাতিৰ সময়ত দানৱৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি পোৱাৰ লগে লগে নিজৰ সৈন্যৰ সৈতে ঘটোৎকচে আলায়ুধ আৰু অলম্বুষক হত্যা কৰি আলম্বুষৰ মূৰটো গদাৰে ভাঙি পেলায়। ঘটোৎকচে হুলস্থূলীয়া পৰিৱেশৰ সৃষ্টি কৰাৰ লগে লগে অশ্বত্থামা আৰু ঘটোৎকচৰ মাজত আন এক যুঁজ সংঘটিত হয়। অশ্বত্থামাই ঘটোৎকচক একাধিকবাৰ পৰাস্ত কৰিবলৈ সক্ষম হয়, কিন্তু শক্তিশালী দানৱে নিজৰ মায়া-যাদু ব্যৱহাৰ কৰি পলায়ন কৰিবলৈ সক্ষম হয়। আনহাতে কৰ্ণয়ো কিছু কঠিন যুদ্ধৰ অন্তত যুদ্ধক্ষেত্ৰত দুবাৰকৈ ঘটোৎকচক পৰাস্ত কৰে যদিও ঘটোৎকচক কৌৰৱ সেনাবাহিনীৰ ওপৰত বিধ্বংসী ৰূপ ধাৰণ কৰাত বাধা দিব নোৱাৰে। সেনাই তেওঁৰ চাৰিওফালে ভাঙি যোৱাৰ লগে লগে, আনকি দুৰ্যোধনেও নিজৰ পতাকাখন ছিন্নভিন্ন কৰি পলায়ন কৰিবলৈ বাধ্য হোৱাৰ লগে লগে কৰ্ণে শেষ উপায় হিচাপে বাসৱী শক্তিক ব্যৱহাৰ কৰি শেষত শক্তিশালী দানৱটোক হত্যা কৰে। এই অস্ত্ৰটো ভগৱান ইন্দ্ৰই প্ৰদান কৰিছিল আৰু ইয়াক এবাৰহে ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা গৈছিল; কৰ্ণে অৰ্জুনৰ বিৰুদ্ধে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ ইয়াক সংৰক্ষিত কৰি ৰাখিছিল।

বাসৱী শক্তি অস্ত্ৰৰ দ্বাৰা মৃত্যুমুখী হ’লেও ঘটোৎকচে আকাশলৈ উঠি নিজৰ শৰীৰটো বৃদ্ধি কৰিবলৈ সক্ষম হয় আৰু কৌৰৱ সেনাৰ এজন অক্ষৌহিনীক চেপি ধৰে। ঘটোৎকচৰ মৃত্যুত পাণ্ডৱসকল শোকেৰে ম্ৰিয়মাণ হৈ পৰিল। কৃষ্ণই অৱশ্যে ঘটোৎকচে অৰ্জুনক কৰ্ণৰ পৰা ৰক্ষা কৰিছে বুলি জানি হাঁহি নমৰাকৈ থাকিব নোৱাৰিলে।

