সুভাষ চন্দ্ৰ বসু (ইংৰাজী : Subhas Chandra Bose ; ২৩ জানুৱাৰী ১৮৯৭-১৮ আগষ্ট ১৯৪৫) ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ এজন অগ্ৰণী নেতা আছিল। তেওঁ দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধ ৰ সময়ত নাজী জাৰ্মানী আৰু জাপান ৰ সহযোগত ভাৰতক ব্ৰিটিছ শাসনৰ পৰা মুক্ত কৰিবলৈ প্ৰয়াস কৰিছিল। ১৯৪২ চনত জাৰ্মানী ত Indische Legionৰ ভাৰতীয় সৈন্যসকল আৰু বাৰ্লিন স্থিত Special Bureau for Indiaৰ জাৰ্মান আৰু ভাৰতীয় বিষয়াসকলে তেওঁক প্ৰথমে "নেতাজী" সম্বোধনেৰে মাতিছিল আৰু বৰ্তমান সমগ্ৰ ভাৰতে তেওঁক এই সন্মানেৰে জানে।
১৯২০-১৯৩০ চনৰ সময়ছোৱাত বসু ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ ৰ যুৱ শাখাৰ নেতা আছিল আৰু পিছলৈ ১৯৩৮ আৰু ১৯৩৯ চনত দুবাৰকৈ কংগ্ৰেছৰ সভাপতি হিচাপে নিৰ্বাচিত হৈছিল। অৱশ্যে মহাত্মা গান্ধী আৰু কংগ্ৰেছৰ আন শীৰ্ষ নেতৃত্বৰ সৈতে মতৰ অমিল হোৱাত তেওঁক ১৯৩৯ চনত কংগ্ৰেছ নেতৃত্বৰপৰা অব্যাহতি দিয়া হয়। ১৯৪০ চনত তেওঁ ভাৰত এৰাৰ আগলৈকে ব্ৰিটিছৰ হাতত ঘৰবন্দী হৈ থাকিব লগা হৈছিল।
১৯৪১ চনৰ এপ্ৰিলত বসু জাৰ্মানীত উপস্থিত হয়। জাৰ্মান নেতৃত্বই অপ্ৰত্যাশিতভাৱে ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ প্ৰতি সহানুভূতি প্ৰদৰ্শন কৰে। ১৯৪১ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত জাৰ্মান পূঁজিৰে বাৰ্লিন ত Free India Centre স্থাপন কৰা হয় আৰু তাৰ কিছুদিন পাছতে Free India Radio আৰম্ভ কৰা হয় আৰু ৰাতি এই ৰেডিঅ'ৰ সম্প্ৰচাৰ বসুৱে কৰে। Erwin Rommelৰ আফ্ৰিকা কৰ্প্ছে কৰায়ত্ত কৰা ভাৰতীয়সকলক লৈ Free India Legion নামেৰে প্ৰায় ৩০০০ জনীয়া এক বাহিনী গঠন কৰা হয়। এই বাহিনীৰ উদ্দেশ্য আছিল ভৱিষ্যতে জাৰ্মানীৰ সম্ভাব্য স্থলপথেৰে ভাৰত আক্ৰমণত সহায় কৰা। এই সময়তে তেওঁৰ পত্নী Emilie Schenklয়ে এটি কন্যা সন্তানৰ জন্ম দিয়ে। ১৯৪২ চনত দক্ষিণ এছিয়াত জাপানৰ জয়লাভ আৰু জাৰ্মানীয়ে বেলেগ কামক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়াত, জাৰ্মানীৰ ভাৰত আক্ৰমণৰ সম্ভাৱনীয়তা কমি যায় আৰু বসু দক্ষিণ এছিয়ালৈ আহিবলৈ ব্যগ্ৰ হৈ পৰে। ১৯৪২ চনৰ মে' মাহত তেওঁ প্ৰথম আৰু একমাত্ৰবাৰ এডল্ফ হিটলাৰ ক লগ পায়। হিটলাৰেও তেওঁক দক্ষিণ এছিয়ালৈ যাবলৈ পৰামৰ্শ দিয়ে আৰু তেওঁক ছাবমেৰিনৰ যোগান ধৰাৰ কথা দিয়ে। ১৯৪৩ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীত বসুৱে এখন জাৰ্মান ছাবমেৰিনত যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে আৰু মাদাগাস্কাৰ ত তেওঁক এখন জাপানী ছাবমেৰিনলৈ বদলি কৰা হয়। ১৯৪৩ চনৰ মে' মাহত তেওঁ জাপান অধিকৃত সুমাত্ৰা ত পদাৰ্পণ কৰে।
জাপানৰ সহযোগত বসুৱে ইণ্ডিয়ান নেচনেল আৰ্মী ক (INA) পুনৰুজ্জীৱিত কৰে আৰু ছিংগাপুৰৰ যুদ্ধত বন্দী হোৱা ব্ৰিটিছ-ভাৰতীয় সেনাবাহিনীৰ ভাৰতীয় সৈন্যসকলক একত্ৰিত কৰে। জাপানীসকলে তেওঁলোকৰ অধিকৃত বাৰ্মা , ফিলিপাইন , Manchukuo আদিত পুতলা চৰকাৰ বা তেওঁলোকৰ অনুগ্ৰহাধীন প্ৰভিজনেল চৰকাৰ চলোৱাত সহায় কৰিছিল। জাপান আধীকৃত আন্দামান আৰু নিকোবৰ দ্বীপপুঞ্জ ত মুক্ত ভাৰতৰ প্ৰভিজনেল চৰকাৰ গঠন হয় আৰু ইয়াৰ নেতৃত্ব দিয়ে বসুৱে। আকৰ্ষণীয় ব্যক্তিত্বৰ অধিকাৰী বসুৱে জনপ্ৰিয় ভাৰতীয় শ্লোগান "জয় হিন্দ"ৰ প্ৰথম প্ৰচাৰ কৰে। বসুৰ নেতৃত্বৰ ইণ্ডিয়ান নেচনেল আৰ্মী আছিল ভৌগোলিক বৈচিত্ৰ, ধৰ্মীয় বৈচিত্ৰ্যআৰু লিংগ বৈচিত্ৰৰ এক উদাহৰণ। কিন্তু তেওঁ আছিল সামৰিকভাৱে অদক্ষ আৰু তেওঁৰ সামৰিক কৰ্মৰাজী ক্ষন্তেকীয়াহে আছিল। ১৯৪৪ৰ শেষৰফালে আৰু ১৯৪৫ৰ প্ৰথমভাগত ব্ৰিটিছ-ভাৰতীয় সেনাবাহিনীয়ে প্ৰথমবাৰৰ বাবে জাপানী সৈন্যৰ আগ্ৰাসনক বাধা দিয়ে আৰু জাপানী সৈন্যৰ ভাৰত আক্ৰমণক বিফল কৰে। আধা জাপানী সৈন্যৰ লগতে এই যুদ্ধত ভাগ লোৱা INAৰ আধা সৈন্য এই যুদ্ধত নিহত হয়। INA মলয় উপদ্বীপৰ ফালে পলাই যাবলৈ আৰু পাছত ছিংগাপুৰত আত্মসমৰ্পণ কৰিবলৈ বাধ্য হয়। বসুৱে নিজৰ সৈন্য বা জাপানী সৈন্যৰ সৈতে আত্মসমৰ্পণ কৰাৰ পৰিৱৰ্তে মাঞ্চুৰিয়ালৈ পলাই যাবলৈ বিচাৰে যাতে লাহে লাহে ব্ৰিটিছবিৰোধী হৈ অহা ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ লগত ভৱিষ্যতে লগ লাগিব পাৰে। কিন্তু তেওঁৰ উৰাজাহাজ টাইৱানত দুৰ্ঘটনাত পতিত হোৱাত তেওঁ মৃত্যুমুখত পৰে। কিছুসংখ্যক ভাৰতীয়ই এই দুৰ্ঘটনাৰ কথা বিশ্বাস কৰা নাছিল[ 22]
ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে বসুৰ দেশভক্তিৰ প্ৰশংসা কৰিছিল কিন্তু বসুৰ মতাদৰ্শ আৰু কৰ্মপদ্ধতিৰপৰা, বিশেষকৈ fascismৰ সৈতে তেওঁৰ সহযোগিতাসমূহৰপৰা নিৰ্দিষ্ট দূৰত্ব বজাই ৰাখিছিল। ব্ৰিটিছ প্ৰশাসনে ৩০০ জন INA বিষয়াক INA trialত দেশদ্ৰোহৰ অভিযোগত অভিযুক্ত কৰে কিন্তু শেষত উঠাই লয়।
সুভাষ বসু (একেবাৰে সোঁফালে, থিয় হৈ), নিজৰ পৰিয়ালৰ সৈতে কটকত, ১৯০৫ সুভাষ বসু (একেবাৰে সোঁফালে, থিয় হৈ), নিজৰ পৰিয়ালৰ সৈতে কটকত, ১৯০৫
দেউতাক জানকীনাথ বসু, কটকৰ উকীল দেউতাক জানকীনাথ বসু, কটকৰ উকীল
সুভাষ বসু বন্ধুৰ সৈতে ইংলেণ্ডত, ১৯২০ সুভাষ বসু বন্ধুৰ সৈতে ইংলেণ্ডত, ১৯২০
ইংলেণ্ডত ভাৰতীয় অসামৰিক সেৱা ৰ পৰীক্ষাৰ বাবে প্ৰস্তুতিৰ সময়ত, ১৯২০। বসুৱে এই পৰীক্ষাত সুখ্যাতিৰে চতুৰ্থ স্থান লাভ কৰি উত্তীৰ্ণ হয়। ইংলেণ্ডত
ভাৰতীয় অসামৰিক সেৱা ৰ পৰীক্ষাৰ বাবে প্ৰস্তুতিৰ সময়ত, ১৯২০। বসুৱে এই পৰীক্ষাত সুখ্যাতিৰে চতুৰ্থ স্থান লাভ কৰি উত্তীৰ্ণ হয়।
সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৰ জন্ম হয় ১৮৯৭ চনৰ ২৩ জানুৱাৰী তাৰিখে (১২.১০ pm) বংগ প্ৰদেশৰ (Bengal province) উৰিষ্যা ডিভিজনৰ কটক ত। দেউতাক জানকীনাথ বসু এজন উকীল আৰু মাক প্ৰভাৱতী দেৱী।[ 29] প্ৰেচিডেন্সি কলেজ ত কিছুদিন অধ্যয়ন কৰে।[ 30] কলিকতা বিশ্ববিদ্যালয় ৰ স্কটিছ চাৰ্চ কলেজ ৰপৰা ১৯১৮ চনত দৰ্শনৰ স্নাতক ডিগ্ৰী লাভ কৰে।[ 31] ইংলেণ্ড লৈ যাত্ৰা কৰে। তাত তেওঁ কেম্ব্ৰিজৰ ফিট্জ্উইলিয়াম কলেজত অধ্যয়ন কৰে আৰু ১৯১৯ চনৰ ১৯ নৱেম্বৰত তাৰপৰা উত্তীৰ্ণ হয়। ভাৰতীয় অসামৰিক সেৱাৰ পৰীক্ষাত অৱতীৰ্ণ হৈ তেওঁ চতুৰ্থ স্থান দখল কৰে। কিন্তু তেওঁ ব্ৰিটিছৰ অধীনত চাকৰি কৰিবলৈ অমান্তি হৈ ১৯২১ চনৰ ২৩ এপ্ৰিলত ভাৰতীয় অসামৰিক সেৱাৰপৰা পদত্যাগ কৰি ভাৰতলৈ ঘূৰি আহে।[ 32] [ 33]
১৯২৬ চনত প্ৰাগ ত ইণ্ডিয়া ছ'চাইটীৰ উদ্বোধনী অনুষ্ঠানত ১৯২৬ চনত
প্ৰাগ ত ইণ্ডিয়া ছ'চাইটীৰ উদ্বোধনী অনুষ্ঠানত
১৯২০ৰ শেষৰফালে কলিকতা ৰ নিজা ঘৰত বসু ১৯২০ৰ শেষৰফালে
কলিকতা ৰ নিজা ঘৰত বসু
১৯২৮ চনৰ ২৯ ডিচেম্বৰত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক অধিৱেশনত কংগ্ৰেছৰ সভাপতি মতিলাল নেহৰু ৰ সৈতে সুভাষ বসু, GOC (General Officer Commanding), Congress Volunteer Corps (সামৰিক পোছাকত) ১৯২৮ চনৰ ২৯ ডিচেম্বৰত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক অধিৱেশনত কংগ্ৰেছৰ সভাপতি
