গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ
বৈদিক হিন্দু ধৰ্মত গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ এটি অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ মন্ত্ৰ। প্ৰচলিত বিশ্বাস অনুসৰি, গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ বেদৰ আন আন মন্ত্ৰৰ দৰেই "অপৌৰষেয়" (অৰ্থাৎ কোনো মানুহৰ দ্বাৰা ৰচিত নহয়) আৰু বৈদিক হিন্দুসকলে ব্ৰহ্মৰ্ষিৰ ওচৰত প্ৰকাশ কৰা বুলি বিশ্বাস কৰে (গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ ক্ষেত্ৰত ব্ৰহ্মৰ্ষি হ'ল বিশ্বমিত্ৰ)। এই মন্ত্ৰ বৈদিক সংস্কৃত ভাষাত ৰচিত। ই ঋগ্বেদৰ এক সূক্ত (মণ্ডল ৩। ৬২। ১০)। গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ গায়ত্ৰী ছন্দত ৰচিত। [1] হিন্দু ধৰ্মত গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ আৰু এই মন্ত্ৰত উল্লেখ কৰা দেৱতাক অভিন্ন বুলি গণ্য কৰা হয়। সেয়েহে এই মন্ত্ৰৰ দেৱীৰ নামো গায়ত্ৰী। গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰে কেৱল পূজাই কৰা নহয়, গায়ত্ৰী মন্ত্ৰকো পূজা কৰা হয়।
গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰে হিন্দু দেৱতা সৱিত্ৰক আৱাহন কৰা হয়। সেয়েহে গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ আন এটা নাম হৈছে “সাৱিত্ৰী মন্ত্ৰ”। [2] সাৱিত্ৰীৰ বিভিন্ন ব্যাখ্যা অনুসৰি এই মন্ত্ৰটি সূৰ্য্য পূজা, যোগ, তন্ত্ৰ বা শাক্তধৰ্মৰ সৈতে যুক্ত হৈছে।
মন্ত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]মন্ত্ৰৰ আৰম্ভণিতে ওঁ-কাৰ আৰু “মহাব্যাহৃতি” নামেৰে জনাজাত “ভূৰ্ভুবঃ স্বঃ” বাক্যাংশ পোৱা যায়। এই বাক্যাংশ তিনিটা শব্দৰ সংমিশ্ৰণ - ভূঃ, ভুবঃ আৰু স্বঃ। এই তিনিটা শব্দই ত্ৰিলোকক ইংগিত কৰে। ভূঃ মানে মৰ্ত্য, ভূবঃ মানে স্বৰ্গলোক আৰু স্বঃ হ'ল স্বৰ্গ আৰু মৰ্ত্যক সংযোগ কৰা এজন ব্যক্তি। বেদত যি সপ্তভূমি বা সাতখন জগতৰ আছে, এইবোৰ তাৰ মাজৰ তিনিখন জগতৰ নাম। ধ্যান সাধনাৰ ক্ষেত্ৰত ভূঃ, ভুবঃ আৰু স্বঃ — এই তিনি লোক চেতন, অৰ্ধচেতন আৰু অচেতন — এই তিনিটা স্তৰৰ প্ৰতীক।
বৈদিক সাহিত্যত গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ উল্লেখ বহুবাৰ পোৱা যায়। [3] মনুস্মৃতি, [4] হৰিবংশ, [5] আৰু ভগৱদ্গীতাত [6] ত গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ প্ৰশংসা কৰা হৈছে। হিন্দু ধৰ্মত উপনয়ন সংস্কাৰৰ সময়ত গায়ত্ৰী দীক্ষা এক প্ৰধান অনুষ্ঠান আৰু হিন্দু দ্বিজ সম্প্ৰদায়ভুক্তসকলে দৈনিক এই মন্ত্ৰ জপ কৰে। আধুনিক হিন্দু ধৰ্মৰ সংস্কাৰ আন্দোলনৰ ফলত গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ নাৰী আৰু সকলো বৰ্ণৰ মাজত প্ৰচলিত হৈছে। [7] [8]