ইণ্ডোনেছিয়াৰ সংস্কৰণ

জাভানীজ আৰু লগতে বালিনীজ ৱায়াঙত কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধক সাধাৰণতে ভৰতায়ুদ্ধ নামেৰে কোৱা হয়। ১১৫৭ চনত কেদিৰি ৰাজ্য (বৰ্তমানৰ পূব জাভা, ইণ্ডোনেছিয়া)ৰ সময়ত লিখা কাকৱিন ভাৰতায়ুদ্ধ লিপিৰ পৰাই গল্পটোৰ ৰূপান্তৰ আৰু বিকাশ কৰা হৈছিল। ৱায়াং পুতলা সংস্কৰণত ঘটোৎকচ (স্থানীয়ভাৱে বানান ‘গটোটকা’) অৰ্জুনৰ পুত্ৰ অভিমন্যু নামৰ তেওঁৰ ভতিজা ভায়েকৰ অতি ঘনিষ্ঠ। অভিমন্যুৱে নিজকে কুমাৰ বুলি দাবী কৰাৰ পিছত বিৰাট ৰাজ্যৰ কন্যা উত্তৰাক বিয়া কৰায়। দৰাচলতে অভিমন্যুৰ বিয়া হৈছিল কৃষ্ণৰ কন্যা সতীসুন্দৰীৰ লগত। ঘটোৎকচৰ ৰাজপ্ৰসাদত ন্যস্ত কৰা সতীসুন্দৰীয়ে স্বামীয়ে পুনৰ বিবাহ কৰা খবৰটো শুনিলে। ঘটোৎকচৰ ককাক কলাবেন্দনাই অভিমন্যুৰ ওচৰলৈ আহিছিল তেওঁক ঘৰলৈ নিবলৈ (কলাবেন্দন আছিল অৰিম্বিৰ সৰু ভাই, বামন দৈত্য কিন্তু সাধাৰণ আৰু উদাৰ হৃদয়ৰ)। ইয়াৰ ফলত উত্তৰাৰ ঈৰ্ষা হৈছিল আৰু অভিমন্যুৱে শপত খাবলৈ বাধ্য হৈছিল যে, যদি সঁচাকৈয়ে উত্তৰাৰ বাহিৰে আন পত্নী থাকে তেন্তে পিছলৈ শত্ৰুৰ মৰিবলৈ ইচ্ছুক হ’ব। অভিমন্যুৰ মনোভাৱৰ খবৰ দিবলৈ ঘটোৎকচৰ সৈতে কালাবেন্দন সাক্ষাৎ কৰে। ঘটোৎকচই আচলতে কালাবেন্দনাক বুজনি দিছিল, যি তেওঁ নিজৰ ভতিজা ভায়েকৰ ঘৰুৱা কাম-কাজত অহংকাৰীভাৱে হস্তক্ষেপ কৰা বুলি গণ্য কৰিছিল। খঙতে ঘটোৎকচে কালাবেন্দনাৰ মূৰত খুন্দা মাৰিলে আৰু ভুলবশতঃ এই কাৰ্য্য সংঘটিত হ’লেও কালাবেন্দনাৰ নিমিষতে মৃত্যু হ’ল।

ভৰতায়ুদ্ধ যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ সময়ত প্ৰকৃততে ত্ৰয়োদশ দিনা অভিমন্যুক কৌৰৱৰ হাতত হত্যা কৰা হৈছিল। ১৪ তাৰিখে অৰ্জুনে জয়দ্ৰথৰ মূৰ কাটি পুত্ৰৰ মৃত্যুৰ প্ৰতিশোধ ল’বলৈ সক্ষম হয়। নিজৰ ভায়েক জয়দ্ৰথৰ মৃত্যুত দুৰ্যোধনে অতি দুখী হৈ পৰিছিল। সেই নিশা কৰ্ণক পাণ্ডৱ শিবিৰত আক্ৰমণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰালে। ইয়াৰ দ্বাৰা যুদ্ধৰ নিয়ম উলংঘা হ’লেও কৰ্ণই মানিছিল। কৌৰৱসকলে নিশাৰ আক্ৰমণ চলোৱা বুলি গম পোৱাৰ পিছত পাণ্ডৱসকলে ঘটোৎকচক নেতৃত্ব ল’বলৈ পঠিয়াই দিলে। ঘটোৎকচক ইচ্ছাকৃতভাৱে বাছি লোৱা হৈছিল কাৰণ তেওঁ পিন্ধা কোটাং অন্ত্ৰাকুছুমা কৱচ কৌৰৱৰ সৈন্যবাহিনীক জিলিকিবলৈ উজ্জ্বল পোহৰ নিৰ্গত কৰিবলৈ সক্ষম। ঘটোৎকচে লেম্বুছা নামৰ কৌৰৱ মিত্ৰ এজনক সফলতাৰে হত্যা কৰিছিল। ইফালে তেওঁৰ দুজন ককাক ব্ৰজালামদন আৰু ব্ৰজাৱিকল্পৰ শত্ৰুৰ হাতত মৃত্যু হয়, প্ৰত্যেকৰে নাম লেম্বুসুৰ আৰু লেম্বুসনা।