মতিলাল নেহৰু ৰ সৈতে সুভাষ বসু, GOC (General Officer Commanding), Congress Volunteer Corps (সামৰিক পোছাকত)
১৯২৯ চনত কংগ্ৰেছ স্বেচ্ছাসেৱকৰ সৈতে বসু ১৯২৯ চনত কংগ্ৰেছ স্বেচ্ছাসেৱকৰ সৈতে বসু
তেওঁ স্বৰাজ নামেৰে এখন বাতৰি কাকত আৰম্ভ কৰে আৰু বংগ প্ৰদেশ কংগ্ৰেছ সমিতিৰ (Bengal Provincial Congress Committee) প্ৰচাৰৰ দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে।[ 34] বংগ ৰ উগ্ৰ জাতীয়বাদৰ মুখপাত্ৰ চিত্তৰঞ্জন দাস তেওঁৰ পথ প্ৰদৰ্শক আছিল। ১৯২৩ চনত বসু নিখিল ভাৰত যুৱ কংগ্ৰেছৰ (All India Youth Congress) সভাপতি আৰু বংগ প্ৰদেশ কংগ্ৰেছৰ (Bengal State Congress) সচিবৰূপে নিৰ্বাচিত হয়। চিত্তৰঞ্জন দাসে আৰম্ভ কৰা "ফৰৱাৰ্ড" নামৰ বাতৰি কাকতখনৰো তেওঁ সম্পাদক আছিল।[ 35] [ 36] মান্দালয় ৰ কাৰাগাৰত থাকিবলগা হয় আৰু ইয়াতে তেওঁ যক্ষ্মা ৰোগত আক্ৰান্ত হয়।[ 37]
১৯২৭ চনত কাৰাগাৰৰপৰা ওলোৱাৰ পাছত বসু কংগ্ৰেছ দলৰ সাধাৰণ সম্পাদক হয় আৰু জৱাহৰলাল নেহৰু ৰ সৈতে স্বাধীনতা সংগ্ৰামত মনোনিৱেশ কৰে। ১৯২৮ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত বসুৱে কলিকতাত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক অধিৱেশন আহ্বান কৰে। তেওঁৰ সবাতোকৈ উল্লেখযোগ্য অৰিহণা আছিল Congress Volunteer Corpsৰ General Officer Commanding (GOC) হিচাপে। লেখক নিৰদ চৌধুৰী য়ে অধিৱেশনখনিৰ বিষয়ে এনেকৈ লিখিছে:
Bose organized a volunteer corps in uniform, its officers being even provided with steel-cut epaulettes ... his uniform was made by a firm of British tailors in Calcutta, Harman's. A telegram addressed to him as GOC was delivered to the British General in Fort William and was the subject of a good deal of malicious gossip in the (British Indian) press. Mahatma Gandhi being a sincere pacifist vowed to non-violence, did not like the strutting, clicking of boots, and saluting, and he afterwards described the Calcutta session of the Congress as a Bertram Mills circus, which caused a great deal of indignation among the Bengalis.