| হিন্দু ধৰ্ম | |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ওঁ • ব্ৰহ্মা • ঈশ্বৰ | |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
|
ধৰ্মাচৰণ
| |||||||||||||||||||||||
 |
| দেৱনাগৰী লিপিত গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ | অসমীয়া লিপ্যন্তৰ |
|---|---|
| ॐ भूर्भुवः स्वः तत्स॑वितुर्वरे॑ण्यं भर्गो॑ देवस्य॑ धीमहि। धियो यो नः॑ प्रचोदया॑त्॥ [9] |
ওঁ ভূৰ্ভুবঃ স্বঃ তৎ সবিতুৰ্বৰেণ্যং ভৰ্গো দেৱস্য ধীমহি ধিয়ো য়ো নঃ প্ৰচোদয়াৎ॥ |
গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ জপ কৰাৰ আগতে ওঁ -কাৰ জপ কৰা হয়। তাৰ পাছত “মহাব্যাহৃতি” নামেৰে পৰিচিত “ভূৰ্ভুবঃ স্বঃ” বাক্যাংশ উচ্চাৰণ কৰা হয়। তৈত্তিৰীয় অৰণ্যক (২। ১১। ১-৮) অনুসৰি ধৰ্মগ্ৰন্থ পাঠ কৰাৰ আগতে ওঁ -কাৰ, মহাব্যাহৃতি আৰু গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ উচ্চাৰণ কৰিব লাগে। [10] মহাব্যাহৃতিৰ পিছত ঋগ্বেদৰ তৃতীয় মণ্ডলত উক্ত (৬২। ১০) মূল মন্ত্ৰটি পাঠ কৰা হয়।
গায়ত্ৰী ছন্দত আঠটা বৰ্ণৰে গঠিত মুঠ তিনিটি পাদ থাকে। কিন্তু ঋগ্বেদ সংহিতাত উল্লেখ কৰা গায়ত্ৰী মন্ত্ৰটোত এটা বৰ্ণ কম। এই মন্ত্ৰৰ প্ৰথম পাদত সাতটা বৰ্ণ আছে। গতিকে তিনিটা বৰ্ণৰ শব্দ “বৰেণ্যং”ৰ ঠাইত “বৰেণীয়ং" শব্দটোৰ দ্বাৰা বৰ্ণৰ সংখ্যাত সমতা অনা হৈছে।
সবিতা
[সম্পাদনা কৰক]সবিতা হ’ল গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ দেৱতা। ঋগ্বেদৰ ২য় মণ্ডলৰ ৩৮ সূক্তৰ ৭ৰ পৰা ১১ নং মন্ত্ৰত সূৰ্য্য বা সবিতাক সকলো শক্তিৰ উৎস হিচাপে স্তুতি কৰা হৈছে। এই মন্ত্ৰত কোৱা হৈছে, হে সৱিতা, তুমি অন্তৰীক্ষ, পানী, ভূমি সকলোবোৰ সৃষ্টি কৰিছা। তুমি সকলো ভূত, পশু-পখী, স্থাৱৰ-অস্থাৱৰ ইত্যাদিক নিজ নিজ ঠাইত থৈছা। ইন্দ্ৰ, বৰুণ, মিত্ৰ, অৰ্য্যমা বা ৰুদ্ৰ সকলো তোমাৰ শক্তিত বলীয়ান। তোমাক কোনেও ঈৰ্ষা নকৰে। হে পৰমেশ্বৰ, আমি তোমাৰ উজ্জ্বল জ্যোতিক (অৰ্থাৎ সকলো প্ৰকাশিত যুক্ত শক্তি আৰু অব্যক্ত অতিন্দ্ৰিয় শক্তিক) প্ৰণাম জনাইছো। তুমি সকলোৰে কল্যাণ কৰা। আমাৰ বাবে সকলো ভাল হওক। এইটোৱেই এই গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ দেৱতা সৱিতাৰ তাৎপৰ্য। বেদভাষ্যকৰ সয়নাচাৰ্যই গায়ত্ৰী মন্ত্ৰত সূৰ্য্য আৰু সৱিতাৰ দুটা অৰ্থ দাঙি ধৰিছে। তেওঁৰ মতে এই মন্ত্ৰত সৱিতা হ’ল সকলো কাৰণৰ কাৰণ সেই সচ্চিদানন্দ নিৰাকাৰ পৰম ব্ৰহ্ম বা জগতৰ স্ৰষ্টা। “সু” ধাতুৰ পৰা সবিতৃ উদ্ভৱ হৈছে, যাৰ বাবে ইয়াত সৱিতাৰ অৰ্থ প্ৰসৱিনী বুলি বুলি উল্লেখ কৰা হৈছে। নিৰুক্তিকাৰ যস্কই ইয়াৰ অৰ্থ কৈছে “সৰ্ব্বস্য প্ৰসবিতা”।
অনুবাদ