ঘটোৎকচে কণ্টৱিজয় অস্ত্ৰধাৰী কৰ্ণৰ সন্মুখীন হ’ল। কৰ্ণক বিভ্ৰান্তি অনুভৱ কৰিবলৈ তেওঁ নিজৰ যমজ সন্তানক হাজাৰজন মানুহ কৰি সৃষ্টি কৰিছিল। পিতৃ সূৰ্য নিৰ্দেশত কৰ্ণই মূল ঘটোৎকচক বিচাৰি উলিয়াবলৈ সক্ষম হয়। তাৰ পিছত ঘটোৎকচৰ দিশত কণ্টা অস্ত্ৰ মুকলি কৰি দিলে। ঘটোৎকচই যিমান পাৰে ওপৰলৈ উৰা মাৰি ইয়াৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। কিন্তু সেই নিশা ঘটোৎকচৰ মৃত্যুৰ সময় নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে বুলি স্বৰ্গৰ পৰা খবৰ দিওঁতে কলাবেন্দনৰ আত্মাই হঠাতে কণ্টৱিজয়ক ধৰিবলৈ যেন দেখা গ’ল। ঘটোৎকচে নিজৰ ভাগ্যৰ ওচৰত আত্মসমৰ্পণ কৰি অনুৰোধ কৰে যে, তেওঁৰ মৃতদেহ যাতে কৌৰৱৰ সৈন্যবাহিনীক হত্যা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কালাবেন্দনাই মান্তি হয়, তাৰ পিছত কণ্টা অস্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰি ঘটোৎকচৰ নাভিত ছুৰীৰে আঘাত কৰে। অস্ত্ৰটো পুনৰ নিজৰ আৱৰণত মিলি যায়, যিটো হৈছে ঘটোৎকচৰ আন্ত্ৰিক অংশত তেতিয়াও জমা হৈ থকা মস্তাবা কাঠ। ঘটোৎকচৰ মৃত্যু হয়, আৰু কলাবেন্দনৰ আত্মাই তেওঁৰ শৰীৰটো কৰ্ণৰ ফালে দলিয়াই দিলে। ঘটোৎকচৰ শৰীৰটো আচাৰখাই পৰাৰ ফলত কৰ্ণৰ ৰথখন টুকুৰা টুকুৰ হৈ পৰে আৰু ৰথৰ খণ্ডবোৰ সকলো দিশলৈ চিটিকি পৰি তাৰ চাৰিওফালে থকা কৌৰৱ সৈনিকসকলক হত্যা কৰে।

মন্দিৰ

মধ্য জাভাৰ ঘটোৎকচ মন্দিৰ, ইণ্ডোনেছিয়া

• উত্তৰাখণ্ডৰ চম্পাৱটত নিৰ্মাণ কৰা এটা মন্দিৰ আছে য’ত মহাভাৰতৰ যুদ্ধত কৰ্ণই তেওঁক হত্যা কৰাৰ পিছত তেওঁৰ মূৰটো সৰি পৰা বুলি কোৱা হৈছে।
• হিমাচল প্ৰদেশৰ মানালীত হিড়িম্বা দেৱী মন্দিৰৰ সমীপত ঘটোৎকচক সন্মান জনাই এটা মন্দিৰ নিৰ্মাণ কৰা হৈছে।
• মধ্য জাভাৰ ডিয়েং মন্দিৰ কমপ্লেক্সত থকা সপ্তম শতিকাৰ এটা প্ৰাচীন হিন্দু মন্দিৰৰ গঠনক মহাভাৰত চৰিত্ৰৰ সন্মানত "ঘটোৎকাচা মন্দিৰ" নামেৰে নামকৰণ কৰা হৈছে।