কিছুদিন পাছতেই বসু পুনৰ আইন অমান্যৰ কাৰণে গ্ৰেপ্তাৰ হয় আৰু কাৰাগাৰলৈ যায়। এইবাৰ কাৰাগাৰৰপৰা ওলোৱাৰ পাছত তেওঁ ১৯৩০ চনত কলিকতাৰ মেয়ৰ নিৰ্বাচিত হয়।[ 39] ইউৰোপ ভ্ৰমণ কৰি বহু ভাৰতীয় ছাত্ৰ আৰু বেনিটো মুছোলিনি কে আদি কৰি বহুকেইজন ইউৰোপীয় ৰাজনীতিকক লগ কৰে। এই সময়তে তেওঁ গৱেষণা কৰি "দ্য ইণ্ডিয়ান ষ্ট্ৰাগ্ল" নামৰ গ্ৰন্থখনৰ প্ৰথম খণ্ড লিখি উলিয়ায়। এই খণ্ডত তেওঁ ১৯২০-১৯৩৪ চনৰ সময়ছোৱাৰ ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ বিষয়ে লিখে। কিতাপখন লণ্ডন ত ১৯৩৫ চনত প্ৰকাশ হৈ ওলায় যদিও ব্ৰিটিছ প্ৰশাসনে অৰাজক অৱস্থা সৃষ্টি হোৱাৰ ভয়ত নিজৰ উপনিৱেশত এই গ্ৰন্থখন নিষিদ্ধ ঘোষণা কৰে।[ 40]
১৯৩৬ চনত এমিলি ছেংক্লৰ সৈতে অষ্ট্ৰিয়াৰ Bad Gasteinত। ১৯৩৬ চনত এমিলি ছেংক্লৰ সৈতে অষ্ট্ৰিয়াৰ Bad Gasteinত।
১৯৩৭ চনৰ জুন মাহত ডেলহাউছি ত। মহাত্মা গান্ধী য়ে তেওঁৰ শিষ্যা মিৰাবেন ক বসুৰ স্বাস্থ্যৰ বুজ ল'বৰ বাবে পঠায়। বাওঁফালৰপৰা ক্ৰমে: বসু, বন্ধু তথা চিকিৎসক ড॰ এন আৰ ধৰমবীৰ, মিৰাবেন আৰু শ্ৰীমতী ধৰমবীৰ। ১৯৩৭ চনৰ জুন মাহত
ডেলহাউছি ত।
মহাত্মা গান্ধী য়ে তেওঁৰ শিষ্যা
মিৰাবেন ক বসুৰ স্বাস্থ্যৰ বুজ ল'বৰ বাবে পঠায়। বাওঁফালৰপৰা ক্ৰমে: বসু, বন্ধু তথা চিকিৎসক ড॰ এন আৰ ধৰমবীৰ, মিৰাবেন আৰু শ্ৰীমতী ধৰমবীৰ।
১৯৩৭ চনৰ ডিচেম্বৰত অষ্ট্ৰিয়াৰ Bad Gasteinত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ নৱনিৰ্বাচিত সভাপতি বসু। বাওঁফালৰপৰা সোঁফাললৈ ক্ৰমে: এ চি এন নাম্বিয়াৰ (তেওঁ ১৯৪১-১৯৪৫ত বাৰ্লিনত বসুৰ সোঁহাত আছিল), হেইডি ফুলপ-মিলাৰ, সুভাষ বসু, এমিলি ছেংক্ল, অমিয় বসু ১৯৩৭ চনৰ ডিচেম্বৰত অষ্ট্ৰিয়াৰ Bad Gasteinত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ নৱনিৰ্বাচিত সভাপতি বসু। বাওঁফালৰপৰা সোঁফাললৈ ক্ৰমে: এ চি এন নাম্বিয়াৰ (তেওঁ ১৯৪১-১৯৪৫ত বাৰ্লিনত বসুৰ সোঁহাত আছিল), হেইডি ফুলপ-মিলাৰ, সুভাষ বসু, এমিলি ছেংক্ল, অমিয় বসু
১৯৩৭ চনৰ ২৬ ডিচেম্বৰত এমিলি ছেংক্লৰ সৈতে গোপন বিবাহ কৰি ইউৰোপৰ Bad Gasteinত ডেৰমাহ কটোৱাৰ পাছত ১৯৩৮ চনৰ ২৪ জানুৱাৰী তাৰিখে বসু কলকাতাত উপস্থিত হয়। ১৯৩৭ চনৰ ২৬ ডিচেম্বৰত এমিলি ছেংক্লৰ সৈতে গোপন বিবাহ কৰি ইউৰোপৰ Bad Gasteinত ডেৰমাহ কটোৱাৰ পাছত ১৯৩৮ চনৰ ২৪ জানুৱাৰী তাৰিখে বসু কলকাতাত উপস্থিত হয়।