[সম্পাদনা কৰক]ভাষাতাত্ত্বিক উইলিয়াম জ’ন্সে ১৮০৭ চনত গায়ত্ৰী মন্ত্ৰ অনুবাদ কৰে।
“Let us adore the supremacy of that divine sun, the god-head who illuminates all, who recreates all, from whom all proceed, to whom all must return, whom we invoke to direct our understandings aright in our progress toward his holy seat." [11]
বাংলা অনুবাদ: “আসুন আমৰা সেই ঈশ্বৰেৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠতাকে পূজা কৰি, ঈশ্বৰ এৰ সেই শক্তি যে সবকিছুকে আলোকিত কৰে, যিনি সবকিছুকে পুনৰায় সৃষ্টি কৰেন, যাৰ থেকে সবকিছু অগ্ৰসৰ হয়, যাৰ কাছে সবকিছু অবশ্যই ফিৰে যাবে, যাকে আমৰা আমাদেৰ উপলব্ধিকে তাঁৰ পবিত্ৰ আসনেৰ দিকে আমাদেৰ অগ্ৰগতিকে সঠিকভাবে পৰিচালনা কৰতে আৱাহন কৰি।"
গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ সৰল অৰ্থ হ'ল সকলো জগতৰ প্ৰকাশক, সৰ্বব্যাপী সবিতা মণ্ডল, জগতদাতা, সেই পৰম দেৱতাৰ অভিজাত প্ৰজ্ঞা আৰু শক্তি ধ্যান কৰে; কোনে আমাক বুদ্ধিমত্তা দিলে। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে এই মন্ত্ৰৰ তলত দিয়া অনুবাদ দিছে:
“যাঁ হতে বাহিৰে ছড়ায়ে পড়িছে পৃথিবী আকাশ তাৰা,যাঁ হতে আমাৰ অন্তৰে আসে বুদ্ধি চেতনা ধাৰা
— তাঁৰি পূজনীয় অসীম শক্তি ধ্যান কৰি আমি লইয়া ভক্তি”। [১৪][১৫]
কবি সত্যেন্দ্ৰনাথ দত্তই এই মন্ত্ৰৰ পদ্যত যি বাংলা অনুবাদ কৰিছে সেইয়া হ'ল -
তিমিৰ-ৰূপিনী নিশা – সবিতা-সুন্দৰ!
সে তিমিৰে তোমাৰ সৃজন,
বৰণীয়-ৰমণীয় নিত্য জ্ঞানাধাৰ! (সবিতা)
বিমল উজল আলো’ সৌন্দৰ্য-আধাৰ!
ফুল্ল-ঊষা – অপূৰ্ব-মিলন।
কুসুমিতা বসুন্ধৰা-
দ্যু-লোক আলোক-ভৰা-
জনয়িতা-সবিতা-সবাৰ!
গায়ত্ৰী দেৱীৰ তিনিটা ৰূপ। ৰাতিপুৱা তেওঁ ব্ৰাহ্মী; তেজ ৰঙৰ আৰু অক্ষমালা-কমণ্ডলুধাৰী। দুপৰীয়া বৈষ্ণৱী; শংখ, চক্ৰ, গদাধাৰী। সন্ধিয়া শিৱানী; বৃষাৰূঢ়া, শূল, পাশ আৰু নৰকপালধাৰিনী আৰু গলিত যৌৱনা। শব্দ-কল্পদ্ৰুম মতে, যজ্ঞৰ সময়ত এবাৰ ব্ৰহ্মাৰ পত্নী সাৱিত্ৰী অকলসৰে যজ্ঞৰ থলিলৈ আহিবলৈ অস্বীকাৰ কৰাত ব্ৰহ্মা ক্ৰোধিত হৈ আন এগৰাকী নাৰীক বিয়া কৰাই যজ্ঞৰ অন্ত পেলোৱাৰ পৰিকল্পনা কৰিলে। নিজৰ ইচ্ছামতে ইন্দ্ৰই কইনা বিচাৰি ওলাই গৈ এগৰাকী গোৱাল কন্যা (গোৱালিনী)ক কইনা হিচাপে বাছি লৈছিল। বিষ্ণুৰ অনুৰোধত তাইক ব্ৰহ্মাই গন্ধৰ্ব প্ৰথাৰে বিয়া কৰাইছিল। এই কন্যাই গায়ত্ৰী।
গায়ত্ৰীৰ ধ্যানত আছে, তেওঁ সৌৰজগতৰ কেন্দ্ৰত অৱস্থানকাৰিনী, বিষ্ণু বা শিৱৰূপা, হংসস্থিতা বা গৰুড়াসন বা বৃষবাহনা। তেওঁ একাধাৰে ব্ৰহ্মা, বিষ্ণু আৰু শিৱ। হিন্দু বিধান অনুসৰি, গায়ত্ৰী ধ্যান পুৱা, দুপৰীয়া আৰু গধূলি কৰিব লাগে আৰু এই মন্ত্ৰৰ ধ্যান বা পাঠত মুক্তি পোৱা যায় বাবেই ইয়াৰ নাম ‘গায়ত্ৰী’ দিয়া হৈছে। বেদজ্ঞা আচাৰ্যৰ ওচৰত এই মন্ত্ৰেৰে দীক্ষিত হ'লে তেওঁৰ পুনৰ জন্ম হয় আৰু তেওঁ দ্বিজ নামেৰে পৰিচিত হয়। সেইবাবেই দ্বিজ অৰ্থাৎ ব্ৰাহ্মণসকলৰ উপাস্য। বৈদিক গায়ত্ৰী মন্ত্ৰৰ আৰ্হিতেই অন্যান্য দেৱতা, বিশেষকৈ গণেশ, কালি, গুহ্যকালী, নাৰায়ণ, ৰাধা আদিৰ গায়ত্ৰীৰে গঠিত।