১৯৩৮ চনত কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক সাধাৰণ সভাত মহাত্মা গান্ধীৰ সৈতে কংগ্ৰেছ সভাপতি বসু। ১৯৩৮ চনত কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক সাধাৰণ সভাত মহাত্মা গান্ধীৰ সৈতে কংগ্ৰেছ সভাপতি বসু।
১৯৩৮ চনৰ ২৪ নৱেম্বৰত লাহোৰ চিটি ৰেলৱে ষ্টেচনত বসু। ১৯৩৮ চনৰ ২৪ নৱেম্বৰত
লাহোৰ চিটি ৰেলৱে ষ্টেচনত বসু।
১৯৩৯ চনৰ কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক সভাত বসু। বসু পুনৰ কংগ্ৰেছৰ সভাপতি নিৰ্বাচিত হয় কিন্তু গান্ধী আৰু কংগ্ৰেছৰ শীৰ্ষ নেতৃত্বৰ লগত মতভেদৰ কাৰণে পদত্যাগ কৰিব লগা হয়। ১৯৩৯ চনৰ কংগ্ৰেছৰ বাৰ্ষিক সভাত বসু। বসু পুনৰ কংগ্ৰেছৰ সভাপতি নিৰ্বাচিত হয় কিন্তু গান্ধী আৰু কংগ্ৰেছৰ শীৰ্ষ নেতৃত্বৰ লগত মতভেদৰ কাৰণে পদত্যাগ কৰিব লগা হয়।
তেওঁ "স্বৰাজ" (self-governance)ৰ সপক্ষে থিয় দিছিল আৰু ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে হিংসাৰো পোষকতা কৰিছিল। ইয়াৰ বাবে তেওঁৰ মহাত্মা গান্ধীৰ লগত বিবাদ হয় আৰু গান্ধীয়ে বসুক কংগ্ৰেছৰ সভাপতি পদ দিয়াৰ বিৰোধিতা কৰে।[ 43] [ 44] [ 45] [ 46] অল ইণ্ডিয়া ফৰৱাৰ্ড ব্লক নামৰ শাখা এটা গঠন কৰে।[ 47] মাদুৰাই লৈ যাওঁতে থেৱৰে বসুৰ সমৰ্থনত এক বিশাল ৰেলীৰ আয়োজন কৰে। মাদুৰাইলৈ যোৱাৰ পথত তেওঁ মাদ্ৰাজ ত ৰৈ Gandhi Peakত তিনি দিন থাকি যায়। বসুৱে যদিও ব্ৰিটিছৰ দমন নীতিৰ ঘোৰ বিৰোধী আছিল, তথাপি তেওঁ ব্ৰিটিছৰ সুশৃংখল, পদ্ধতিগত কাম-কাজ আৰু জীৱনৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ সুস্থিৰ নিয়মানুৱৰ্তী দৃষ্টিভংগীৰদ্বাৰা তেওঁ প্ৰভাৱিত হৈছিল। ইংলেণ্ডত তেওঁ ব্ৰিটিছ লেবাৰ পাৰ্টী ৰ নেতা আৰু ৰাজনৈতিক চিন্তাবিদ যেনে লৰ্ড হেলিফেক্স , জৰ্জ লেন্সবাৰী , ক্লিমেণ্ট এটলী , আৰ্থাৰ গ্ৰীণউড , হেৰল্ড লাস্কি , জে বি এচ হেলডেন , আইভৰ জেনিংছ , জি ডি এইচ ক'ল , গিলবাৰ্ট মুৰে' , ছাৰ ষ্টেফ'ৰ্ড ক্ৰিপ্স আদিৰ লগত ভাৰতৰ ভৱিষ্যত সম্পৰ্কে মত বিনিময় কৰে। তেওঁ বিশ্বাস কৰিবলৈ ধৰিলে যে স্বাধীন ভাৰতত কমেও দুটা দশকৰ বাবে তুৰ্কী ৰ কেমল আতাতুৰ্ক ৰ দৰে সমাজবাদী একনায়কত্ববাদৰ প্ৰয়োজন হ'ব। ৰাজনৈতিক কাৰণতে বসুক ব্ৰিটিছ প্ৰশাসনে আংকাৰা ত আতাতুৰ্কক লগ কৰাৰ অনুমতি নিদিলে। ইংলেণ্ডত থকা সময়ছোৱাত মাত্ৰ Labour Party আৰু Liberal Party ৰ ৰাজনীতিবিদসকলেহে বসুক লগ কৰিবলৈ সন্মত হয়। উপনিবেশৰ ৰাজনীতিবিদ হোৱাৰ বাবে বসুক Conservative Party ৰ বিষয়াসকলে লগ কৰা বা সৌজন্য দেখুওৱাৰপৰা বিৰত থাকিল। বিশ্বযুদ্ধ আৰম্ভণিৰ সময়ত ভাইচৰয় লৰ্ড লিনলিথগ' ই কংগ্ৰেছ নেতৃত্বৰ লগত আলোচনা নকৰাকৈ ভাৰতৰ হৈ যুদ্ধ ঘোষণা কৰাৰ প্ৰতিবাদত বসুৱে এক আইন অমান্য আন্দোলনৰ প্ৰস্তাৱ দিয়ে। কিন্তু ইয়াৰ বাবে তেওঁ মহাত্মা গান্ধীক মনাবলৈ সমৰ্থ নোহোৱাত তেওঁ নিজে কলিকতাত এক প্ৰতিবাদী সমদল উলিয়ায়। তেওঁক ব্ৰিটিছে কাৰাগাৰলৈ পঠায়, কিন্তু ৭-দিনীয়া অনশনৰ পাছত তেওঁ কাৰাগাৰৰপৰা মুক্ত হয়। CID য়ে বসুৰ কলিকতাৰ ঘৰটোত চকু ৰাখে।[ 48]
↑ Bandyopādhyāẏa 2004 , পৃষ্ঠা. 427.↑ Marshall J. Getz (2002). Subhas Chandra Bose: A Biography ISBN 978-0-7864-1265-5 . http://books.google.com/books?id=HdldV4Icum4C&pg=PA7 । আহৰণ কৰা হৈছে: 13 June 2012 . ↑ Yasmine Jesudasen. Voices of Freedom Movement ISBN 978-81-7478-555-8 . http://books.google.com/books?id=4ifaLKBp5hEC&pg=PA57 । আহৰণ কৰা হৈছে: 16 July 2012 . ↑ V. S. Patil (1988). Subhas Chandra Bose, his contribution to Indian nationalism . http://books.google.com/books?id=tkpuAAAAMAAJ । আহৰণ কৰা হৈছে: 16 July 2012 . ↑ Mercado, Stephen C. (2002). The Shadow Warriors of Nakano: A History of the Imperial Japanese Army's Elite Intelligence School ISBN 978-1-57488-443-2 . http://books.google.com.au/books?id=pLWvVEYVMScC&pg=PA73&lpg=PA73&dq=%22Only+on+the+soil+of+sacrifice+and+suffering+can+we+raise+our+national+edifice%22&source=bl&ots=JRNZc8sF2B&sig=twVh5bgzgtHJeObwIYI0AGc21yg&hl=en&sa=X&ei=rDOYUurqBZCclQX1xIHACQ&redir_esc=y#v=onepage&q=%22Only%20on%20the%20soil%20of%20sacrifice%20and%20suffering%20can%20we%20raise%20our%20national%20edifice%22&f=false । আহৰণ কৰা হৈছে: 29 November 2013 . ↑ Eric A. Vas (19 May 2008). Subhas Chandra Bose: The Man and His Times ISBN 978-81-7062-243-7 . http://books.google.com/books?id=L5tIhE0P6IUC&pg=PA27 । আহৰণ কৰা হৈছে: 16 July 2012 . ↑ Hugh Toye (2007). Subhas Chandra Bose ISBN 978-81-7224-401-9 . http://books.google.com/books?id=E3cwAQAAIAAJ । আহৰণ কৰা হৈছে: 16 July 2012 . ↑ Phani Bhusan Chakraborty; Brajendrakumāra Bhaṭṭācārya (1989). News behind newspapers: a study of the Indian press ISBN 978-81-85195-16-2 . http://books.google.com/books?id=M_xkAAAAMAAJ । আহৰণ কৰা হৈছে: 16 July 2012 . ↑ Eric A. Vas (19 May 2008). Subhas