তথ্যসূত্ৰ
[সম্পাদনা কৰক]- ↑ Staal, Frits (June 1986). The sound of religion. 33. pp. 33–64.
- ↑ “Designated as sāvitrī, or gāyatrī, throughout Vedic and Sanskrit literature”. M. Bloomfield, A Vedic Concordance, Harvard Oriental Series Vol. 10, Cambridge Mass. 1906, p.392b.
- ↑ The Bloomfield concordance lists over 30 cross-references to other vedic texts. Bloomfield(1906), p.392b.
- ↑ Manusmṛti states that “there is nothing greater than the Savitri (Gayatri) Mantra.” (Manu II, 83). Dutt, Manmatha Nath (1906-1909). The Dharma Shastra Or the Hindu Law Codes Volume 3. প্ৰকাশক Calcutta: Elysium Press. পৃষ্ঠা. 51. ISBN 978-1-4254-8964-9. http://books.google.com/?id=cjtbJPYZRuUC&pg=PA51.
- ↑ The Harivamsa calls it the “mother of the Vedas”. Griffith, Ralph T. H.; T. B. Griffith, Paul Tice (2003). The Vedas: With Illustrative Extracts. The Book Tree. পৃষ্ঠা. 15–16. ISBN 978-1-58509-223-9. http://books.google.com/?id=BtpcpsZEiYMC&pg=PA15.
- ↑ An alternative translation by S. Radhakrishnan interprets BG.10.35 as “Likewise of hymns (I am) Brhtsaman, of metres (I am) gayatri”. S. Radhakrishnan, The Bhagvadgita, 7th Indian edn 1982, published by Blackie & Son, p.266.
- ↑ Rinehart, Robin (2004). Contemporary Hinduism. ABC-CLIO. পৃষ্ঠা. 127. ISBN 978-1-57607-905-8. http://books.google.com/?id=hMPYnfS_R90C&pg=PA127.
- ↑ Lipner, Julius (1994). Hindus: their religious beliefs and practices. Routledge. পৃষ্ঠা. 53. ISBN 978-0-415-05181-1. http://books.google.com/?id=HDMLYkIOoWYC&pg=PA53.
- ↑ ঋগ্বেদ (৩। ৬২। ১০), সামবেদ (১৩। ৪। ৩), যজুঃবেদ ৩/৩৫,৩০/২
- ↑ Carpenter, David Bailey; Whicher, Ian (2003). Yoga: the Indian tradition. প্ৰকাশক London: Routledge. পৃষ্ঠা. 31. ISBN 0-7007-1288-7. http://books.google.com/?id=HlPta3a38P0C&pg=PA31.
- ↑ Teignmouth, John Shore Baron (1807) (en ভাষাত). The Works of Sir William Jones: With the Life of the Author. J. Stockdale and J. Walker. https://books.google.com/books?id=w9QMAAAAYAAJ.