Chandra Bose: The Man and His Times ISBN 978-81-7062-243-7 . http://books.google.com/books?id=L5tIhE0P6IUC&pg=PA32 । আহৰণ কৰা হৈছে: 13 June 2012 . ↑ Singh Vipul (1 September 2009). Longman History & Civics Icse 10 ISBN 978-81-317-2042-4 . http://books.google.com/books?id=RX4OiM0MGZUC&pg=PA116 । আহৰণ কৰা হৈছে: 13 June 2012 . ↑ Singh Vipul (1 September 2009). Long man History & Civics Icse 10 ISBN 978-81-317-2042-4 . http://books.google.com/books?id=RX4OiM0MGZUC&pg=PA116 । আহৰণ কৰা হৈছে: 16 July 2012 . ↑ "The Indian Struggle" . Hindustan Times . Archived from the original on 10 April 2012. https://web.archive.org/web/20120410074114/http://www.hindustantimes.com/news/specials/Netaji/hisbooks_6.htm । আহৰণ কৰা হৈছে: 22 December 2013 . ↑ Bhagwan Josh (1992). Struggle for hegemony in India, 1920–47: the colonial state, the left, and the national movement. 1934–41 ISBN 978-81-7036-295-1 . http://books.google.com/books?id=phduAAAAMAAJ । আহৰণ কৰা হৈছে: 17 July 2012 . ↑ Subhas Chandra Chattopadhyay (1989). Subhas Chandra Bose: man, mission, and means . http://books.google.com/books?id=AOdHAAAAMAAJ । আহৰণ কৰা হৈছে: 17 July 2012 . ↑ Aditi Phadnis (2009). Business Standard Political Profiles of Cabals and Kings ISBN 978-81-905735-4-2 . http://books.google.com/books?id=qT7QvviGoJsC&pg=PA185 । আহৰণ কৰা হৈছে: 17 July 2012 . ↑ DesaiMeghnad
↑ K.S. Padhy. Indian Political Thought ISBN 978-81-203-4305-4 . http://books.google.com/books?id=jEz5soh9P3oC&pg=PA234 । আহৰণ কৰা হৈছে: 17 July 2012 . ↑ Durga Das Pvt. Ltd (1985). Eminent Indians who was who, 1900–1980, also annual diary of events . http://books.google.com/books?id=bLEZAAAAYAAJ । আহৰণ কৰা হৈছে: 13 June 2012 .
ইতিহাস দৰ্শন আৰু ভাবাদৰ্শ ঘটনা আৰু সংগঠন ভাৰতীয় নেতৃবৃন্দ অসমৰ ব্ৰিটিছ ৰাজ ভাৰতৰ স্বাধীনতা
ইতিহাস সংগঠন প্ৰদেশ কংগ্ৰেছ কমিটি সভাপতি প্ৰধানমন্ত্ৰী লোকসভাৰ নেতা ৰাজ্যসভাৰ নেতা
সাধাৰণ ৰাষ্ট্ৰীয় পুথিভঁৰাল কলা গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠান বৈজ্ঞানিক ডাটাবেচ অন্যান্য
ৱিকিমিডিয়া কমন্সত সুভাষ চন্দ্ৰ বসু সম্পৰ্কীয় মিডিয়া ফাইল।
